In de intact bewaard gebleven bibliotheek van de Finse componist Jean Sibelius (1865-1957) bevinden zich twee exemplaren van ‘Mein Kampf’. Een originele Duitse versie. En een Finse vertaling. Heeft Sibelius de ‘bestseller’ van Adolf Hitler gelezen? Daarover geven experts geen uitsluitsel. Doorslaggevende bewijzen in de ene of de andere richting ontbreken. Wel is het waarschijnlijk dat de componist het boek geen twee keer las, eerst in het Fins en dan in het Duits, of andersom. Waarom? Omdat niemand zoiets doet, tenzij hij gek is. En dat was Sibelius niet. Hij had enkel een drankprobleem.

Is het een morele verdienste een boek wel of juist niet te lezen? ‘Mein Kampf’ is een interessante casus. Het boek kan nog net in iemands bibliotheek prijken. Zeker als het door stevig werk van Marx of Lenin wordt geflankeerd, liefst Lenin. Zulks suggereert een brede belangstelling. Tegelijk is precies dat de charme van een bibliotheek. Boeken van auteurs met een wederzijdse afkeer staan er vredig zij aan zij, hun ruggen raken elkaar fysiek, zonder dat de schrijvers, of ze nu levend zijn of dood, er iets aan kunnen veranderen. Knarsetandende verbroedering, de kracht van de bibliotheek.

Maar nu concreet. Mag een mens openlijk de suggestie wekken dat hij zich aan de lectuur van ‘Mein Kampf’ waagt? Wie een stabiele relatie heeft, kan het boek thuis op zijn nachtkastje leggen en erin bladeren vooraleer de slaap te vatten. Maar durft u het boek zichtbaar in uw hotelkamer achter te laten terwijl u een daguitstap naar een pretpark maakt? Hebt u het lef ‘Mein Kampf’ open te slaan tijdens een treinrit van Leuven naar Brussel? Of in het vliegtuig, terwijl uw buurman vredig een wetenschappelijk boek over de versnelde klimaatverandering leest?

Gevaarlijke boeken

Nochtans is er niets mis met het lezen van een boek, hoe ongebruikelijk dat in onze tijd ook is geworden. Zelfs de lectuur van een slecht boek blijft helemaal oké, er zijn nu eenmaal meer slechte boeken dan goede. Maar wat met de lectuur van een ‘gevaarlijk’ boek, zoals ‘Mein Kampf’? Het werd in sommige landen al dan niet tijdelijk verboden, in andere heeft het nog altijd of opnieuw succes.

Een verbod is alvast geen goed idee, omdat gevaarlijke boeken niet bestaan. Er zijn enkel gevaarlijke mensen, of ze boeken lezen of niet. De meeste nazi’s hadden ‘Mein Kampf’ niet gelezen. Het boek werd in Hitlers tijd veel verkocht. Dat volstond. Wie het boek kocht, was van de lectuur ervan vrijgesteld.

Het verhaal over Sibelius illustreert de ‘zachte censuur’ die onze tijd kenmerkt. Wat mag je lezen en wat niet? Er is gelukkig geen kerkelijke index van verboden boeken meer, hoogstens staat de kerk zelf op de index van onze samenleving.

Maar subtiele censuur is er wel. Vooral Angelsaksische uitgeverijen hebben vaak deskundigen in dienst die auteurs alternatieven voor minder politiek correcte passages suggereren. Misschien schemert seksisme doorheen een ogenschijnlijk eerbare tekst. Of andere vormen van onfatsoen.

Sommige schrijvers vinden dat een ondraaglijke gedachte, andere beschouwen het als een technisch probleem, niet anders dan het rechtzetten van kromme zinnen of het corrigeren van storende schrijffouten. Zij zijn de collaborateurs van onze tijd.

Ongelijkheid

Zachte censuur neemt de vorm aan van de opbouwende aanbeveling. Zoals destijds in het katholieke Vlaanderen boeken bij voorkeur ‘stichtend’ waren. Ze brachten de lezer in de gepaste religieuze sfeer. Die rol wordt vandaag overgenomen door de ‘mustreads’ in de media. Boeken door de juiste personen geschreven – liefst geen oude mannen tenzij ze tegen oude mannen zijn – over altijd dezelfde onderwerpen, zoals maatschappelijke ongelijkheid of het uitsterven van geliefde insecten, thema’s die de lezer in de gewenste politieke en maatschappelijke stemming brengen om een nieuwe, rechtvaardige wereld tot stand te brengen. Wat ze vervolgens niet doen.

Om te beginnen hoeft u helemaal geen boeken te lezen, maar lees zeker niet de boeken die u moet gelezen hebben

Natuurlijk vermelden cultuurpausen niet welke boeken je best ongelezen terzijde schuift. Maar er zijn er zoveel die je moet gelezen hebben, dat er geen tijd rest voor andere, moreel minder aanbevelenswaardige. Een groot gemis is dat.

Om te beginnen hoeft u helemaal geen boeken te lezen, maar lees zeker niet de boeken die u moet gelezen hebben.

Verken nieuwe literatuur die niemand leest. Of oude boeken die hun glans hebben behouden, geheel of gedeeltelijk. En lees af en toe bestsellers die niet verdienden het te worden, zoals ‘Mein Kampf’, waarvan honderdduizenden exemplaren werden verkocht.

Wie vreest dat u zich daarna tot het nazisme zal bekeren, overschat Adolf Hitler.

En onderschat u, de lezer van boeken, mogelijk mede ten gevolge van de klimaatverandering een uitstervende soort.

kerkelijke index

‘Mein Kampf’, het boek op uw nachtkastje