‘Dit kan toch niet serieus bedoeld zijn, het is volgens mij satire, verzonnen door een grappenmaker’, zei ik tegen een goede vriendin van me. Nee zei, ze, het is echt hoor. ‘Facebook wil mensen waarschuwen voor extremistische boodschappen en organiseert een kliklijn. Iedereen die beschouwd wordt als ‘gevoelig’, kwetsbaar of vatbaar voor foute denkbeelden, krijgt een bericht met het aanbod tot bijstand’.

Het wordt ondertussen in de pers bevestigd, toch blijf ik het maar half geloven: als dit niet van een grappenmaker afkomstig is, lijkt de realiteit de satire te hebben ingehaald en mogen de humoristen de boeken sluiten. Wordt het surrealisme het dominante virus? Wat is er met deze tijd aan de hand? Laat ik beginnen met de welbekende en heden veel geciteerde boutade van Karl Marx, waarin hij eigenlijk de grote filosoof Hegel parodieert die zei dat de geschiedenis zich herhaalt: ja, zei Marx, dat klopt, de eerste keer als tragedie, de tweede keer als klucht.

Therapeutisch narrenspel

Een boeiende gedachte die ook de filosoof Slavoj Žižeks bezig hield. Blijkbaar zitten we momenteel in het tweede tijdperk: dat van de klucht. Ooit werd je in Europa voor een foute mening de gevangenis in gegooid, of erger. In Rusland, Iran of Noord-Korea is dat nog steeds zo. Maar het westen heeft zowel met het fascisme als met het communisme afgerekend, totalitaire systemen met een ijzersterke censuur en zonder vrijheid van mening of pers. Systemen waarmee niet te lachen viel, al hebben kunstenaars als Dimitri Sjostakovitsj de grenzen wel opgezocht.

Vandaag lijkt heel die verschrikkelijke eerste helft van de 20ste eeuw, de jaren 20 en 30, waar Hitler en Stalin het voor het zeggen hadden, herspeeld te worden, maar dan in een kolderachtige versie. Er is de totalitaire ideologie zelf (de om zich heen slaande politieke correctheid), er zijn de bruinhemden/stoottroepen (de wokes), de zuiveringsrituelen (de MeToo-processen), de boekenverbrandingen (de grote ‘dekolonisering’), de jacht op de zondebokken (de witte blanke hetero man), de grote doemverhalen (het klimaat), de groteske, in martelaarschap gedrenkte symboliek (de BLM-knieval), en uiteraard de zoektocht naar Identiteit met een hoofdletter (het LGBTQ+ verhaal en de ontploffing van de seksuele identiteiten). Niet te vergeten: de coronamaatregelen als parodie op de politiestaat.

Het spijt me als u al die verschijnselen serieus neemt. We leven in het tijdperk van de farce, het therapeutische narrenspel na het drama, waarbij ‘censuur’ de vorm aanneemt van politiek correcte haarklieverij, niet in De Afspraak mogen komen, geblokkeerd worden op Twitter, en dus ook die ‘jacht op extremisten’ van Facebook. We leven in een dictatuur, beste mensen! Orwell wordt er ook te pas en te onpas bij gehaald.

De Facebookcensuur vergelijken met praktijken van de Gestapo onder de nazi’s of de Stasi in de DDR is uiteraard impertinent en belachelijk, tenzij we er dus inderdaad van uitgaan dat we na de tragische jaren 20 en 30 aan een komische remake bezig zijn om het stof door te spoelen. We spelen komedie en houden het goed vol, nooit was de Lof der Zotheid actueler. En nooit waren ernst en onernst zo verwisselbaar.

Voor politieke humoristen en cartoonisten zijn dit moeilijke tijden. Onder regimes waar echte censuur heerst, valt niet te werken. Maar in een tijdperk waar de realiteit grappiger, grotesker, hilarischer is dan eender welke karikatuur, waar politici zelf de grootste clowns zijn en bijvoorbeeld uit het raam springen als er journalisten opduiken, vallen er moeilijk nog grappen te bedenken.

En stoemelings

Maar nu blijft u zitten met de vraag: meent Mark Zuckerberg dat nu echt met die alert-boodschappen over extremisten, of is het om te lachen? Natuurlijk meent hij het, de baas van een miljardenbedrijf ziet zijn boîte niet als een circus. Niettemin zouden Hegel en Marx stellen dat Zuckerberg een stuk is van het grote historische schaakspel, en wij allemaal pionnen, figuranten. In een drama of een klucht, al naargelang het tijdsgewricht. U kon even goed in de 20ste eeuw geboren zijn en creperen in een concentratiekamp, maar neen, u zit achter uw PC of aan uw tablet te jammeren over Facebookcensuur.

Helaas voor Hegel en Marx, er zit geen raderwerk in de geschiedenis, geen mechanisme, geen systeem. Het feit dat de geschiedenis een cyclisch patroon lijkt te volgen en dat onze tijd vooral hilarisch en surrealistisch overkomt — voor wie het wil zien —, ligt aan de menselijke conditie zelf: we zijn als de hond die en stoemelings een gat in de draad ontdekt, even van de vrijheid geniet, en dan terugkeert naar zijn hok omdat hij niet weet wat met die vrijheid aangevangen. Vive la liberté.

Dat is een notendop de tragikomische aard van de geschiedenis: het zit niet buiten ons, het zit in ons, onze biologie, ons brein. Eerst revolteren, dan de kaboutermars. Eerst de tragedie, dan de klucht. Mark Zuckerberg is op het toneel verschenen en het internet is uitgevonden om de bullshit vrijuit te laten lopen. O wat worden we onderdrukt, o hoe komen we desondanks dapper op voor onze mening. Aliens die met een lange kijker afspeuren wat zich op deze aardkloot afspeelt, komen niet meer bij. Er moet een reden zijn waarom ze liever niet ingrijpen.

Slavenmoraal

Die hond en zijn hok dus. We tekenen vrijwillig in voor de gevangenis die Facebook heet, om dan te klagen over de censuur die nu eenmaal eigen is aan het zakenmodel van ’s werelds grootste digitale reclamegazet. Het omfloerst cynisme van Mark Zuckerberg is maar mogelijk dankzij de sklavenmoral van de Facebookianen. Samen vormen ze de parodische scène van de actuele sociale media, waar in feite niets ernstig is en alles gein. Niemand verplicht u om een profiel aan te maken, maar u doet het toch, om u te laten ringeloren. Wij, komedianten, doen dan alsof we kwaad zijn, verontwaardigd, maar het is allemaal pose, om te lachen, zo stom, idioot en kinderachtig. Censuur? What the f*ck. In Noord Korea weten ze wat censuur is, hier gebruikt men dat woord als men op Twitter geblokt wordt door Marc Van Ranst.

Slavenmoraal dus, een term die Nietzsche gebruikte net waar hij het over de klucht heeft. Het carnaval is een stout feestje voor lieden die de maandag nadien terug gaan travakken. Vandaar dat ik liever Friedrich Nietzsche ter hand neem om te begrijpen wat zich vandaag afspeelt. Lees nooit Marx zonder Nietzsche binnen handbereik, die ook het tijdperk van de parodie voorspelde, namelijk in zijn voorwoord van ‘De Vrolijke Wetenschap’: incipit parodia, einde van de tragedie, laat de parodie beginnen!

Voor wie echt een heroïsch gevecht tegen de onvrijheid wil leveren, is er gelukkig nog de islam, de jongste vorm van godsdienstwaanzin. Hier geen spoor van humor en ironie, alles is er echt en waarachtig. Echte messen, echte kalasjnikovs, echt springtuig, echte doden. Dat groenlinks zowel de regenboogvlag koestert als het islamofascisme, dat is de apotheose van de slavenmoraal die een tijdperk lijkt in te leiden waarin we weer zullen voelen wat échte repressie is. Dus profiteer nog even van het komisch intermezzo, de dol wapperende regenboogvlagjes, de Lukaku-verering, de roze mutsenprocessie, de bruin getinte lingerielijn ter ere van Georges Floyd. Rebelleer tegen Zuckerberg, Van Ranst en alle andere kartonnen dictators. Tenzij u echt als extremist door het leven wil gaan, dan kan ik u als inleiding Friedrich Nietzsche warm aanbevelen. Zweepje bij geleverd.

kliklijn

Tom Van Grieken schiet met losse flodders

Mark Zuckerberg: wanneer de realiteit de satire overtreft

De kliklijn van Decaluwé