We bevinden ons op een kantelpunt in de geschiedenis. Er zijn economische moeilijkheden, enorme migratiestromen, klimaatproblemen en er heerst oorlog op het Europese continent en in het Midden-Oosten. Daarbovenop raken we op allerlei fronten steeds meer verstrengeld in een strijd met één of meerdere van onze strategische rivalen. Ook ons eigen Trans-Atlantisch bondgenootschap is onzeker. De notie van ‘het wordt moeilijker’ dringt tot bijna iedereen door. Toch heerst op verschillende fronten in onze samenleving een algemene futloosheid en decadentie.

Het zijn niet die fenomenen en uitdagingen die mij angst in boezemen, wel de manier waarop daarmee in ons land en bij uitbreiding in West-Europa wordt omgegaan. Men kan de politiek van veel de schuld geven, maar wij burgers hebben ook een grote verantwoordelijkheid. De levenshouding dat we niet zozeer voor onszelf geboren zijn, maar net om andere mensen te helpen en gelukkig te maken, zat vroeger diep ingebakken in onze (toen christelijke) cultuur. Steeds meer krijg ik het beklemmende gevoel dat dat vandaag helemaal omgekeerd is. Of toch alleszins dat we vooral oog hebben voor de limieten van onze solidariteit, die blijkbaar niet zo ver meer reiken.

Individualisme

Wat zijn de symptomen van dit alomtegenwoordige individualisme? Bij een deel van de bevolking heerst futloosheid, zeker bij de nieuwere generatie. Mijn generatie. Wij als individu en als gemeenschap hebben daar toch geen impact op en we moeten ze maar ondergaan, is een wijdverbreid gevoel. Iedereen wentelt zich in slachtofferschap, wat nog verder aangevuurd wordt door bepaalde extreme maatschappelijke groeperingen.

Bij een ander deel van onze landgenoten is het — ik kan het nauwelijks anders verwoorden — decadentie. Ze zijn niet blind. Ze zien de problemen, maar ze zijn ervan overtuigd dat ze tot in de eeuwigheid aan de grillen van de wereld kunnen ontsnappen. We moeten geen fatalisme prediken, maar een mentaliteitsomslag waarbij we ons ervan bewust zijn dat we veel geluk hebben (gehad) en dat dat mogelijk in de toekomst anders zal zijn. Enkel zo kan en zal West-Europa kunnen bewaren wat de moeite waard is in een wereld die niet langer meer (alleen) onze speeltuin is.

De politici die we verdienen

Opofferingszin en dienstbaarheid. Het waren ooit niet alleen mooie woorden, maar er werd door bepaalde staatsmannen ook op indrukwekkende wijze gestalte aan gegeven. Dat die politici ook een groot ego hadden, dat zal niemand ontkennen. Maar de diepgang van hun overtuiging was bij vele van die politici, net na de Tweede Wereldoorlog, zoveel groter dan bij hun evenknieën vandaag. Al zijn er zeker nog politici die in de buurt komen. Maar durven ze daar nog voor uit komen?

Wat me wel tevreden stemt, is dat veel opiniemakers hun academische autoriteit inzetten om tot een dieperliggende mentaliteitswijziging te komen

In 1978 veroorzaakte toenmalig premier Leo Tindemans ophef door te zeggen: ‘De Europese mens wordt in toenemende mate een eendimensionaal wezen dat in zijn materialistische roes geen andere norm meer erkent dan die van zijn autonomie. Zijn natuurlijke milieu: familie, woning, beroep, Kerk en de trouw en de offerzin die ze samenhielden heeft hij vaak lang opgegeven. Hij is de mens van de zijsprong, zonder plichten, mét rechten die hij tegen alles in opeist, de mens voor wie elke bijdrage aan de staat te veel is, maar die voor al zijn privébelangen de bijstand van de staat als recht opeist.’

Welke politicus zou vandaag nog zoiets durven zeggen? Het is nochtans broodnodig.

Gebrek aan diepgang

Dat gebrek aan diepgang komt nog meer naar boven in een verkiezingsjaar waarin de boekhandels vol liggen met boeken van onze politici. Denk maar terug aan het boek van onze toenmalige minister Alexander De Croo (Open Vld) met als titel ‘De eeuw van de vrouw’. We weten ondertussen wel hoe inhoudsloos die woorden toen waren. Sommige boeken mogen dan wel interessant zijn, het gaat niet of nauwelijks over het overbrengen van maatschappelijke idealen. Het is marketing voor een bepaalde persoonlijkheid. Zo gaat dat in een sterk geïndividualiseerde consumptiesamenleving.

Wat me wel tevreden stemt, is dat veel opiniemakers hun academische autoriteit inzetten om tot een dieperliggende mentaliteitswijziging te komen. Onze politici daarentegen zijn, ofwel totaal losgeslagen projectielen genre Vincent Van Quickenborne (Open Vld) en Conner Rousseau (Vooruit), ofwel doodsbenauwd om de kiezer uit de materialistische feestroes te trekken. Velen willen de kiezer vooral ‘een plezierke’ doen, niet meer in de vorm van oorspronkelijk dienstbetoon, maar in de vorm van amusement.

Het doorprikken van de bubbel

Media en bepaalde politici doen maar wat graag actief mee in wat een De Morgen-journalist ooit beschreef als ‘de politieke kermis’, terwijl men net de mensen moet kunnen enthousiasmeren voor het omgekeerde van die kermis: het leiden van een verantwoordelijk leven in het voordeel van de veiligheid en het geluk van iedereen. Leading by example. Serieuze politici krijgen in dat circus nauwelijks een kans. In dit materialistische wespennest krijgen we de politici die we verdienen. Met de media als spilfiguur.

Het doorprikken van de bubbel van het eeuwig genot en de eeuwige welvaart en veiligheid vormt een serieuze uitdaging. Stel dat Europa over een aantal jaren wordt meegesleurd in een conflict met onze strategische rivalen, zullen we daar dan klaar voor zijn? Het omgaan met de pandemie zou het beste doen vermoeden. Mensen waren toen tot veel bereid.

Maar het gaat hier om een vijand die veel dieper in ons is ingebakken dan we denken. Het bestrijden van dieperliggende fenomenen zoals futloosheid en decadentie zal de enige manier zijn opdat onze West-Europese samenleving klaar is om te functioneren in de onvoorspelbare wereld van morgen. Het is de verantwoordelijkheid van iedere burger, de politiek en de media om deze omslag mogelijk te maken. Het zal dat zijn of na ons de zondvloed.

klimaatproblemen

Welke politicus vertelt ons dat het feestje afgelopen is?