Weggelopen horigen en verarmde edelen stichtten meer dan 500 jaar geleden in het zuiden van het huidige Rusland en Oekraïne nederzettingen. Ze noemden zich kozakken en verdedigden de toenmalige buitengrenzen tegen invallen. In ruil daarvoor genoten ze grote vrijheden. Vooral in oorlogstijd speelden ze als kundige ruiters en militairen een belangrijke rol.

In de Sovjet-Unie raakte de Kozakkencultuur in het gedrang. Een heropleving ontstond na het uiteenvallen van de communistische heilstaat. Vanaf 2014 streden Kozakken aan de kant van de (pro-Russische) separatisten in Oost-Oekraïne. Na de invasie stapten velen officieel over naar het Russische leger. Tegenwicht biedt de ‘Eenheid van Vrije Kozakken’ als onderdeel van het Russische Vrijwilligerskorps dat aan de zijde van de Oekraïense Strijdkrachten vecht. Doorbraak sprak met de negentienjarige Roman. Zijn militaire codenaam is ‘Koeban’ als referentie aan zijn geboortestreek in het zuiden van Rusland.

Wat deed je vóór je vrijwilliger werd?

‘Ik ben geboren en getogen in het district Krasnodar waar ik een beroepsopleiding volgde. Na de invasie verliet ik Rusland en kwam via Georgië naar Oekraïne. Daar sloot ik me aan bij de Oekraïense strijdkrachten. Sinds mijn achttiende ben ik militair vrijwilliger. Aan het front in het district Loegansk vierde ik mijn negentiende verjaardag.’

Heb je nog familie in Rusland?

‘Ja, maar het contact is verbroken. We verschilden te veel in onze opvattingen. Eigenlijk was er maar één persoon in mijn toenmalige directe omgeving die net als ik dacht. Hij is met me meegekomen. We strijden nu samen.’

Wat deed je besluiten alles achter te laten?

‘Er is daar een heel ongezonde atmosfeer. Veel mensen willen terug naar de Sovjet-Unie die allang uiteengevallen is, maar in hun gedachten nog altijd bestaat. Met die gedachten verstoppen ze zich voor de echte problemen. Om hen af te leiden van armoede en corruptie heeft de overheid fascisten voor ze bedacht die Rusland zouden willen vernietigen. De meeste mensen zijn daar helaas heel ontvankelijk voor. Vanaf de vroegste kinderjaren werkt de propaganda op hen in. Ik heb geluk gehad: ik ben geboren met het vermogen om kritisch te kunnen denken. Dat zorgde ervoor dat ik ben vertrokken uit Rusland. Ik voel me thuis bij de Oekraïners met wie ik zij aan zijn strijd tegen het Kremlin.’

Staat je geboortestreek qua mentaliteit dichter bij Oekraïne dan de rest van Rusland?

‘In Oekraïne denken heel veel mensen dat de Koeban-regio een soort van Oekraïens Verre Oosten of beter nog Wilde Westen van Rusland is. Honderd jaar geleden was dat waarschijnlijk zo. Maar nu is dat allang niet meer het geval. De politiek van de Sovjet-Unie was erop gericht iedereen te russificeren. Dankzij de oorlogspropaganda is de reactie op Oekraïners ook in mijn geboortestreek bijna altijd negatief.’

Hoe is de houding onder de jeugd?

‘Er waren er een paar die voor Oekraïne zijn, maar dat was zeker niet openlijk. Er zijn er helaas maar weinig die echt in actie willen komen. De meesten kan het niets schelen. Voor hen is het voornaamste examens te halen en met vrienden te feesten.’

Denk je dat de bombardementen van Russische grenssteden een invloed kunnen hebben op de houding ten opzichte van de oorlog?

‘Een groot deel van de oudere generatie gelooft onvoorwaardelijk in de propaganda. Hun redenatie is: die Oekraïners zijn zo gemeen dat ze niet alleen hun eigen land bombarderen, maar nu ook nog Russische steden aanvallen. Wat de jongere generatie betreft zijn er natuurlijk mensen die begrijpen wat er aan de hand is. Maar het blijft bij gesprekken aan de keukentafel. Dat is vooral aan de angst voor repressie te wijten.’

Zelfs als ze denken: de regering heeft ons de overwinning beloofd en nu zijn we hier in Rusland al niet meer veilig, dan is dat al een goede zaak

‘Aanvallen als die op Belgorod zouden er meer moeten zijn, zodat de Russische bevolking in ieder geval inziet dat de oorlog niet ergens ver weg is. Zelfs als ze denken: de regering heeft ons de overwinning beloofd en nu zijn we hier in Rusland al niet meer veilig, dan is dat al een goede zaak.’

Wat zijn typische tradities van de Kozakken?

‘Een van de belangrijkste pijlers is het militaire karakter van de Kozakkencultuur. Elke man moet bijdragen aan onze strijd voor de vrijheid. Die vrijheid is een andere pijler. Kozakken beslissen tijdens bijeenkomsten gezamenlijk over allerlei kwesties. We kiezen op democratische wijze een “ataman”, een leider. Er zijn nog heel veel andere tradities. Maar het volstaat niet om zich te kleden als een kozak. Onze natie beleeft een zware tijd. De voornaamste idee is het behouden van de etnische cultuur van de Kozakken. In dienst van het Kremlin staan allerlei nepkozakken die niets met onze cultuur te maken hebben. Ik noem ze “Kozakken van de Russische Federatie”. Ze strijden niet voor de vrijheid van ons volk, maar kruipen op hun knieën voor Moskou. Het probleem is dat er tot dusver geen echt tegenwicht was tegen die nepkozakken. Onze eenheid van vrije Kozakken binnen het Russische Vrijwilligerskorps biedt dat tegenwicht.’

Ben je opgegroeid met de tradities van de Kozakken?

‘In bescheiden mate. Mijn overgrootvader en mijn grootouders hielden de tradities nog in ere. Mijn ouders stonden er al veel verder vanaf. Voor hen speelde onze cultuur geen rol. Ze beschouwden zich als Russen. Vanuit Moskou werd hun dat verteld en dus geloofden ze dat.’

Dus de Kozakken hebben een eigen etniciteit?

‘Ja, we delen een gezamenlijke etniciteit. Daarbij bestaan er verschillende volksgroepen, de Donkozakken, de Wolgakozakken, de Koebankozakken en zo verder.’

In Sovjetfilms werden Kozakken als huiselijke tirannen voorgesteld die vrouw en kinderen met zwepen afranselden en uit emmers wodka dronken. Waarom dat slechte imago?

‘Voor de Sovjets waren de kozakken een vijandig element. Het was een cultuur die gevaarlijk was, omdat er een vrijheidsdrang van uitging. Er waren in mijn geboortestreek zeer geregeld opstanden tegen de communistische autoriteiten. Daarom zag de overheid het als taak het imago van de kozakken zoveel mogelijk te besmeuren. De Russische federatie nam dat over, waarbij ze hielp bij het creëren van een absolute nepcultuur die niets meer met de oorspronkelijke Kozakken te maken had. Het is heel belangrijk dat er een nieuw bewustzijn ontstaat, zodat onze mensen weer beseffen waar hun afkomst ligt. De regering in Moskou doet alles om dat tegen te werken, zo blijven ze gemakkelijk te besturen. En zo worden ze voortdurend voor de gek gehouden.’

Waar zie je jezelf ideologisch?

‘Historisch gezien ben ik een voorstander van de Republiek Don zoals die van 1918 tot 1920 bestond. De Republiek Don viel uiteindelijk door toedoen van zowel het Witte als het Rode Leger. Ze streden destijds samen met de Oekraïense Republiek, net als wij nu. Wij vechten voor eenzelfde onafhankelijke staat die door Kozakken zal worden gesticht en bestuurd.’

Het Kremlin liquideerde destijds een aantal Kozakkenaanvoerders die in 2014 en 2015 met hun eenheden voor de separatisten in Oost-Oekraïne streden. Denk je dat de daar overgebleven Kozakken naar jullie zouden kunnen overlopen?

‘Onze vijand is het Kremlin. De ergste vijand is echter degene die ons kopieert, die in naam van onze idealen alles verraadt wat er maar te verraden valt. Nepkozakken die vechten voor het oprichten van standbeelden voor Lenin en Stalin. Die er zelf voor strijden nog onvrijer te worden. Die voor Moskou op de knieën gaan en alles doen om te tonen dat ze de beste horigen zijn. Ik zou het liefst niets met ze te maken willen hebben. Maar het is oorlog, alle middelen zijn geoorloofd. Als ze willen overlopen naar ons en hun schuld willen boeten dan zou dat moeten kunnen. Dat is echter een lange weg. Ik zou veel liever jonge mensen bij ons willen opnemen die niets te maken hebben met die Kozakken van de Russische Federatie.’

Die ‘Kozakken van de Russische Federatie’ zeggen niet te vechten tegen Oekraïne, maar tegen het Westen dat Rusland wil vernietigen met gayparades? Hoe zie jij dat?

‘De oorlog draait in mijn optiek tussen de Westerse en de Aziatische wereld. Mijn voorouders verdedigden de zuidoostelijke grenzen van Europa tegen de Aziatische horden. Die nepkozakken zetten de wereld op zijn kop. Samen met een nieuwe communistische Gouden Horde en de Tsjetsjenen van Kadyrov vernietigen ze het Oekraïense broedervolk. Ze zijn verraders en hebben geen flauw benul van hun afkomst. In feite zijn ze slechter dan de gewone Russische soldaat.’

Heeft jullie Kozakkeneenheid contact met geestelijken van de orthodoxe kerk?

‘De kerk speelt voor ons geen rol. Persoonlijk vind ik religie verspilde tijd. Vooral als ik denk aan wat de Russisch-orthodoxe kerk de laatste decennia allemaal heeft uitgevreten. Het is niet godsdienst die ons verbindt, maar onze gezamenlijke ideologie. We willen allemaal een vrije Kozakkenstaat stichten en onze etniciteit laten opbloeien. Ook willen we wraak nemen op het Kremlin voor alles wat ze ons hebben aangedaan. Dat is wat ons verbindt.’

Waar zijn jullie momenteel gestationeerd en hoe is de situatie daar?

‘Ik ben nu met verlof in de regio Kiev, maar we zijn eigenlijk voortdurend gestationeerd in de Donbas. Eerst waren we aan het front bij Svatove en nu in de buurt van Avdejevka. Het Russische leger heeft geen goed getrainde manschappen, maar hun aantallen zijn enorm. Ze blijven ons maar bestormen, bestormen en bestormen. Als een vreselijke Gouden Horde van de 21^e eeuw.’

Koebankozakken

Kozak Roman: ‘Het Russische leger is de Gouden Horde van de 21ste eeuw’