Doorbraak sprak met Aad Orgelist, ingenieur weg- en waterbouw en gewezen voorzitter van de Vereniging Inlands Terminal Operators (VITO) over de samenleving, het klimaat en vooral de overheid. Na deel 1, dat donderdag verscheen, volgt vandaag het vervolg van het interview.

Is onze overheid nog wel onafhankelijk genoeg?

gf

Aad Orgelist

‘De overheid heeft haar ziel verkocht aan de grote marktpartijen. In wezen dient de overheid een intermediair te zijn tussen de burgers en de markt. Zolang de vrije markt nog als religie wordt bedreven en de overheid haar taken aan de markt overdraagt, komt de macht steeds meer te liggen bij de multinationals.’

‘Recentelijk werd in de Nederlandse Tweede Kamer een voorstel aangenomen om een energieplafond in te bouwen om de energieprijzen te beteugelen. Nog geen dag later verhoogden enkele energiebedrijven hun tarieven met vijftig procent. Veel nutsvoorzieningen (diensten en producten die voor de samenleving van belang zijn) zijn vermarkt, zoals de gas- en elektriciteitsvoorzieningen, het openbaar vervoer en de zorgsector.’

‘De marktwerking van de energiemarkt maakt de burger zeer afhankelijk van de multinationals. De stijgende energieprijzen zal creativiteit aanwakkeren voor energie-onafhankelijkheid. Overigens, wat de energieprijzen zo hoog maakt is de belasting op energie en op het transport van energie.’

Anders

Had het anders gekund?

‘Het had allemaal anders kunnen verlopen, als invloedrijke figuren in hoge maatschappelijke posities vanuit hun hart zouden spreken en handelen. Want we hebben politici nodig die het als een eer en grote verantwoordelijkheid beschouwen de gemeenschap te vertegenwoordigen. Echte staatslieden dus, onafhankelijk van economische belangen, die begrijpen dat je een gemeenschap niet alleen kunt runnen op basis van het herfinancieren van schulden en het aansturen van een star begrotingstekort. Het gaat om het uitoefenen van het rentmeesterschap in de ware zin van het woord: de planeet op een verantwoorde wijze overdragen aan de volgende generatie.’

‘Er wordt zo vaak gezegd dat democratie niet de beste vorm is, maar gewoon het minst slechtste systeem. Maar dat is verre van waar, want hoe voorkom je dat een regering ongecontroleerd zijn gang kan gaan? Dat is alleen mogelijk als de Tweede Kamer een onafhankelijke positie zou hebben die niet gebonden is aan politiek en uit vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties zou bestaan.’

Is onze koopkracht gedaald? Waarom?

‘Vanuit het perspectief van een welvaartsstaat gezien, was voor het uitbreken van de recente energiecrisis de koopkracht voor eenoudergezinnen en gepensioneerden al achteruitgegaan, enerzijds door inflatie en anderzijds door de toename van de productiekosten in de Aziatische landen. Voor tal van jonge gezinnen met kinderen is het voor het verkrijgen van een redelijk inkomen nodig dat beide ouders werken.’

‘De vraag of de koopkracht voor de burger is gedaald, is echter minder relevant. Verontrustend is het feit dat de inkomstenverschillen gestaag zijn toegenomen. Het aantal miljonairs in Nederland is in 2022 naar een recordhoogte gestegen van 278.000 (België 141.000). Ook de verschillen in de beloning van managers en werknemers zijn fors groter geworden. Ongelijke beloning op de werkvloer is slechts een aspect dat demotiveert, ook de bedrijfscultuur speelt hierin een belangrijke rol. Niet voor niets zijn er veel werknemers die de keuze maken om zelfstandig ondernemer te worden, omdat de werksfeer volkomen is verziekt.’

‘In de huidige werkcultuur zijn veel werknemers gedegradeerd tot een productiemiddel. Het werk is sterk gespecialiseerd en door het management wordt via bureaucratische formats strikte controle uitgeoefend. De zelfstandigheid wordt ingeperkt en men dient de opdracht strikt uit te voeren om “binnen de aangegeven lijntjes te kleuren”. Oudere werknemers worden vaak afgedankt alsof zij een wegwerpproduct zijn. Een concreet voorbeeld zijn de pakketbezorgers, die vaak als zelfstandig ondernemer werken, maar de nodige druk ondervinden door de krappe tijdlimiet in het dynamische planningensysteem, dat de bezorgers tot robots degradeert.’

Revolutie

Je stelt dat voor de ontwikkeling van een leefbare samenleving geen steun van de elite moet worden verwacht. De revolutie dan? Dat is ook al een paar keren geprobeerd.

‘Revolutie om het huidige systeem omver te werpen heeft weinig zin. De geschiedenis leert dat we dan van de regen in de drup komen. Geweld is geen oplossing, dat keert tegen je. Dat betekent niet dat je bang moet zijn en je mond moet houden. Ik ben overtuigd van een levensbeschouwelijke weg, dus een spirituele weg waarbij je naar je “innerlijke God” in je hart zoekt.’

‘Begin vorige eeuw was voor veel mensen de pastoor of dominee hun levensbeschouwelijke gids. Na twee wereldoorlogen vroegen veel mensen zich af: welke God staat deze ellende toe? Maar God heeft hier niets mee te maken. Wij zijn zelf verantwoordelijk voor ons gedrag. Voor veel mensen waren beide oorlogen aanleiding om de kerk de rug toe te keren of het atheïsme aan te hangen.’

‘In de tijd waarin we nu leven is het de overheid die probeert onze leidsman te zijn en zij heeft het stokje als het ware overgenomen van de pastoor en de dominee. We leven echter in een tijd waar we zelfverantwoordelijkheid moeten nemen. Onze vrije wil gaat niet alleen over een maatschappelijk perspectief, maar heeft vooral betrekking op onszelf. In onze geest kunnen we een vrije wil ontwikkelen als we beseffen dat vrije wil een bewuste handeling is waar je je moreel en ethisch verantwoordelijk voor voelt.’

‘Als je hiervan bewust wordt, schuif je je verantwoordelijkheid niet meer af door je te verschuilen achter een organisatie of systeem, waarbij een autoriteit zegt hoe je moet handelen. Wees kritisch en beoordeel de verschillende invalshoeken van de omstandigheden en die van het leven, maar draag wel oplossingsmogelijkheden aan. Als tegenhanger van de multinational zijn er reeds tal van kleinschalige initiatieven zichtbaar van zelfvoorzienende technologieën tot woongemeenschappen. Vele kleine initiatieven leiden uiteindelijk tot een omslag naar een zelfverzorgende economie. Waar het in eerste instantie om gaat is dat er een gezond evenwicht ontstaat tussen multinational en midden- en kleinbedrijf, wat nog steeds de kern van onze regionale economie is.’

‘Overweeg om niet meer te gaan stemmen’, lees ik. Maar er is toch altijd een ‘minst slechtste’, niet?

‘Als u straks wilt gaan stemmen, realiseer je dan dat je daarmee de multimodale markten in de kaart speelt. Je kunt overwegen om niet meer te gaan stemmen om ongenoegen te uiten over de huidige gang van zaken.’

‘Ik denk niet dat dit collectief zal gebeuren en dan blijft er niet anders over dan te gaan stemmen op een oppositiepartij die niet wil regeren. De partij die wenst te regeren sluit in principe geen coalities uit en dan wordt er weer water bij de wijn gedaan. Waar men bij het stemmen vooral op dient te letten is dat als een bepaalde partij veel stemmen werft, er een ‘mol’ in de partijtop komt die ervoor zorgt dat mensen tegen elkaar worden opgezet.’

Wat me opvalt is dat je systematisch iedere verwijzing naar een van de grote ideologische en politieke stromingen vermijdt. Liberalisme, socialisme, ecologisme, solidarisme, enzovoort komen in je betoog niet voor. Is daar een reden voor?

‘Dat klopt, ik ga alleen in op de actuele neoliberale politiek. Alle ideologische en politieke stromingen analyseren is al een boek op zichzelf. Met één kom je niet toe.’

Humane samenleving

Je beschrijft vijf stappen voor een humane samenleving. Hoe zien die eruit?

‘Kort geschetst: een opdeling binnen één Europa. Een opsplitsing naar geografische gebieden met een cultuurhistorische samenhang. Uitgegaan wordt van een gekozen bestuur. Punt twee: de Tweede Kamer van een land wordt als controle-instrument in eer herstelt, door ze te depolitiseren. Dat wil zeggen dat er alleen vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties mogen deelnemen. Als derde stap stel ik een zelfverzorgende economie binnen Europa voor. Dat betekent een schaalverkleining van een mondiale schaal naar een Europese schaal, uitgewerkt naar een regionale en lokale schaal. Slechts grondstoffen of producten die niet in Europa verkrijgbaar zijn kunnen worden geïmporteerd. Zo niet, dan geldt er een zware milieubelasting.’

‘In een vierde stap moeten werknemers een partieel belang krijgen in hun onderneming, waarvan zij deels eigenaar worden. En ten slotte pleit ik voor een aanpassing van het beloningssysteem. Verkleining in de verschillen tussen inhoudelijke werkzaamheden en management. En op lange termijn een basisinkomen invoeren als standaard.’

koopkrachtdaling

Aad Orgelist: ‘De overheid heeft haar ziel verkocht aan de grote marktspelers’ (Deel 2)