Op het moment van dit schrijven is het Israëlische leger het Al-Shifaziekenhuis in Gaza binnengedrongen en schiet op alles wat beweegt. Wie dit normaal of geoorloofd vindt, moet zich dringend laten nakijken. Maar verontwaardiging is niet genoeg, en niemand minder dan de Antwerpse bisschop Johan Bonny heeft – wellicht onbedoeld – de vinger op de wonde gelegd: religie is de bron van alle kwaad.

Op het eerste gezicht een bizarre conclusie. Want met zijn zalvende pastoorsstem doet Johan Bonny niets anders dan de christenheid propageren als de religie van de redelijkheid, de gematigdheid, de liefde en het mededogen. Net dat.

Amalek

/media-credit Bisschop Bonny versus Dennis Baert: een christelijk-joods opstootje.

Het opiniestuk ‘Joodse vrienden, ik kan niet langer zwijgen over wat gebeurt in Gaza’ (DS, 9/11) van bisschop Bonny is glad ijs, en wel hierom. Dat het actuele Israëlische regime, gedomineerd door religieuze fanatici, op een Endlösung van het Palestijnse probleem aanstuurt, is zeker zo. Premier Netanyahu, nog altijd zelf in politieke overlevingsmodus, verwijst uitdrukkelijk naar de Bijbel om deze vernietigingsoorlog te rechtvaardigen. De Palestijnen zouden de reïncarnatie zijn van de oervijand Amalek, wat een minister uit zijn regering zelfs de mogelijkheid van een atoombom op Gaza deed overwegen.

Maar gaandeweg tapt de bisschop uit een ander vaatje: Bonny plaatst het joodse nationalisme tegenover het christelijke universalisme, en roept zo de oude demon op van de jodenvervolging in Europa, waarin de kerk een actieve rol heeft gespeeld. Doordat de joden Christus als Messias niet erkennen – en zelfs zijn uitlevering aan de Romeinse landvoogd Pontius Pilatus hebben geregeld -, laden ze een oerschuld op zich. Dat zegt Bonny natuurlijk niet, maar het is de ondergrond van het christelijke morele superioriteitsdenken.

Meteen was de joodse lobby wakker geschud, en klom een zekere Dennis Baert in zijn pen, docent aan het Instituut voor Joodse Studies aan de UA. Hij is ondertussen vaste gast geworden in De Afspraak, zo ook bij Phara op 13 november, de dag dat zijn repliek aan bisschop Bonny verscheen. Deze mijnheer Baert is als spreker een opmerkelijke verschijning. Achterover leunend rolt hij met de ogen, ofwel doet hij ze dicht, getormenteerd, als stond hij aan de klaagmuur. Baert is een overtuigd jood, draagt een keppeltje om dat te onderlijnen, maar op de trein doet hij daar een klak bovenop, symbool van het West-Vlaams nationalisme. Ondertussen liet Phara de Noorse dokter Mads Gilbert aan het woord in een dramatische videoboodschap ‘rechtstreeks uit Gaza’, met veel gehuil op de achtergrond. In werkelijkheid bleek dokter Gilbert in Caïro te zitten, en was het getuigenis nep. Om maar te zeggen: zelfs in deze tragedie is het komische nooit veraf.

De Vrede van Westfalen

/media-credit Inquisitie en heksenvervolging: christelijk handhavingsbeleid.

Soit, Dennis Baert speelt helemaal het spook van het antisemitisme en zijn christelijke wortels uit, en vond in het dubieuze gezemel van bisschop Bonny een dankbare kapstok. Helaas is dit soort farizeïsche debatten net wat we vandaag niét nodig hebben, nu de toxiciteit van religie, en zeker de monotheïstische versie ervan, zo frappant tot uiting komt. Joden en moslims zijn elk op hun manier in hetzelfde bedje ziek. Het Netanyahu-regime en Hamas zijn elkaars evenknie, meer nog, ze houden elkaar in stand. De PLO was nog een seculiere organisatie, met Hamas is de religieuze kanker helemaal terug. Aan de andere kant is de verblinding nu zo groot, dat zelfs de meest seculiere, liberale Israëliet mee marcheert in het bijbels fantasme van Netanyahu en co.

Al werd het idee van een joodse staat al een halve eeuw vroeger geformuleerd, met denkers als Theodor Herzl (‘Der Judenstaat. Versuch einer modernen Lösung der Judenfrage’, 1896), de daadwerkelijke stichting van Israël was een compensatie voor het leed van de Holocaust. Met enige zin voor ironie zou men kunnen zeggen dat het land zijn bestaan aan Adolf Hitler heeft te danken.

Maar aan de Holocaust gaat een eeuwenlange traditie van Europees antisemitisme vooraf, dat door de kerk is gestuurd. Een kerk die allerminst wilde pacificeren, tenzij met geweld. De middeleeuwen brachten, naast de vervolging van joden, ketters en heksen, ook de kruisvaarten en de drang om ‘het heilig land’ te heroveren. In de 16de eeuw speelden zich de bloederige godsdienstoorlogen in Europa af, waarin twee christelijke sekten, de katholieken en de protestanten, elkaar op leven en dood bevochten, met een enorme dodentol onder de burgerbevolking – toen al – als gevolg.

De Vrede van Westfalen in 1648 beëindigde formeel deze eeuwenlange ketting van religieuze oorlogen en oorlogjes, en erkende de coëxistentie van katholieken, protestanten en calvinisten. Dit verdrag gaf ook een beslissende stoot tot de secularisatie van Europa en het terugdringen van de kerkelijke almacht. In die zin is het een voorecho van de Franse Revolutie. Niet toevallig neemt vanaf 1648 ook het aantal heksenprocessen sterk af.

Opium van het volk

/media-credit ‘Allahoe akbar’: voor de islam is de scheiding tussen kerk en staat onbestaande.

De moderne rechtstaat is een uitvloeisel van dit Europees seculariseringsproces. In België worden een aantal godsdiensten erkend en gesubsidieerd, en dat is zonder meer een aspect van het plak- en -spuugwerk waarmee de Belgische natie sinds haar ontstaan aaneen hangt. Religie hoort niet thuis in een modern politiek bestel. Het is hooguit een privé-hobby, en zodra het meer wordt, komen we op de gevaarlijke glijbaan van de heilige oorlog.

Religie is misschien wel de meest verbreide vorm van collectieve domheid, door machthebbers gestuurd. ‘Opium van het volk’, zoals Marx het omschreef. Op langere termijn leidt deze drug tot waanzin en massamoord. Het joods-Palestijns conflict gaat om land, maar de godsdienst is de trigger tot onverzoenbaarheid. Gaza is het grootste pleidooi tegen elke vorm van institutionele religie. Jammer dat er zoveel onschuldige burgers voor moeten sterven.

Alleen een drastische secularisering, het bannen van alle religieuze aannames en dogma’s uit het debat, kan de impasse nog keren. Deze bloederige tragedie verplicht ons tot het bedenken van creatieve out-of-the-box oplossingen in een of ander onbestaand format. Ik formuleer er eentje.

Vermits Joden en Palestijnen historische aanspraak maken op dezelfde lap grond, zullen ze hem moet delen. Niet vérdelen, maar delen. Binnen het format van een seculiere staat naar westers model, een republiek, met een strikte scheiding tussen godsdienst en staat, en een grondwet die de multiculturele en multi-etnische structuur waarborgt. Noem het een groot Jeruzalem, de stad die in 1948 als ‘neutraal’ VN-gebied werd ingetekend.

Ik zeg niet dat dit vandaag de meest haalbare kaart is, het is wel de meest wenselijke, vermoedelijk zelfs de enige echte oplossing. Het gekibbel tussen bisschop Bonny en de Joodse docent is in dat opzicht een absoluut achterhoedegevecht. In het terugdringen van de moslimterreur zullen we veel sterker staan als we de republikeinse waarden van een a-religieuze maatschappelijke orde onverkort verdedigen. Dat moet ook de visie van Europa zijn: een lekenstaat, van Gibraltar tot de Noordkaap. Kerk noch synagoge noch moskee hebben een actieve plaats in de strijd om wat ons zo dierbaar is: vrijheid.

kruisvaarten

Religie, de grootste der menselijke dwaasheden