Op een week tijd komen twee tegenstrijdige berichten over de relatie tussen China en het Vaticaan. Eerst het bericht: China en het Vaticaan wisselen kunst uit voor een gelijktijdige tentoonstelling in Beijing en het Vaticaan. Vervolgens blijkt dat China boetes oplegt aan reisbureaus die reclame maken voor én reizen organiseren naar het Vaticaan. Wie volgt nog?

Twee problemen tussen China en Vaticaan

De relatie tussen de Heilige Stoel (dat is de officiële benaming voor het bestuursorgaan van de katholieke kerk. Het Vaticaan of Vaticaanstad is een land) en China is officieel verbroken in 1951. Er zijn twee problemen. Ten eerste heeft het Vaticaan als enige Europese ‘land’ Taiwan erkend en heeft het er volwaardige diplomatieke banden mee. Dat ligt bijzonder moeilijk voor China dat Taiwan ziet als een ‘afvallige provincie’. Vorige maand nog, 27 oktober 2017, vierden Taiwan en de Heilige Stoel plechtig hun 75 jaar oude diplomatieke banden. De Vaticaanse Secretaris voor de Relaties met de andere Staten, Paul Richard Gallagher, zei ook bij die gelegenheid altijd bereid te zijn Taiwan te steunen bij elke poging tot dialoog tussen China en Taiwan.

Hoewel de relatie met Taiwan voor China een principiële zaak is, ligt de kern van de ingewikkelde relatie tussen de Heilige Stoel en China niet daar. Hét principiële probleem voor de Heilige Stoel is de organisatie van de kerk in China. Volgens Rome is de benoeming van de bisschoppen de bevoegdheid van de paus. Maar China is als de dood voor een oncontroleerbare kerk en dus wil ze inspraak of zelf de bisschoppen kiezen.

Twee katholieke kerken

Als gevolg van de discussie over de benoemingen zijn er in China twee katholieke kerken. Er is aan de ene kant de Chinees Katholiek Patriottische Organisatie (CKPO). Die kerk wordt door het Chinese regime getolereerd en gecontroleerd. Voor die CKPO is de paus niet meer dan een spirituele leider. Hun bisschoppen worden volgens China ‘democratisch verkozen’. Daarnaast is er een ondergrondse kerk die trouw zweert aan de Heilige Stoel. Die laatste wordt vervolgd door de Chinese overheid, de ene periode al wat straffer dan de andere.

Om de zaak wat ingewikkelder te maken durven die twee organisaties ook wel wat door elkaar te lopen. En het wordt nog moeilijker als je weet dat er in die CKPO ook bisschoppen zijn die gewijd zijn met de goedkeuring van Rome. Dat gebeurt van tijd tot tijd als de relaties weer wat beter zijn. Zoals de jongste tijd. Vorig jaar, november 2016 werd in Changzhi Mgr. Peter Ding Lingbin tot bisschop gewijd (in de CKPO) met goedkeuring van Rome. Er is dus opnieuw een periode van dooi en gesprekken aangebroken.

Kunstdiplomatie

De Heilige Stoel geeft al een tijdje aan dat ze de relaties met China wil normaliseren. Er zijn ook af en toe tekenen dat er iets beweegt. Zo mocht de paus onderweg naar Zuid-Korea in augustus 2014 zowaar door het Chinese luchtruim vliegen. De paus stuurde vanop het vliegtuig in het Chinese luchtruim een vriendelijke groet naar het Chinese volk. Paus Franciscus herhaalde bij verschillende gelegenheden al zijn wens om China te bezoeken. Er zouden zo’n twaalf miljoen katholieken leven in China. Hoewel Vaticaanwatchers twijfelen of er nog een deal mogelijk is nu de Chinese sterke man Xi Jinping zijn greep op het land en de macht heeft versterkt.

In het Vaticaan kennen ze hun geschiedenis. President Nixon kon als president van de VS China bezoeken in 1972 na de ‘pingpong-diplomatie’. Het Vaticaan heeft geen nationale ploeg pingpong, maar wel een enorme kunstcollectie. En dus zetten de Vaticaanse Musea een samenwerking op met het ‘China Culture Industrial Investment Fund (CCIIF)’. Het Vaticaan stuurt 40 kunstwerken naar Beijing. Die zullen tentoongesteld worden in de Verboden Stad. Tegelijk zal er in de Vaticaanse musea een tentoonstelling openen met kunst uit China. De beide expo’s zijn gepland vanaf maart 2018. Het is de eerste samenwerking ooit tussen de Vaticaanse Musea en een Chinese culturele instelling.

Dan stelt een geoefende lezer zich de vraag: ‘welke kunst stuurt het Vaticaan naar Peking?’ Wel, de Vaticaanse musea sturen 39 werken uit hun 20 000 stukken rijke collectie Chinese kunst naar Beijing. Het 40ste stuk moet dan een westers christelijk kunstwerk worden, maar dat is nog niet gekozen. Allicht zullen daarvoor diplomatieke overuren gedraaid moeten worden. Ook China stuurt 40 kunstwerken op, waaronder schilderijen van de hedendaagse Chinese schilder Zhang Yan.

De Verboden Stad-staat

Maar zullen Chinese toeristen dan de tentoonstelling in het Vaticaan kunnen bekijken? Dat zeker, maar het is niet duidelijk tegen welke prijs. Want net nu duikt het nieuws op, uitgebracht door Radio Free Asia, dat de Chinese overheid hoge boetes (tot 38 000 euro) oplegt aan reisbureaus die reclame maken voor reizen naar het Vaticaan of groepsreizen die het Vaticaan bezoeken. Reisorganisaties zouden al verplicht geworden zijn om reizen te annuleren. Een beetje een domper op de kunstdiplomatieke vreugde toch.

Omdat niets is wat het lijkt werd een Chinese ban op reizen naar het Vaticaan tegengesproken door Lu Kang, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.

En dus?

Fake news of gewoon een ingewikkeld diplomatie spel van druk en ontspanning? Dat zal moeten blijken. Maar China blijft volhouden dat formele diplomatieke banden tussen het Vaticaan en China een voorwaarde zijn om tot een oplossing te komen. Benieuwd wat de Vaticaanse diplomatie met de kunstdiplomatie kan forceren.

Kunstdiplomatie

China-Vaticaan, relatiestatus: ‘het is ingewikkeld’