Is Zuid-Afrika een mislukte staat of een mislukkende staat? Het is een vraag waar politicologen zich het hoofd over kunnen breken. Maar voor de Kaapse Onafhankelijkheidspartij (CIP) lijdt het geen twijfel dat de in 1994 beloofde regenboognatie mislukt is. Dankzij 26 jaren ANC-wanbeleid van gegraai en racisme.

Op 1 november vinden de gemeentelijke verkiezingen plaats. Naar verwachting zal wederom het ANC landelijk, zij het nipt, de meerderheid van de stemmen vergaren. Maar niet in de provincie West-Kaap: daar behaalt de Democratische Alliantie (DA) waarschijnlijk weer de meerderheid. Dankzij het beleid van de DA kon de politiek, economisch en infrastructureel beter georganiseerde provincie West-Kaap gevrijwaard blijven van veel van de nationale ANC-ellende.

Maar de snelgroeiende separatistische onafhankelijkheidspartij CIP wil meer. Zij wil zo snel mogelijk een referendum voor onafhankelijkheid van de West-Kaap uitroepen. En zij gaat daarvoor de gemeentelijke verkiezingen van 1 november als breekijzer gebruiken.

Politieke verschillen

DA-partijleider John Steenhuisen had het tijdens de verkiezingscampagne niet beter kunnen laten zien: bij het verlaten van de provincie kom je meteen gaten in de weg tegen. Het nationale beeld steekt schril af tegen de situatie in de provincie. Uit de jongste peilingen blijkt dat Zuid-Afrikanen vinden dat het landsbestuur tijdens president Ramaphosa’s ambtstermijn nog corrupter dan tijdens Zuma is geworden.

Hervormingen zijn mislukt, de nationale economie houdt het etiket rommelstatus en gezinnen zijn door de lockdowns hun inkomsten kwijtgeraakt. Steeds stringentere rassenwetten verlammen economie en arbeidsmarkt, en de plannen om blanken hun bezit zonder vergoeding te ontnemen leiden tot kapitaalvlucht.

Daar komt bij dat de allesverwoestende rellen in KwaZoeloe-Natal van juli dit jaar zich kunnen herhalen. De West-Kapenaars hebben geen boodschap aan het banale, zwarte nationalisme. Zij willen stabiliteit.

Sociaal-economische verschillen

De etnisch diverse West-Kaap is niet ontvankelijk voor zwart nationalisme: er zijn Engelstalige blanken, Xhosa’s en andere stammen, terwijl 50% van de West-Kapenaars kleurling is en 8% Afrikaner. De voertaal is er dus hoofdzakelijk Afrikaans. En de provincie is meer westers en liberaal georiënteerd. Daarvan is de DA een afspiegeling. Feit blijft dat de West-Kapenaars zich dus al 26 jaar onder een nationale regering bevinden die niet hun electorale keuze weerspiegelt.

Deze situatie doet zich eigenlijk al vanaf 1910 (na de Anglo-Boerenoorlog) voor. Toen perste het Britse Empire de voormalige Kaapkolonie in één Unie van Zuid-Afrika bijeen met de gewezen noordelijke en oostelijke Boerenrepublieken. Die gebieden hadden een andere mentaliteit, demografie en samenlevingen met heel specifieke problemen.

En tot op heden komen die problemen ook op het bordje van de West-Kapenaars. De West-Kaap is een van de twee provincies zijn die netto bijdragen aan ’s lands belastingen. Ze ontvangt echter slechts 45% terug van haar geïnde belastinggelden.

Onafhankelijkheid als werkelijkheid

Afscheiding is Zuid-Afrika niet vreemd: de provincie KwaZoeloe-Natal kent ook afscheidingsbewegingen. Ook de Temboe-stam in de Oost-Kaap en Orania in de Noord- Kaap willen autonomie. En binnen de landsgrenzen genieten Swaziland en Lesotho al sinds jaar en dag onafhankelijkheid.

Toen duidelijk was dat de beloofde regenboognatie er niet zou komen, werd in 2007 als tegenreactie de Kaapse Partij (CP) opgericht. 14 jaar later, anno 2021 na de rellen van juli, heet zij Kaapse Onafhankelijkheidspartij CIP en hebben de West-Kapenaars meer dan ooit oren naar afscheiding van de rest van Zuid-Afrika. Nu beijvert de CIP zich dus voor een onafhankelijkheidsreferendum.

Kaapse Onafhankelijkheidspartij / Cape Independence Party

Wikipedia

Logo van de Kaapse Onafhankelijkheidspartij / Cape Independence Party CIP

Meningspeiling

De vorig jaar opgerichte lobbygroep Cape Independence Advocacy Group (CIAG) streeft ook naar het referendum. In augustus heeft CIAG onder West-Kaapse stemgerechtigden een enquête laten houden. Daaruit bleek dat 58% van de Kaapse stemgerechtigden het onafhankelijkheidsreferendum steunt. De peiling wees ook uit dat 46% onafhankelijkheid steunt, terwijl dat vorig jaar, bij een soortgelijke peiling, 34% was. Nooit eerder was Kaapse onafhankelijkheid zo populair.

Daarnaast denkt 59% dat het persoonlijke leven erop vooruit zou gaan als de Kaap onafhankelijk zou zijn. 75% gaf ook aan tegen het Zuid-Afrikaanse rassenbeleid te zijn: het stokpaardje van de zwarte nationalisten van het ANC.

Uiteraard doet het ANC het Kaaps onafhankelijkheidsstreven af als blank racisme. Echter, de peiling wijst ook uit dat de steun bij uitstek multiraciaal is. 50% van de kleurlingen, 22% van de zwarten en 64% van de blanken is voor afscheiding. Hiermee is, vergeleken met vorig jaar, de onafhankelijkheidswens onder kleurlingen zelfs met 39% gestegen, en onder zwarten met 16%. Deze stijging is ongetwijfeld een reactie op de dit jaar sterk toegenomen instabiliteit in Zuid-Afrika. Voor de duidelijkheid: 56% van de voorstanders is kleurling, 17% is zwart en 27% blank.

Referendum voor onafhankelijkheid

Zoals in de Baltische staten in 1989-1991 en in Catalonië nu vormen gemeentelijke verkiezingen en lokale organisatieverbanden ware breekijzers voor onafhankelijkheidsbewegingen. Ook in de West-Kaap: CIP en CIAG, gesteund door maatschappelijke organisaties als Afriforum, zetten alles op alles om het onafhankelijkheidsreferendum de insteek van de gemeenteraadsverkiezingen van 1 november te maken.

Volgens de West-Kaapse en Zuid-Afrikaanse grondwetten kan de premier van de provincie zelf referenda uitschrijven. Maar verouderde nationale wetgeving bepaalt dat alleen de president die kan uitschrijven. Eerder dit jaar had de DA, onder druk vanuit de provincie, al een voorstel ingediend om de wet in kwestie meer grondwettelijk te maken. Daarmee zou de DA decentralisatie kunnen bereiken door provincies meer bevoegdheden te geven.

De weg is dus eigenlijk al vrij voor parlementaire erkenning van de uitslag van zo’n provinciaal referendum. Mocht het ANC het wetsvoorstel en dus de uitkomst van het onafhankelijkheidsreferendum toch afwijzen, zo bespiegelt Phil Craig van de CIAG, dan zou het parlement zich tegen de eigen grondwet moeten keren. De ANC-fractie riskeert dan een langlopend, moeizaam politiek-juridisch proces bij het Grondwettelijk Hof. Waarschijnlijk zal het ANC daarvan afzien, aldus Craig, en toch de uitkomst van het referendum (moeten) respecteren.

Politieke dwang

In haar afkeer jegens het ANC-beleid zet de DA al langer in op decentralisatie van de staat. Ze blijft echter weifelend over het referendum. Natuurlijk, in de campagne laat zij wilde uitspraken horen, zoals pro-onafhankelijkheidsgeluiden. Maar onlangs nog liet de om zijn onhandig opereren bekend staande partijleider Steenhuisen zich ontvallen dat een onafhankelijkheidsstrijd ‘verspilde moeite’ zou zijn.

CIP-partijleider Jack Miller gaat nu, met de gemeentelijke verkiezingen, proberen de DA voor het blok te zetten. Hij weet dat de DA verwacht met ongeveer de helft van de Kaapse stemmen de absolute meerderheid te verwerven. Maar als de CIP ook maar 5-7% van de stemmen vergaart, dan verliest de DA die meerderheid. In dat geval, aldus Miller, zal CIP ertoe bereid zijn de DA alle meerderheidsbevoegdheden en burgemeesters te gunnen, maar op voorwaarde dat de DA belooft het referendum te zullen uitschrijven. Weigert de DA, dan kan CIP een politieke impasse creëren en moet de DA alsnog overstag.

Na 1 november zal Zuid-Afrika weten of deze strategie zal slagen en of de DA, die tenslotte het woord democratisch in zich draagt, aan de referendumwens van de West-Kapenaars tegemoet zal komen.

Kwazoeloe-Natal

Jacob Zuma: luis in ANC-pels

Wordt de West-Kaap onafhankelijk?

Hoe een gespleten ANC Zuid-Afrika te gronde richt