De laatste tijd wordt veel gesproken over de ‘zombiebedrijven’. In België zijn er veel, en het zou een van de oorzaken zijn die de Belgische productiviteitsgroei drukt.

Bejaarde bedrijven

De OESO publiceerde begin 2017 een heel interessante studie, waarin ze stelt dat er in de ontwikkelde economieën veel oude bedrijven zijn die eigenlijk financieel niet langer levensvatbaar zijn. De OESO definieert ze in de inleiding als ‘ondernemingen die meer dan tien jaar oud zijn en aanhoudend problemen hebben bij de terugbetaling van hun interesten’. De studie spreekt zelfs van The Walking Dead.

In België zijn er relatief veel: hun aandeel is gestegen van 6 % in 2006 tot 9% in 2013. Het is na Spanje het hoogste van de negen landen die bestudeerd werden. In Frankrijk gaat het maar om 2 % van de bedrijven, en zelfs in Italië zijn het er minder met 5 % van het totaal. Met 9 % van de vennootschappen komen we in België aan om en bij de 50.000 bedrijven. Volgens een artikel in Trends zijn er daarnaast nog een 10.000 eenmanszaken.

Dit stemt overeen met de bedrijven die reeds drie jaar verlies lijden, en de vennootschappen met een negatief eigen vermogen. Het gaat voor de overgrote meerderheid om bvba’s. De ‘zombiegraad’ (aantal zombiebedrijven gedeeld door het totale aantal vennootschappen) is logischerwijze vooral groot bij ondernemingen zonder werknemers: 17,2 %. Hoe meer werknemers, hoe minder een bedrijf zombie riskeert te zijn. Bij de ondernemingsrechtbanken is een groot deel van de faillissementen eigenlijk ‘brol’, de moeite niet waard om er veel tijd en energie in te steken. Ze vervuilen bovendien het imago van de goede ondernemingen en het ondernemerschap in het algemeen.

Lage productiviteitsgroei

Maar deze zombiebedrijven leggen beslag op veel middelen. Zo vernietigden volgens een artikel in Trends in 2017 bedrijven met een negatief eigen vermogen 13 miljard euro kapitaal en houden ze 110.000 werknemers en 37 miljard euro aan activa vast in activiteiten zonder toekomst. Volgens de OESO slorpen de zombiebedrijven maar liefst 14 % van de arbeid en het kapitaal in België op. Dit gebeurt ten nadele van levensvatbare groeiers en belemmert de turbulentie in de economie waarbij steriele bedrijven plaats maken voor nieuwe ondernemingen. De zombies verhinderen dus dat nieuwe spelers met groeipotentieel op de markt kunnen komen.

De OESO-studie stelt dat Belgische groeibedrijven in 2013 ruim 2 % meer geïnvesteerd zouden hebben als het kapitaalbeslag van deze zombies sinds 2007 constant was gebleven in plaats van gestegen. Als het aantal zombies in België even laag was als in het best presterende land (Slovenië: 3 % van de vennootschappen blijkt zombie, die ongeveer 5 % van de arbeid en kapitaal opslorpen), dan zou er 1,7 % extra geïnvesteerd kunnen worden door andere bedrijven.

Als je weet dat het Belgische economische groeipotentieel de laatste tien jaar sterk verminderd is door de gedaalde productiviteitsgroei, zou men een stuk van het probleem aan deze zombiebedrijven en het gebrek aan investeringen kunnen toeschrijven. Er is dus een belangrijke macro-economische impact.

Zombiemanieren

Hoe is het nu mogelijk dat er in België zoveel zombies zijn? Er zijn diverse redenen. Aandeelhouders hopen dat het tij nog kan keren, en injecteren vers geld. Dit is psychologisch een normale reactie, maar ze is verkeerd. Men zou iets van het principe ‘Fail often, fail fast, fail cheap’ moeten kunnen toepassen, en sneller conclusies trekken;

Veel familiebedrijven investeren ook niet meer veel, en melken de zaak zo veel mogelijk uit. Het bedrijf verzwakt, maar kan overleven door allerlei subsidies, fiscale voordelen en tewerkstellingsmaatregelen. Ze houden ook het hoofd boven water door de huidige monetaire politiek van ultralage rente.

Er zijn natuurlijk ook fiscale aspecten. Men tracht de overgedragen verliezen zo veel mogelijk te recupereren om die te compenseren met toekomstige winsten bij aanverwante bedrijven. Ook is er het feit dat de zwarte economie in België tamelijk belangrijk is. De officiële resultaten van het bedrijf zijn niet goed, maar ‘globaal’ verdient men niet slecht zodat het bedrijf blijft bestaan. Sociale verplichtingen, ten slotte verhinderen ook de stopzetting van een verlieslatend bedrijf. Men wordt immers snel geconfronteerd met een omvangrijk sociaal passief, dat groter is dan het netto actief.

Anti-zombie

Op wetgevend vlak werden er een aantal initiatieven genomen om het fenomeen van zombies verder in te dijken. Het Instituut van de Accountants legt de boekhouders op hun klant te overhalen een herstelplan uit te werken wanneer er een achterstand is bij BTW- of RSZ-betalingen, een negatief eigen vermogen, twee jaar op rij verlies of te hoge langetermijnkredieten. Indien dit niet gebeurt, moet de boekhouder de Ondernemingsrechtbank proactief verwittigen.

Voorts werd in de insolventiewet de bestuurdersaansprakelijkheid versterkt als compensatie voor de afschaffing van het minimumkapitaal bij de nieuwe vennootschapsvorm bv (besloten vennootschap, opvolger van de bvba). Indien bestuurders doelbewust een verlieslatende onderneming in het handelsverkeer laten opereren (‘wrongful trading’ in de vakliteratuur), kan de curator hen aansprakelijk stellen voor de schade die anderen daardoor lijden.

Daarnaast krijgen de kamers voor ondernemingen in moeilijkheden door de wet van 17 mei 2017 ook een ruimere bevoegdheid om de gerechtelijke ontbinding in gang te zetten. Dit kan indien een ondernemer wegblijft als ze tweemaal wordt opgeroepen om uitleg te geven over haar financiële toestand, of zeven maand na de afsluiting van het boekjaar geen jaarrekening heeft ingediend. Ook belangrijk: zombies dienen meestal ook geen belastingaangifte in. Vanaf 2018 kwamen er daarvoor extra sancties.

Starters en lage rente

Het zombie-fenomeen is vooral een nadeel voor de starters, omdat zombies de marktprijzen kunstmatig laag houden. Dit belemmert het rendement van de starters en duwt de startersgraad omlaag en gekoppeld daaraan ook de turbulentie. Dit verstoort de zuiverende marktwerking en daardoor het proces van ‘creatieve destructie’. Ook het ondernemerschap ondervindt daar nadelen van. Het resultaat is dat de Belgische economie onvoldoende innoveert.

Een belangrijke uitzuivering van de zombies door de kamers voor ondernemingen in moeilijkheden via een snelle faillissementsprocedure kan soelaas brengen en blijkbaar is het een van de redenen die de stijging van de faillissementen de laatste jaren verklaart.

Een strakkere monetaire politiek en strenger kredietbeleid vanwege de banken tegenover die bedrijven zal er ook toe bijdragen. Door de lage rentes heeft de ECB die bedrijven in staat gesteld om ondanks hun zwakke winstgevendheid hun schulden toch te herfinancieren, waardoor ze een faillissement konden vermijden. Als die monetaire politiek zou opdrogen en de rente zou stijgen, dreigen deze zombies omver te vallen. Het zou een goede zaak zijn als die levende doden eindelijk worden begraven.

lage rente

‘Zombies’ hinderen productiviteitsgroei

Crelan-AXA Bank: samen sterker?