Een conservatieve intellectueel uit Beieren is dinsdagmorgen tien dagen voor zijn 80ste verjaardag gestorven. Een ‘zeldzame’ verschijning, want de CSU, de Beierse christendemocratische partij (die afgelopen zondag nog zware klappen kreeg bij de deelstaatverkiezingen), zou volgens de Süddeutsche Zeitung niet bepaald overlopen van ‘Intellektualität’. Wilfried Scharnagl was een vertrouweling van Franz-Josef Strauß, de legendarische Beierse staatsman. Van 1977 tot 2001 was hij hoofdredacteur van de Bayernkurier, het partijblad van de CSU, dat ook wel eens de ‘Schwarze Prawda’ werd genoemd (‘zwart’ zijnde de politieke kleur van de Duitse christendemocratische partijen CDU en CSU).

Verplichte lectuur

De commentaren van Scharnagl vormden ‘politische Pflichtlektüre’ voor de CSU-politici. Zelf ambieerde Scharnagl na het overlijden van Strauß geen politiek ambt. Dat had hij niet nodig om invloed te kunnen uitoefenen, zei zijn vriend Peter Gauweiler, een gewezen CSU-politicus. In de zomer van 2012 publiceerde Scharnagl een boek* waarin hij pleitte voor een zelfstandig Beieren. Ik schreef daarover onder de titel ‘Beieren baas in eigen huis‘ het volgende artikel voor Doorbraak (6 december 2012):

‘Afgelopen zomer (nvdr 2012) maakte een Bekende Beier ophef met een nieuw boek over Beieren. Niet omdat hij de zoveelste lofzang op de schoonheid van de regio aanhief, wel omdat hij uit de economische kracht en de sterke identiteit ervan het bestaansrecht van een onafhankelijke Beierse staat afleidde. De titel ‘Bayern kann es auch allein’ loog er niet om. De auteur, de 74-jarige Wilfried Scharnagl – in een vorig leven hoofdredacteur van Bayernkurier en een ouwe getrouwe van de vroegere minister-president Franz-Josef Strauß – vuurde zijn pijlen af op zowel het ‘Pruisische Berlijn’ als op het ‘Brussel van de eurocraten’. Bij de boekvoorstelling hing een schare van prominente politici uit de CSU, de Beierse christendemocratische zusterpartij van de nationaal georganiseerde CDU, aan de lippen van de éminence grise. De CSU mag dan weinig uitgesproken separatisten zoals Scharnagl tellen, toch bloeit in haar rangen het geloof in een sterke Beierse identiteit.

Wantrouwen

Beierse autonomisten herinneren graag aan de grondwet als van een volwaardige staat die Beieren zichzelf schonk in 1946, vlak na de Tweede Wereldoorlog. De kansen die ze bood, zou Beieren hebben laten liggen door toe te treden tot het grotere geheel van de Bondsrepubliek Duitsland en zo indirect ook de Europese Unie (EU). Het was niet de eerste keer dat Beieren zijn autonomie zou vergooid hebben. Al in 1871 had het parlement van het Koninkrijk Beieren ingestemd met toetreding tot het Duitse Keizerrijk dat de Pruisen op het einde van de Frans-Duitse oorlog boven de doopvont hielden. De tegenstanders van die toetreding – of ‘onderwerping’ zoals een Scharnagl haar duidt – waarschuwden voor oorlog en ondergang waartoe het grootmachtsdenken van het Reich zou leiden.

De geschiedenis boezemt Beierse nationalisten wantrouwen in tegenover centralistische structuren die ze zowel in de Bondsrepubliek met haar ‘unitair federalisme’ ontwaren als in de EU met haar regelzucht. Zo betreurt Scharnagl dat het verlies aan politiek gewicht dat Beieren sinds 1949, het stichtingsjaar van de Bondsrepubliek, heeft geleden, in een omgekeerde verhouding staat tot de toename van zijn economische kracht. Ook de EU komt er bekaaid vanaf als een machtscentrale die de Beierse landbouwers in een keurslijf van velerlei regeltjes zou persen en tegelijk het zuurverdiende geld van de Beieren aan de redding van spilzieke landen als Griekenland zou opofferen.

Laptop und Lederhose

De redenen waarom Beierse politici van ‘meer Beieren’ dromen, zijn niet zo heel erg verschillend van die van nationalisten en/of separatisten in andere Europese regio’s. Ze vrezen dat de globalisering de eigen natie of gemeenschap overlevert aan een ‘zielloos casinokapitalisme’ en hun eigen economische en fiscale kracht aftapt ten voordele van regio’s die geen verantwoordelijkheid aan de dag leggen. Ze kanten zich tegen een ‘transferunie’, zoals die niet alleen in de EU heerst, maar ook in de eigen Bondsrepubliek met de Länderfinanzausgleich waarbij de rijke deelstaten een gedeelte van hun inkomsten afstaan aan de armere. Tussen de Duitse deelstaten wordt 6,9 miljard euro herverdeeld. Daarvan neemt Beieren bijna de helft voor zijn rekening. Al van in de jaren 1990 dringt Beieren aan op een hervorming van het federale systeem met het oog op meer innovatie versterkende concurrentie tussen de deelstaten. Het prijst zichzelf graag aan als voorbeeld onder het motto Laptop und Lederhose, als regio die traditie en technologische innovatie aan elkaar koppelt.

Weinig Beierse politici of publicisten gaan – op de Bayernpartei na – zo ver als een Scharnagl om een eigen Beierse staat uit te roepen. Kritische uitlatingen over de ‘verkwistende’ en heerszuchtige’ machten die zetelen in ‘Berlijn’ en ‘Brussel’ vallen wel in goede aarde bij CSU-politici. Een oproep om Beieren baas in eigen huis te laten zijn klinkt de CSU dan ook als muziek in de oren.’

*Wilfried Scharnagl, Bayern kann es auch allein. Plädoyer für den eigenen Staat, Quadriga, € 12,99, isbn 978 38 3872 051 7

Länderfinanzausgleich

Dromer van een zelfstandig Beieren