Luitenant-generaal op rust Marc Thys was tot vorig jaar als topman van de landmacht (of de “landcomponent”), de tweede in rang van het Belgisch leger. Hij werd onlangs consultant bij Growth Inc., het adviesbureau van Peter De Keyzer.

‘In tegenstelling tot andere landen heeft België geen traditie om ex-militairen in te schakelen in andere organisaties’, zegt Thys (61). ‘Hier wordt strategische en ook internationale ervaring bij het huisvuil gezet. Wat een militair te bieden heeft aan bedrijven en andere organisaties? Bij defensie moet je uiteraard operationeel kunnen functioneren, tactisch en strategisch. Elke officier leert ook omgaan met leiderschap. De stelregel is dat je moet begrijpen wat er gebeurt op de twee niveaus onder je en de twee niveaus boven je om leiding te kunnen geven. Sinds een jaar of twaalf volg ik ook zeer intens de internationale politiek.’

Wat is juist uw taak als consultant?

Marc Thys (gewezen topman Belgische landmacht, nu Growth Inc.): ‘We zullen zien. Ik ben nog maar pas bezig. Het is niet de bedoeling om duizenden euro’s te rapen om her en der een woordje te plaatsen. Ik wil hard werken om bij te dragen aan de geopolitieke interesse en expertise van organisaties, overheden en bedrijven. Dat doe ik ook bij de denktank Egmont, in dat geval voor King and Country, pro deo met andere woorden.’

De Belgische politiek en media gaan gebukt onder heel wat navelstaarderij.

Hoe is het gesteld met de geopolitieke kennis in België?

‘De Belgische politiek en media gaan gebukt onder heel wat navelstaarderij. We lijken op de Titanic, waar het orkest blijft spelen terwijl het schip vergaat. Zeker een export-afhankelijk land als België zou nochtans aandacht moeten hebben voor de geopolitieke stabiliteit. Quod non. De geopolitieke geletterdheid in België is erg laag. De wereld staat nochtans in brand.’

‘Het Westen wordt gekenmerkt door een anomalie. Het niveau van de welvaart was nooit zo hoog door de werking van het Westerse model en we hebben hier nooit een langere periode zonder oorlog gekend. De Westerse hegemonie en de globalisering van de economie hebben er de voorbije honderd jaar voor gezorgd dat de creatie van onze welvaart een positief effect had op de rest van de wereld, waar de armoede in een snel tempo afnam en de alfabetisering toenam. De internationale samenwerking was een win win-situatie. Toch is er amper besef dat we bereid moeten zijn om inspanningen te doen om die verworvenheden te beschermen.

Waarom zijn de verworvenheden van het westen in gevaar?

‘Het Westers maatschappelijk model staat nu onder druk, sinds het uitbarsten van de oorlog in Oekraïne, tien jaar geleden. Een aantal spelers op het wereldtoneel, Rusland en ook sommige krachten in China, beschouwen de wereldpolitiek als een zero sum game. Ze zijn ervan overtuigd dat het in hun land enkel beter zal gaan als het Westen erop achteruitgaat.

Net op dat moment dreigt de Amerikaanse kandidaat-president Donald Trump de solidariteit met Europa te verbreken. Hoe gevaarlijk is dat?

Rusland wil héél het Europese continent onder zijn invloed krijgen.

‘De geopolitieke bescherming door de VS dreigt weg te vallen. Europa heeft geen andere keuze om dan zelf het roer in handen te nemen. De Europese Unie heeft dan nood aan een snelcursus geopolitiek om erop voorbereid te zijn als Donald Trump in januari 2025 president wordt.

‘We moeten er ons op voorbereiden dat Rusland zal proberen de Baltische staten terug onder zijn heerschappij te krijgen. Maar uiteindelijk is het de bedoeling om héél het Europese continent onder de invloed van Rusland te krijgen. Dat heeft Vladimir Poetin duidelijk gemaakt op de internationale conferentie in Munchen in 2007. Dat was een Mein Kampf-momentje, waarbij de Russische president duidelijk in zijn kaarten liet kijken. Er moet een einde komen aan de Westerse dominantie in Europa via de NAVO, was de boodschap.

Hoe wil Poetin de destabilisatie van West-Europa dan realiseren?

‘Er zullen geen Russische tanks rijden langs het Brusselse Jubelpark, zover zal het niet komen. Rusland zal zich eerder gedragen als een pester op de school, die iedereen die niet naar zijn pijpen danst onderuithaalt en zo de hele speelplaats beheerst.’

En hoe kan Europa dat counteren?

‘Er is meer nodig dan een Europese defensie. De Europese Unie moet zich ook ontwikkelen tot geopolitiek machtsinstrument. Het moet ook door een sterke diplomatie als één stem spreken. Dat is vandaag al moeilijk met landen zoals Hongarije en Slovakije. Het kan nog moeilijker worden als anti-Europese partijen de volgende verkiezingen vooruitgang boeken.

‘Ten derde moet de bevolking zich een goed beeld kunnen vormen van de geopolitiek, zodat de Unie een maatschappelijk draagvlak krijgt om een sterk beleid te voeren. Dat is in deze tijden van fake news geen gemakkelijke opgave.’

‘Ten slotte moet Europa zich handhaven als economische reus. Maar de sterke economie is geen verworven recht. Het is erop of eronder. Het is belangrijk om te waken over de strategische autonomie. Europa moet toegang hebben tot grondstoffen en goedkope energie om de industriële capaciteit te handhaven. Daarom moet het ook bereid zijn om dat diplomatiek én militair te verdedigen’

‘Die autonomie is in gevaar: 60 procent van de grondstoffen is in handen van China. Op sommige producten heeft de Volksrepubliek zelfs een absoluut monopolie. Europa heeft ook veel strategische industrie, denk aan raffinaderijen, uitbesteed buiten het continent omdat ze niet proper genoeg waren. Vandaag moeten we vaststellen dat we tegelijk sleutelsectoren weg hebben gereguleerd.’

Als we u bezig horen, worden we er niet vrolijk van.

‘We are in deep shit, inderdaad. Europa is amper in staat om Oekraïne te ondersteunen, politiek noch militair. En de Europese oorlogsindustrie heeft nog ettelijke jaren nodig om een peil te bereiken dat voldoende afschrikwekkend is. Als de Verenigde Staten, zoals gevreesd, hun steun wegtrekken, geef je aan Poetin de boodschap dat hij een land kan binnenvallen en bezetten.

‘Dat geeft ook een boodschap aan de rest van de wereld om posities in te nemen. Zwakheid is een provocatie. Een machtsvacuüm bestaat niet. Als een mogendheid een positie opgeeft, zal die worden ingenomen door een andere mogendheid. Concreet: als Rusland de vrije hand krijgt in Oekraïne, zijn Transnistrië en Moldavië (ten westen van Oekraïne – nvdr) mogelijk als volgende aan de beurt.’

‘Maar we mogen niet defaitistisch zijn. We kunnen nog iets doen aan deze situatie, zoals ook professor Sven Biscop (politicologie UGent) en zijn collega Alexander Mattelaer (VUB, Egmont) betogen. Alle internationale experts weten welke richting de Europese Unie uit moet. Zelfs als Trump geen president wordt, kunnen we niet afhankelijk blijven van de Verenigde Staten, waar de isolationistische stroming sterk zal blijven. We mogen het ook niet aan president Joe Biden overlaten om te beslissen welke richting de Unie moet inslaan op het geopolitieke toneel. Daarom moeten we als Europese Unie onze defensie-inspanningen ernstig opvoeren. Vandaag engageren de Navo-lidstaten zich om 2 procent van het BNP te besteden aan defensie. Dat is het absolute minimum.

Volgens de voormalige Chief of Defence Marc Compernol is het streefdoel om twee procent van het BNP aan defensie te besteden wat overdreven. Hij stelt dat hij in dat geval elke Belgische soldaat zijn eigen tank kan geven.

‘Ik heb hem toen geantwoord dat ik het daar niet mee eens was. De investering in vliegtuigen, tanks en schepen is het topje van de ijsberg die we defensie noemen. Er is ook nood aan een uitgebouwd HR-beleid om te kunnen rekruteren op een arbeidsmarkt, waar een oorlog om talent wordt gevoerd. Ook moet er een sterk uitgebouwde militaire infrastructuur zijn om een geloofwaardige defensie uit te bouwen. Defensie heeft te weinig en bovendien een ondermaatse infrastructuur om zijn kerntaken uit te voeren.

‘Die twee procent investeringen zijn nodig als bijdrage van ons land aan de NATO Defence Planning Process, het kader en de planning van de verschillende nationale defensie-inspanningen die samen de verschillende taken van de Alliantie mogelijk maken. Om onze doelstellingen te halen binnen dat proces, had ik in 2018 16.000 personen nodig. Ik had er 9.000 tot mijn beschikking.’

‘Die twee procent defensie-inspanning is zelfs te laag. Om de achterstand tegenover die doelstellingen in te halen, zou ons land in de opbouwperiode eigenlijk meer moeten spenderen. Dat is niet eens onrealistisch. Toen ik in 1977 militair werd, gaf België 3,3 procent van het BNP uit aan het leger. Op een moment dat de geopolitieke spanningen als nooit eerder gezien hoog oplopen, is de uitgave bijzonder verantwoord.’

De kaarten voor een sterkere Europese Unie liggen slecht, ook met het oog op de volgende Europese verkiezingen.

‘Klopt, maar het kan keren. Er zijn geen EU-lidstaten waar er geen verkiezingen zijn, zoals in Gaza of Afrika. De democratie kan zich verdedigen, zoals ook in Polen is bewezen. Het is mogelijk dat na een anti-Europese proefperiode het electoraat terug zal kiezen voor een sterk Europa. De Europese Unie heeft al eerder bewezen, denk aan corona en de bankencrisis, dat het in extreem moeilijke periodes wel vooruit kan. Momenteel kennen we met de oorlog in Oekraïne ook zo’n periode.

U heeft ooit gezegd dat het Belgische leger met stenen moet gooien bij een inval, door het gebrek aan slagkracht. Dat was toch een boutade, hopelijk?

‘Neen. Dat was niet om te lachen, want bittere realiteit. Voor bepaalde types van munitie is de stock zo laag, dat je het aantal keren dat je kan vuren op één hand kan tellen.’

Het Belgische leger kan elders ter wereld kleine opdrachten uitvoeren, maar is niet in staat om het eigen grondgebied te verdedigen.

‘We hebben te weinig munitie om luchtafweer te ontplooien. We hebben wel enkele raketten, maar het aantal is veel te beperkt als afschrikking. Onder gewezen defensieminister Steven Vandeput (N-VA) werden stappen gezet om de achterstand in te halen, maar het verloopt allemaal erg traag. Het duurt, logistiek gezien, vijf tot zeven jaar om die voorraden op peil te brengen met aankopen van nieuw materiaal, wereldwijd. En als we spreken over de bevoorrading van kruisraketten is dat zelfs een voorzichtige schatting. Op het vlak van drones, momenteel het wapen bij uitstek in de actuele oorlogen, is de beschikbaarheid ook een drama.

‘Het Belgische leger is wel in staat om kleine opdrachten uit te voeren in Afrika of elders in de wereld, maar niet om het eigen grondgebied te verdedigen. Dat mag je letterlijk nemen. Bij een Europese top of een Navo-bijeenkomst van toppolitici uit heel de wereld, moet ons land vermijden dat er terroristische aanslagen worden gepleegd. Een aanval met drones is dan één scenario. Wij zijn niet in staat om die met afweergeschut onmiddellijk uit de lucht te halen. Wel staan er vliegtuigen klaar om dat te doen. Ideaal is dat niet. Onze bondgenoten weten ook van deze situatie. Het is niet bepaald een troef om de internationale positie van Brussel te verdedigen.

‘In feite komt het erop neer dat het Belgische luchtruim wordt verdedigd door de luchtafweer van landen als Duitsland en Polen. België rekent te veel op artikel 5 van het Navo-verdrag, dat stelt dat de lidstaten elkaar zullen bijstaan als ze worden aangevallen.’

‘Eerst moet aan artikel 3 worden voldaan. Dat stelt dat elk land op zich in staat moet zijn een gewapende aanval te weerstaan “door voortdurend en op doelmatige wijze zichzelf te versterken”. Artikel 5 stelt ook dat een lidstaat andere leden moet steunen “op de wijze die zij nodig oordeelt”. Een militaire tussenkomst is dus geen garantie. Dat is wel het geval in het Verdrag van Lissabon van 1999, dat de Europese lidstaten verplicht om elkaar militair te ondersteunen bij een aanval.’

België geeft momenteel 1,13 procent van het BNP uit aan defensie. Om die 2 procent-norm te halen is een extra militaire uitgave nodig van elk jaar zo’n 5 miljard euro. Bovenop de extra-uitgaven voor de klimaattransitie, de vergrijzing én de besparing van 27 miljard die de EU ons tegen 2031 oplegt. Kan België deze financiële inspanning ooit realiseren?

‘België is inderdaad een speciaal geval, ook al door de dubbele bevoegdheden over de verschillende overheden en het feit dat de politieke vrede dikwijls is afgekocht. Als we onze welvaart op middellange termijn niet willen aantasten, hebben we geen keuze dan te investeren in onze veiligheid.’

Hoeveel tijd hebben we nodig om na de desinvesteringen in het Belgische leger na het einde van de koude oorlog onze slagkracht terug op een aanvaardbaar peil te krijgen?

‘Het zal nog 10 tot 15 jaar duren eer België de opgelegde NAVO-doelstellingen haalt. Ondertussen voeren de andere Europese landen hun inspanningen op. Zelfs als ons land meer investeert in defensie, blijft het achteroplopen. Het is als de chasse patate in de koers. We doen ons best om bij te benen, maar we slagen er niet in de almaar sneller rijdende kopgroep te bereiken.’

Wordt het Belgisch leger niet verlamd door communautaire tegenstellingen? Er wordt wel eens gezegd dat Defensie voor Franstalig België vooral een tewerkstellingsproject is. Franstalige ministers zouden vooral zoveel mogelijk kazernes in het zuiden willen behouden.

‘Die stelling houdt geen steek. Als een Vlaming minister van Defensie is, klinkt in het zuiden ook het verwijt dat hij de Vlaamse kazernes bevoordeelt. Het is belangrijk dat er kazernes zijn bij de potentiële rekruten. Belgen werken nu eenmaal liefst onder de kerktoren. Daarom is er momenteel dringend nood een kazerne in Oost-Vlaanderen en Henegouwen, waar de aanwezigheid van defensie veel te beperkt is gezien er proportioneel veel rekruteringsmogelijkheden zijn door de relatief sterke aanwezigheid van 18-jarigen in die provincies. Dat het leger communautair misbruikt zou worden is vooral een mythe die wordt gecreëerd door klavierjunkies op de sociale media.’

U zegt dat de EU zich moet versterken om een eventuele Russische agressie te voorkomen. De Europese lidstaten geven nochtans 400 miljard euro uit aan defensie, meer dan drie keer zoveel als Rusland (120 miljard).

‘Het Russische leger opereert in een ander kader. Voor elke Europese kogel kan Poetin er vijf kopen. Het land heeft immers eigen energie en grondstoffen om een goedkopere oorlog te voeren. Bovendien zijn de lonen van de Russische soldaten veel lager dan de Europese militairen. Je kan de militaire uitgaven dus niet één op één vergelijken. In China is de situatie nog extremer. Het Rode Leger is zeven keer goedkoper dan de Westerse strijdkrachten.’

Hoe ziet u de toekomst van de oorlog in Oekraïne eigenlijk in?

‘De toekomst voorspellen heeft weinig zin. Als militair hebben we geleerd te denken in termen van strategic foresight: in scenario’s. Eerst brengen we die in kaart. Dan moeten we stap voor stap de maatregelen nemen, die er een antwoord op geven: eerste a, dan b, c en zo verder.’

‘Neem het scenario dat Rusland Oekraïne inneemt en de Amerikaanse president geen tegenmaatregelen neemt. Wat moet de Europese Unie dan vandaag doen om voorbereid te zijn op dit scenario? We moeten werken aan de eigen defensie.’

‘Kunnen we dat? Ja. De EU is een economische reus. We moeten de hoop echt niet opgeven. Het antwoord op het meest gevaarlijke scenario is niet vanzelfsprekend. De investering in een sterker Europa zal een financiële én politieke schok geven. De zorgeloosheid waarmee we het beleid tot nog toe voerden moet verdwijnen. Maar we moeten ervan bewust worden dat we moeten investeren om onze manier van leven en onze welvaart te verdedigen.’

Marc Thys (gewezen topman van de landmacht)

In geval van oorlog moeten onze militairen met stenen gooien. En dat is geen boutade. We hebben niet eens luchtafweer.

landmacht

Marc Thys (luitenant-generaal op rust): ‘We are in deep shit’