Twee weken lang blikt de Doorbraak-redactie in een aantal eindejaarsinterviews terug én vooruit. Wat waren de meest spraakmakende trends en gebeurtenissen van het voorbije jaar? En wat brengt 2023 ons? Gaande van de gruwel in Oekraïne over de migratiecrisis of de politieke chaos in eigen land tot de toekomst van onze landbouw. Vandaag: burgemeester Bert Maertens (N-VA).

Sinds 2013 bestuurt Bert Maertens de West-Vlaamse stad Izegem. Door het Ventilusproject zit de N-VA’er gewrongen tussen loyaliteit aan zijn leefmilieuminister Zuhal Demir en zijn inwoners. Izegem dreigt de grootste overlast te kennen door de nieuw te bouwen hoogspanningslijn. En dan is er nog het N-VA-stikstofakkoord dat (West-)Vlaanderen in de ban houdt. ‘Het is vandaag sowieso niet de meest comfortabele tijd om aan politiek te doen.’

‘Er zijn slechts vier N-VA-burgemeesters in West-Vlaanderen. Dat de CD&V hier sterk staat, komt omdat de CD&V hier altijd een centrumrechts beleid voert. Dat is hier een no-brainer: er is nauwelijks migratie en werkloosheid. Een Vlaamsgezinde West-Vlaming is eerder ratioflamingant dan cultuurflamingant. Goed bestuur en hard werken. Het is een cliché, ik weet het. Maar het is zo (lacht).’

Bert Maertens valt op. De opvolger van partijcoryfee Geert Bourgeois zegt dan wel herhaaldelijk dat er tussen zijn CD&V-collega’s uit de buurgemeenten en hem weinig verschillen zijn, maar verschillen zijn er net wél. Zo is Maertens bereid zich neer te leggen bij het oordeel van twee experten die stellen dat de ondergrondse Ventilus-optie van Brugge tot Kortrijk technisch onmogelijk is. ‘Op een bepaald moment moet je kiezen en pragmatisch zijn’, klinkt het.

Evenwel zegt Maertens zich met hart en ziel te willen inzetten voor een plaatselijk ondergronds tracé in zijn stad. ‘Izegem is een van de meest dichtbevolkte gemeenten in de regio. Met alle respect, maar ik heb op het meest waarschijnlijke Ventilustraject een pak woningen en een industriezone waar zo’n 1000 mensen werken. Ventilus móét hier onder de grond. De buurgemeenten zijn veel landelijker.’

Daarmee lijkt de Vlaamsnationalist zich te willen desolidariseren van het protest tegen Ventilus. En toch ook niet.

‘Als mijn collega’s het bovengrondse Ventilustraject dat in februari wordt gekozen juridisch aan willen vechten, en we dreigen in een jarenlange procedureslag te verzanden, dan loont het misschien meer de moeite om te wachten tot de technologie die optie wel toelaat’, zegt Maertens.

Voor wie Ventilus niet goed volgt, een zo kort mogelijke uitleg hier.

Over de West-Vlaming bestaat het cliché dat hij zich steeds tekort gedaan voelt door “Brussel”. Wanneer we in de Ventilusregio tussen Brugge en Kortrijk echter ons oor te luisteren leggen, valt het ons op dat de verwijten tegenwoordig richting Antwerpen geslingerd worden. De Antwerpse haven is de economische motor van Vlaanderen en trekt alle aandacht en middelen naar zich toe. Het perifere en landelijke Vlaanderen blijft verweesd achter. Die tweedeling wordt op conto van uw partij geschreven.

‘Die perceptie is fout, althans wat betreft Ventilus. Het project bevat zes doelstellingen. Een van die doelstellingen is inderdaad de elektriciteit uit windenergie van op de Noordzee aan land brengen en transporteren naar de grootverbruikers in binnen- en buitenland. Dat kan de Antwerpse haven ten goede komen. Maar twee andere doelstellingen zijn rechtstreeks gekoppeld aan onze provincie: het lokale elektriciteitsnetwerk versterken en de al bestaande Stevin-hoogspanningslijn in het noorden ontlasten. Wij hebben ook industrie, en die industrie kan evengoed meeprofiteren van het Ventilusproject. Net als onze gezinnen.’

Laat me mijn vraag verfijnen: in West-Vlaanderen zijn velen geen tegenstander van het Ventilusproject op zich. Men lust gewoon de hardnekkigheid van netbeheerder Elia en de Vlaamse regering niet om Ventilus bovengronds aan te leggen. Elia luistert niet naar de argumenten voor de volledig ondergrondse optie, klinkt het.

‘Ikzelf ben er altijd voorstander van geweest om Ventilus over de hele lengte van het tracé ondergronds aan te leggen. Binnen de N-VA weet men dat. En was men het er lang mee eens. We hebben Zuhal Demir, Jan Jambon en Bart De Wever genoeg bewerkt.’ (Respectievelijk leefmilieuminister, minister-president en voorzitter, allen van de N-VA, nvdr.)

‘Hun houding was lang dat als het ondergronds kan, het ondergronds moet. De intendant (bemiddelaar Guy Vloebergh, nvdr) is er op vraag van de N-VA gekomen omdat wij net wél wilden nagaan in hoeverre de ondergrondse optie realistisch was. Volgens de intendant en zijn experten was het echter onmogelijk om Ventilus nu volledig ondergronds aan te leggen. In de toekomst misschien wel, maar dat is onzeker.’

‘De burgemeesters in de regio namen geen genoegen met die conclusie. Ik ook niet. We zijn toen met z’n allen — los van partijkleur — blijven aandringen om de ondergrondse optie nogmaals te onderzoeken. Dan is op suggestie van de burgemeesters de mening van de Duitse topingenieur Dirk Westermann gevraagd door de Vlaamse regering. Als Westermann vervolgens ook oordeelt dat de komende tien jaar de technologie nog niet voldragen genoeg is om Ventilus ondergronds aan te leggen, dan kan ik daar niet tegenop. De andere burgemeesters ook niet, denk ik dan.’

Zowel het intendantenrapport als het rapport van Dirk Westermann laten ruimte voor interpretatie. In de nabije toekomst zal de technologie om ze te verwezenlijken veel beter zijn… Nu is ze nog duur en complex, zegt het rapport. Dat is wel iets anders dan zeggen dat het niet kan. En daar verzet de West-Vlaming zich dus tegen…

‘Tja. Ik kan blijven steken in mijn eigen grote gelijk, of ik kan me pragmatisch opstellen. Als internationaal gerenommeerde specialisten echter zeggen dat het nu nog niet kan, dan ben ik bescheiden genoeg om dat te aanvaarden. Dat heb ik ook altijd zo meegegeven: op een bepaald moment moet je beslissen.’

‘Het is trouwens nu nog te vroeg om een definitieve langetermijnstrategie te bepalen. Pas in februari zal er uitsluitsel zijn over het definitieve Ventilustraject. De stad Izegem ligt sowieso op het tracé, want Ventilus moet aangesloten worden op het hoogspanningsstation hier bij ons. Als er gezondheidsrisico’s zijn, dan zal de burger hier dus potentieel erg blootgesteld zijn. Elia heeft nooit uitgesloten dat acht tot twaalf kilometer van de bovengrondse hoogspanningslijn wel onder de grond kunnen als er dichtbebouwd gebied moet doorkruist worden. Daarom pleit ik ervoor om dat ondergrondse gedeelte hier aan te leggen.’

‘Ik ben nog altijd burgemeester. Als blijkt dat Ventilus hier toch bovengronds komt, en inwoners en ondernemers daarvan het slachtoffer dreigen te worden, dan sluit ik niet uit dat de stad mee juridische stappen zal zetten. De partijtop weet dat.’

Voor de duidelijkheid: de volledig ondergrondse optie van Brugge tot in Izegem en verder naar Wallonië is voor u dus voorgoed uitgesloten?

‘Ik vrees dat dit de realiteit is, ja. Tenzij juridisch verzet tegen een volledig bovengronds tracé de zaak jarenlang vertraagt. Dan kunnen we evengoed wachten tot de volledig ondergrondse optie technisch haalbaar wordt. Mijn collega’s van de CD&V in de streek zullen u eigenlijk hetzelfde zeggen. Maar met andere woorden.’

Uw CD&V-collega Bart Dochy, de burgemeester van Ledegem en een van de meest felle tegenstanders, stuurt inderdaad aan op een juridische veldslag als de volledig ondergrondse optie niet politiek kan afgedwongen worden. Die strategie heeft het voordeel dat ze tijd koopt. Is het niet verstandiger allen rond de tafel te gaan zitten en de tijd te nemen, zonder juridisch steekspel?

‘Dat zou een beter scenario zijn dan een juridische strijd, ja. Als de Vlaamse regering binnen tien jaar dan nog de ondergrondse optie zou weigeren, mocht die dan al technisch mogelijk zijn, dan zouden het echte steenezels zijn. Maar, er moet nu eenmaal in 2023 beslist worden. De polarisering moet stoppen en er moet zo snel mogelijk duidelijkheid komen.’

‘Ik ben positief verrast over de constructieve manier waarop de burger hier protesteert. Het is niet eender wie, maar rationele burgers en bedrijfsleiders die alle studiewerk rond Ventilus hebben uitgeplozen en er manke redeneringen of contradicties uit hebben uitgehaald. Dat moeten we toejuichen. Wat dit individuele dossier echter overstijgt, is dat het in Vlaanderen bijzonder moeilijk wordt om nog iets te bouwen in naam van het algemeen belang.’

Een vaak gehoorde kritiek is dat netbeheerder Elia en de Vlaamse regering geen werk maken van een degelijke compensatie. Zou de situatie niet beter geholpen zijn wanneer er van in het begin als standaardregel een royale compensatie wordt aangeboden om te verhuizen?

‘De bestaande compensatieregeling is inderdaad klein bier. Een ander probleem was dat Elia dit project oorspronkelijk heeft uitgetekend zonder compensatie voor de getroffen bedrijven. Het is dankzij het burgerprotest — waarbij ook heel wat bedrijven betrokken zijn — dat dat op de agenda is gezet. Vroeger was het alleen zo dat particulieren en landbouwers gecompenseerd werden. Had je een bedrijf dat in de weg lag, dan had je pech. Het maakt me trots dat ik achter de schermen een rol heb gespeeld om die onrechtvaardigheid weg te werken. Het probleem is natuurlijk wel dat de federale regering nog altijd de regels voor Elia vastlegt. De Vlaamse regering heeft de federale regering nu een voorstel tot aanpassing gedaan. Het blijft dus nog even afwachten.’

U beseft dat, als men in West-Vlaanderen lokaal de macht van de CD&V breekt door een bovengrondse Ventilus door te duwen, de meeste stemmen naar het Vlaams Belang zullen gaan. Wat heeft uw partij daarbij te winnen?

‘Het is vandaag sowieso niet de meest comfortabele tijd om aan politiek te doen. De mensen zullen niet lachen met een Ventilustraject boven hun hoofd. Dat besef ik, hoe pragmatisch ikzelf ook probeer te zijn. Het is nu belangrijk dat er snel over een tracé wordt beslist, zodat het kan gaan over wie zelf echt betrokken is. Een partij als het VB kan vlakaf zeggen dat topexperts niet deugen.’

‘Maar te veel over zulke politieke gevolgen nadenken, maakt een mens cynisch. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor andere vervelende dossiers, zoals stikstof of het mestactieplan. Jarenlang heeft de boerenbond hervormingen in de landbouw tegengehouden. Er mocht niet gesleuteld worden aan de stikstofnormen. Omdat het probleem jarenlang genegeerd is, moet er nu drastisch opgetreden worden. Zuhal Demir heeft die ondankbare taak. Maar als zij het niet doet, dan nog moeten we van de Europese Commissie iets doen aan onze veel te hoge stikstofuitstoot.’

Europese lidstaten moeten altijd van alles van “Europa”. Niet iedereen doet dat ook. Uitzonderingen worden vaak oogluikend toegestaan. Landen hebben hun eigenheden, en die verander je niet zomaar.

‘Willen we het probleem dan doorschuiven naar de volgende generaties? Je doet aan politiek om verantwoordelijkheid te nemen, niet om de hete aardappel door te schuiven.’

Is het wel verstandig om in periodes van voedselonzekerheid het milieu voorrang te geven op onze voedselvoorziening?

‘Ik weet dat CD&V-voorzitter Sammy Mahdi zegt dat er met de nieuwe stikstofnormen geen Belgisch voedsel meer op onze tafel komt. Wat een degoutante populistische uitspraak! Landbouwers zijn vandaag de dag net gericht op de export omdat ze door de Boerenbond die richting zijn uitgeduwd. Het moest allemaal mega. Het moest allemaal massaal, voor de export. De focus lag bij de Boerenbond de voorbije jaren nooit op lokale voedselvoorziening. De verstandige boer kiest vandaag de dag zelf voor duurzame landbouw die op de binnenlandse markt is gericht. Het is allerminst de bedoeling van de Vlaamse regering om boeren te “pakken”. We helpen bij de transitie naar verstandige landbouw. Dat is iets anders.’

‘Maar goed. Ik bestuur een verstedelijkte gemeente, in tegenstelling tot de meeste van mijn buurgemeenten. Ik ben geen landbouwexpert. Ik vind alleen dat we de discussie correct moeten voeren.’

Terug naar Ventilus. De discussie over het Ventilusproject is natuurlijk ook afleiding van de vraag of we onze kerncentrales moeten behouden. Elektriciteit uit wind op de Noordzee is mooi meegenomen. Maar zonder kerncentrales redden we het niet. Akkoord?

‘Daarin moet ik u gelijk geven. Kernenergie is essentieel in onze Belgische energiemix. Mijn partij zegt niet anders. We zouden hier wellicht niet zitten discussiëren over Ventilus als de kernuitstap was teruggeschroefd. Vlaanderen en België hadden een historische voorsprong wat betreft kernenergie. Die zijn we volledig kwijt. Dat is een kwalijke zaak.’

‘Als er nieuwe kerncentrales zouden gebouwd zijn, dan zou ons elektriciteitsnetwerk kunnen versterkt worden zonder dat we hier in West-Vlaanderen een nieuwe hoogspanningslijn moesten aanleggen om elektriciteit van de zee naar het binnenland te brengen. Pas dan konden we de doelstellingen comfortabel loskoppelen. Want Ventilus is, hoe je het ook draait of keert, voor Elia een winstmachine. Flink wat elektriciteit zal aan het buitenland verkocht worden. Ventilus dient voor een groot stuk als exportkanaal voor elektriciteit. Het jammere is dat ik als burgemeester en parlementslid ook niet de macht heb om die zaken zomaar te keren.’

In het Doorbraak Magazine van deze maand leest u een uitgebreide reportage over het verzet tegen Ventilus. Meer informatie hier.

Morgen: professor Herman Matthijs.

Ledegem

Bert Maertens: ‘We zouden niet praten over Ventilus als de kernuitstap was teruggeschroefd’