Extra plaatsen voorzien in de kinderopvang, investeren in moderne en nieuwe woonzorgcentra of het eeuwige dilemma tussen het bewaren van de open ruimte en nieuw woongebied. Het zijn maar enkele voorbeelden van wat de nieuwe beleidsmakers na 13 oktober in al onze steden en gemeenten op hun bord zullen krijgen. Maar misschien nog de allerbelangrijkste vraag: hoeveel inwoners kan en wil een stad of gemeente aan?

De afgelopen jaren waren niet makkelijk voor lokale besturen en hun bestuurders. De coronacrisis en daaropvolgende financiële druk, door onder andere stijgende personeelskosten en een verhoging van de prijs van bouwmaterialen, maakten dat heel wat lokale besturen op de rem gingen staan als het aankwam op de realisatie van grote projecten of de uitbouw van hun dienstverlening.

Voor de nieuwe beleidsploegen na 13 oktober zal het er alvast niet makkelijker op worden, want de uitdagingen blijven groot en inwoners eisen meer. Zo zullen lokale besturen een blijvende rol spelen in de creatie en ondersteuning van extra plaatsen in de kinderopvang, maar ook in de bouw van sociale woningen of de aanpak van de steeds groeiende mobiliteitsdruk in onze stads- en dorpskernen.

Paniekvoetbal

De ruimtelijke draagkracht van sommige gemeenten en steden is ondertussen ook al lang overschreden. Althans, dat is het gevoel van vele inwoners (incluis mezelf).

In het verleden (en waarschijnlijk ook de nabije toekomst) zal het antwoord van de meeste lokale beleidsmakers steevast zijn: meer, meer, meer. Zijn er te weinig opvangplaatsen in de kinderdagverblijven? Dan moeten er extra gecreëerd worden. Zijn er te weinig betaalbare woningen? Dan moeten er extra gecreëerd worden. Wordt de mobiliteitsdruk te hoog? Dan worden er nieuwe verbindingen gecreëerd. Telkens is het paniekvoetbal. Terwijl de oplossing voor vele problemen voor de hand ligt.

Lokale besturen moeten werken aan een echte langetermijnvisie voor hun grondgebied (of desnoods voor hun regio). Een visie op waar men de komende 10 tot 20 jaar met de gemeente of stad naartoe wil. Uiteraard moet er op korte termijn ook gekeken worden naar oplossingen voor prangende problemen, zoals het tekort in de kinderopvang, maar alles begint bij die ene vraag: hoeveel inwoners kan een gemeente of stad aan? Hoeveel bewoners kan een gemiddelde gemeente of stad aan? Of beter gezegd: hoeveel inwoners willen we dat er zijn?

Rationeel ruimtegebruik

Om betaalbaar wonen mogelijk te maken, grijpen lokale besturen naar allerlei oplossingen: leegstandsheffingen om leegstaande panden sneller een nieuwe invulling te laten krijgen of extra bouwlagen toelaten in hun kernen. Onze bevolking groeide tussen 1 januari 2023 en 1 januari 2024 namelijk met 66.093 inwoners, ofwel met 0,57 procent. De bevolkingsgroei lag hiermee iets hoger dan het gemiddelde van de laatste 10 jaar. Maar liefst 98 procent van de totale bevolkingsgroei is het gevolg van immigratie. Dat is de realiteit. Tijd om in te grijpen.

Lokale besturen zijn namelijk het best geplaatst om te kunnen inschatten hoeveel inwoners hun grondgebied kan dragen. Het principe van subsidiariteit is in deze heilig. Zij zijn het die dagdagelijks met de realiteit op het terrein geconfronteerd worden als het gaat over dienstverlening aan de burger of het ruimtegebruik. Het is aan de hogere overheid/overheden om dit te coördineren en aan de slag te gaan met de informatie die ze van onderuit krijgen.

Bevolkingsplafond

Opnieuw stadspoorten bouwen, lijkt me niet aangewezen. Het is aan de bevoegde hogere overheid om beleidsmaatregelen te nemen die de bevolkingsdruk op lokale besturen verlaagd.

In Nederland beseft men hoe cruciaal dit probleem is en besloot de Tweede Kamer al in 2022 om een ‘Staatscommissie Demografie’ op te richten, zodoende de impact van de bevolkingsgroei in kaart te brengen en advies uit te brengen over hoe dit het best wordt aangepakt. Deze staatscommissie had tot taak de regering te adviseren over scenario’s, beleidsopties en handelingsperspectieven in relatie tot de maatschappelijke gevolgen van de demografische ontwikkelingen, in het bijzonder van vergrijzing en migratie, tot ten minste 2050.

Nog geen twee jaar na haar oprichting kwamen de leden van de staatscommissie met haar conclusies. De belangrijkste bevinding deed meteen het debat in Nederland (en daarbuiten) oplaaien. ‘We moeten naar een plafond voor de bevolkingsgroei’, concludeerden de onderzoekers.

In ons land moeten we dezelfde weg inslaan. In het belang van de duurzame toekomst van onze dienstverlening en vooral onze open ruimte. De vraag die na 13 oktober op de tafel moet liggen bij alle lokale besturen is dan ook: hoeveel inwoners kan en wil de gemeente in kwestie aan? Het debat hierover durven aangaan is noodzakelijk. Zonder schroom, maar met oog voor de toekomst.

leegstandsheffingen

Na 13 oktober: hoeveel inwoners kan een stad of gemeente aan?