Je werkt twintig, misschien zelfs dertig jaar bij de openbare omroep, en dan valt de bijl. We lezen daarover in de kranten. Op de obligate staking, wat vakbondsberichten en enig sentimenteel geblaat na, is de berichtgeving over het bloedbad op de eigen radio, televisie en site zeer summier.

Het gebeurt allemaal, vernemen we, helemaal op zijn VRT’s. In een bureau zitten twee mensen die je nog nooit in je leven hebt gezien of gesproken en die, ongetwijfeld in modieus manager-Nederlands en met veel te veel woorden, zeggen dat je job eraan gaat. Het transformatieplan.

Het ministerie van radio en televisie

Overlevende collega’s spreken over actieve en gemotiveerde topmedewerkers die emotieloos worden afgedankt. Tranen op de gang. Een columnist schrijft over schaamte en schande. Vlaams volksvertegenwoordiger Katia Segers schopt keet op Twitter: de publieke opdracht wordt afgebouwd, zegt ze, met Vooruit zou daar geen sprake van zijn geweest. In de Raad van Bestuur van de omroep heeft Vooruit het plan goedgekeurd. Maar geen haan die daar naar kraait.

Die zestig mensen die worden ontslagen betalen de prijs voor een omroep die er de laatste tien à vijftien jaar almaar minder in slaagt zich te gedragen als een hedendaags mediabedrijf. Het ministerie van radio en televisie dat nog BRT heette, is terug van maar heel eventjes weg geweest. Statutaire vaste benoemingen zijn er niet meer, feitelijke vaste benoemingen des te meer. Vandaar ook de onthutste reacties vandaag. Ontslaan? Dat doen en deden wij toch niet?

Tot aan je pensioen

Het was nota bene een voormalige Canvasbaas die het in één zin heeft gezegd: de VRT is een luchtmatras waarop je kan blijven drijven tot aan je pensioen. En dat klopt: ofwel ga je daar zelf weg omdat je elders wordt gevraagd, ofwel blijf je. En in dat laatste geval is er ook geen probleem: men zoekt of creëert wel ergens een functie, liefst leidinggevend. Of in elk geval iets met enige moeilijke woorden in de titulatuur.

Omdat – dat is het mechaniekje – niemand weet wat die uit loze woorden bestaande rang precies betekent, heeft de betrokkene eigenlijk ook niets te doen. Dat went, zeker. Maar dat leidt natuurlijk ook tot ontevredenheid. Er zijn beroemde voorbeelden van mensen die op verschillende plaatsen lieten weten dat ze vanaf nu naar huis gingen, en dat, als hun aanwezigheid vereist was, het Huis van Vertrouwen ze maar moest mailen of bellen. De mail kwam niet. Ook niet om te zeggen dat ze voortaan echt thuis mochten blijven.

Dat heeft in de eerste plaats te maken met managers die structuren opzetten die nergens toe dienen, niets betekenen – de ene had het over bollen, een andere over vierkanten, en er zullen ook wel driehoeken geweest zijn.

Visionair bestuur

Met één pennentrek werd het aantal leidinggevenden van de ene dag op de andere verdubbeld in een compleet verzonnen vraag- en aanbodsysteem. Met bijhorend – essentieel voor een beetje manager – semantisch arsenaal. Aan de ene kant was er media, aan de andere kant productie; de vraag wie er dan voor radio of televisie moest zorgen, was niet direct aan de orde.

Het heeft mij toen eindeloos verbaasd hoeveel verstandige mensen in dat soort onzin vlot meegingen. Terwijl het alleen maar de bedoeling was de indruk te wekken dat er visionair werd bestuurd; de managementbonussen logen er overigens niet om.

De bollenmanager ging vervolgens naar een privé-mediabedrijf dat kort nadien onder zijn leiding ten onder ging. Einde van de bollen ook. Bleek ineens dat veel nieuwe leidinggevenden daardoor nu ook op papier niets meer om handen hadden. Geen nood: er werd inderhaast een nieuwe functie gezocht. En altijd ook gevonden.

Epibreren

Als het moest – Simon Carmiggelt creëerde dat woord in de jaren vijftig in een beschrijving van verkalkte overheidsdiensten – via de Dienst Epibreren. (In van Dale staat epibreren gedefinieerd als niet nader aan te geven werkzaamheden verrichten waarvan je de indruk wilt geven dat ze belangrijk zijn, ook al stellen ze helemaal niets voor.) Aan de top was te horen dat dat voortaan echt prioritair was. Tot op het moment dat de betrokkene om de een of andere reden wegviel. Toen werden prompt… de structuren vernieuwd, het epibreren anders ingevuld.

Je moet geen genie zijn om te zien dat dergelijke systemen eindeloos veel geld kosten. Als blijkt dat veel redacteurs die nieuws leveren voor de site niet kunnen spellen, helpt het niet om dan maar van een betere redacteur de chef-spelling te maken, naast de eind- en hoofdredacteur en nog wat volk ertussenin. Ik verzin dit voorbeeld niet.

Bedrijfscultuur

Als je voor een Canvasprogramma met tien afleveringen redacteurs te veel hebt – een gevolg van het simpele feit dat je ook almaar meer programma’s buitenshuis laat maken; dat is namelijk goedkoper – dan helpt het niet te beslissen dat per redacteur (!) twee (!) afleveringen per seizoen volstaan. Ook niet als je daaraan toevoegt dat het belangrijk is de verdieping voor de meerwaardezoeker waar te maken. Ik verzin alweer niets.

Voeg daaraan toe een bedrijfscultuur waarin iedereen van iedereen zegt hoe goed iedereen wel niet is, en dat iedereen bovendien keihard moet werken. Dat heeft namelijk als belangrijkste nadeel dat mensen dat zelf nog gaan geloven ook. En nog erger: ze zeggen het ook.

De mismatch

Nog geen half jaar geleden schreef Humo dat de ploeg van De Afspraak – ik verzin echt helemaal niks – moet werken van ’s ochtends tot middernacht ‘omdat de gasten na de uitzending graag nog nakaarten’. Misschien moet toch eens bekeken worden of er in Brussel geen goedkopere obers te vinden zijn; de werkloosheid is er hoog.

Meer dan twaalf jaar geleden was er op de VRT een lijst die de mismatch heette. (Maar het bestaan van die lijst werd in alle toonaarden ontkend.) Het was de lijst – met een paar honderd namen – van medewerkers voor wie de kost groter was dan de baat; het verschil tussen wat men in die persoon investeerde (een loon) en wat diezelfde persoon produceerde of mogelijk nog kon produceren (meerwaarde).

Wie toen opmerkte dat daaraan iets moest worden gedaan kreeg als antwoord dat je daar op de VRT mee moest leren leven: de VRT zal altijd suboptimaal zijn.

Er zitten nu gaatjes in de luchtmatras: zestig mensen – voetvolk, uiteraard. Zij betalen de prijs. Voor schuldig verzuim.

leidinggevend

Gaatjes in de matras