De temperatuur is aan het stijgen in het Duitse Leipzig en dat is niet alleen aan de lente te wijten. Woensdag gaat de vijfdaagse boekenbeurs, de ‘Leipziger Buchmesse’, er van start en de deelname eraan van ‘rechte Verlage’ (‘rechtse uitgeverijen’) zoals Antaios Verlag en Compact Magazin – in Duitsland is ‘rechts’ codewoord voor of synoniem van extreemrechts – leidt nu al tot verhitte discussies. Zo verwijten docenten en studenten van Duitstalige literatuurinstituten (in Leipzig, Hildesheim, Wenen en het Zwitserse Biel) in een open brief de directie van de boekenbeurs dat ze door zulke uitgeverijen en media toe te laten medeverantwoordelijk is voor ‘die Normalisierung rassistischer und sexistischer Positionen im Parlament und auf der Straße’.

Terwijl de boekenbeurs zich als ‘Ort der Meinungsfreiheit und Meinungsvielfalt’ ziet, als plaats waar de vrijheid en de veelheid van meningen heerst, vinden de ondertekenaars van de open brief dat het ‘fataal’ zou zijn ‘rechtse stellingen’ met argumenten te lijf te gaan. Volgens de zelfverklaarde democraten zouden deze in de ruimte horen die ze verdienen, namelijk ‘Außerhalb des demokratischen Meinungsspektrums, außerhalb von dem, was zur Diskussion steht” (buiten het democratische spectrum aan meningen, buiten dat wat ter discussie staat).

Tumult

De organisatoren van de boekenbeurs in Leipzig houden hun hart vast. Komt er een herhaling van het tumult op de Frankfurter Buchmesse in oktober 2017, toen linkse activisten de stand van uitgeverij Antaios bestormden, er boeken stalen en luidruchtig podiumgesprekken met rechtse auteurs verstoorden? Geschokt door zoveel verbaal en fysiek geweld op de boekenbeurs van Frankfurt had de boekhandelaarster Susanne Dagen een open brief, de ‘Charta 2017‘, opgesteld. Daarin verwees ze naar de contradicties in de Duitse maatschappij, ‘wie unter dem Begriff der Toleranz Intoleranz gelebt, wie zum scheinbaren Schutz der Demokratie die Meinungsfreiheit ausgehöhlt wird’ (hoe onder de noemer van tolerantie onverdraagzaamheid geleefd, hoe schijnbaar ter bescherming van de democratie de vrije meningsuiting uitgehold wordt).

Islam

Een van de eerste ondertekenaars van ‘Charta 2017’ was Uwe Tellkamp, een Oost-Duitse auteur, die in 2008 op slag beroemd werd met de publicatie van de vuistdikke roman ‘Der Turm’ (de toren) over de ondergang van de DDR. Tellkamp kwam vorige week tijdens een debat met de bekende dichter Durs Grünbein in Dresden terecht in de geestelijke storm die in Duitsland woedt over alles wat met de links-rechts-tegenstelling te maken heeft. Op een bepaald moment ging het over de vluchtelingencrisis van 2015. De romanauteur uitte zich bezorgd over de gevolgen van het vluchtelingenbeleid van kanselier Angela Merkel – Deutschlandfunk plaatste hem als ‘Sorgenbürger’ tegenover ‘Weltbürger’ Grünbein. Door de toestroom van disproportioneel veel jonge mannen van tussen 18 en 35 uit landen als Syrië zou Duitsland binnen afzienbare tijd veranderen, aldus Tellkamp, en met de islam zou een ‘religie als politiek’ geïmporteerd worden die niet veel moet hebben van de rechtsstaat.

Dat vele Oost-Duitsers zich nog altijd onbegrepen voelen in het ‘eengemaakte’ Duitsland, dat velen uit woede en ergernis ook voor de Alternative für Deutschland (AfD) gestemd hadden, schemerde door in uitspraken als ‘Es läuft ein Großexperiment in diesem Land, ohne dass diejenigen, die daran teilnehmen müssen, gefragt werden’ (Er is een groot experiment bezig in dit land, zonder dat degenen die er aan moeten deelnemen, naar hun mening wordt gevraagd). Ook Grünbein moest toegeven dat het geen goede zaak was dat Merkel in haar beslissing om de grenzen te openen de Bundestag, de volksvertegenwoordiging, niet gekend had. Waar Tellkamp stelde dat 95% van de vluchtelingen en asielzoekers omwille van de sociale zekerheid naar Duitsland kwamen, vertrouwde Grünbein er dan weer op dat de rechtsstaat wel degelijk het onderscheid zou weten te maken tussen ‘slachtoffers en daders, hulpzoekenden en terroristen’.

Stigmatiseren

Omwille van zijn onverbloemde uitspraken nagelden sommige media Tellkamp aan het kruis als fan van Pegida en AfD. Zelfs de beroemde uitgeverij Suhrkamp Verlag vond het nodig zich in een tweet te distantiëren van de meningen van haar auteurs, bedoeld was uiteraard Tellkamp en niet Grünbein. Al die heisa zal Tellkamp alleen maar in zijn mening versterken dat er in Duitsland een ‘Gesinnungskorridor zwischen gewünschter und geduldeter Meinung’ bestaat, een ‘opiniecorridor tussen gewenste en gedulde mening’. Die avond in Dresden had Tellkamp het nog over een ‘links-liberale mainstream die laatdunkend reageert op afwijkende meningen’ en hoe de mensen dat merken en er zich tegen verzetten. Tellkamp vatte het kernachtig samen: „Meine Meinung ist geduldet, erwünscht ist sie nicht.“ Toch kreeg de romancier ook steun van hoger hand. Michael Kretschmer (CDU), de christendemocratische minister-president van de deelstaat Sachsen, pleitte er net zoals Tellkamp voor om een realistisch debat over de feiten te voeren, in plaats van mensen te stigmatiseren: ‘Wenn ein Streitgespräch zur Verurteilung einer Person führt, darf man sich nicht wundern, wenn keine offene Debatte mehr geführt wird’ (Wanneer een discussie leidt tot de veroordeling van een persoon, hoeft men er zich niet over te verwonderen, dat er geen open debat meer plaatsvindt’).

Ook Grünbein had zich tijdens het debat met Tellkamp geweerd tegen censuur. Verwijzend naar de soevereiniteit waarmee Franse uitgeverijen als Gallimard de geschriften van notoire antisemitische auteurs overwegen te publiceren – bedoeld was Céline – zei de dichter: ‘De burgers zijn mondig genoeg om zulke werken te lezen.’ Voor de Leipziger Buchmesse hoopte hij dan ook op een ‘ontspannen’ omgang met schriften van eender welke couleur: ‘Kommen Sie alle mit Ihren Schriften’. Zouden de docenten en studenten van de literatuurinstituten dat gehoord hebben?

Leipziger Buchmesse

Links en rechts in de clinch