De laatste ronde van de Poolse presidentsverkiezingen op 12 juli eindigde in een krappe overwinning voor zittend president Andrzej Duda van de conservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Hij kreeg 51,2% van de stemmen. Rafał Trzaskowski, zijn liberale tegenstrever van de partij Burgerplatform, kreeg 48,7%. De kiezersopkomst van 68,1% was de hoogste in 30 jaar.

Verloop van de campagne

Duda’s populariteit daalde geheel onverwacht tijdens de campagne. Die van Trzaskowski steeg dan weer spectaculair. Tot het laatst dongen de kandidaten uit alle macht naar de gunst van de doorslaggevende zwevende kiezer.

In de aanloop naar de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in mei leek Duda nog verzekerd van een grote overwinning. De regeringspartij werd geroemd om haar politiek en haar aanpak van de coronacrisis. Maar toen de crisis negatieve gevolgen kreeg, en PiS omstreden wetgeving inzake abortus en ontslagregelingen aankondigde, daalde Duda’s populariteit.

De oppositiepartij Burgerplatform wilde dan weer tijd winnen om een goede presidentskandidaat te vinden. Op het allerlaatst besloot ze de eerste ronde in mei bruusk te blokkeren. Als reden gaf de partij dat ze het onverantwoord vond stemmers aan het coronavirus bloot te stellen. Alles werd uitgesteld tot 28 juni. Intussen liet de charismatische burgemeester van Warschau, Trzaskowski, zich overhalen presidentskandidaat te worden. Trzaskowski wist op 28 juni maar liefst 30,5% van de stemmen te vergaren, tegen 43,5% voor Duda, wat dus tot 12 juli zou uitmonden in een nek-aan-nekrace.

Punten van de campagne

Volgens westerse media draaide de campagne vooral om LHBTI-rechten, maar voor de Poolse kiezers draaide ze om een kwestie van existentieel belang. De presidentskandidaten stelden de kiezers feitelijk voor de volgende keuze. Moet Polen een katholiek land blijven, met behoud van de eigen normen en waarden – in lijn met het christelijk mensbeeld? Of moet Polen veranderen in een liberale, open samenleving met westerse aspiraties en slinkende nationale soevereiniteit?

Andrzej Duda

Duda’s partij, PiS, geniet het meeste steun op het platteland en in de kleine steden. Daar hecht men grote waarde aan gezin, gemeenschap, geloof en nationale soevereiniteit. Namens de regering beloofde Duda het traditionele gezin te blijven versterken door aan gezinnen €110 per maand per kind uit te keren. Verder zou hij de hoge pensioenuitkeringen behouden en EU-levensstandaarden zo snel mogelijk in Polen doorvoeren.

Duda beloofde ook het soevereine Polen zoveel mogelijk te vrijwaren van inmenging vanuit de EU. In Polen wordt ook Rusland als dreiging gezien. Dus wil PiS, in tegenstelling tot het Burgerplatform, de NAVO-aanwezigheid in Oost-Europa vergroten. De partij wil van de Baltische tot de Zwarte Zee militaire solidariteit tussen de Oost-Europese staten kweken. Zijn politieke vriend Donald Trump zegde Duda dan ook nog eens 1000 Amerikaanse soldaten toe.

Waardenstrijd

Maar de campagne was toch vooral een waardenstrijd. Duda wil de Poolse christelijke waarden koesteren. Die hebben het Poolse volk eeuwenlang door dictaturen en vreemde overheersing geloodst. De door ngo’s en de EU geïmporteerde progressieve ideologieën wil hij met hand en tand bestrijden. Daarom verzet hij zich zo tegen de ‘LHBTI-ideologie’, die onder andere huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht voorstaat en vraagtekens zet bij de traditionele noties van man en vrouw.

Seksuele voorlichting op openbare scholen wil Duda afschaffen: dat moet je aan ouders overlaten. Ook is hij gekant tegen lessen over homorechten, die al jaren mee gefinancierd worden met miljoenen euro’s van de EU en buitenlandse ngo’s. En uiteraard is er het LHBTI-activisme, zoals LHBTI-optochten, die door dezelfde organisaties gesteund worden. Adoptie voor homoparen zal Duda dan ook tegenhouden. Dit alles om korte metten te maken met de alternatieven op het grote, Poolse gezin als hoeksteen van de samenleving.

Media die kritisch over PiS zijn, zijn meestal in handen van buitenlandse mediabedrijven. Kopstuk Jarosław Kaczyński wil dan ook de pers laten ‘dekoloniseren’ en in Poolse handen laten komen. Duda heeft verder zijn zinnen gezet op hervormingen in de onafhankelijke rechtspraak, waarbij de regering een nieuwe lichting rechters benoemt ten koste van, wat hij noemt, mensen van de oude, communistische garde. Dit, en de ‘dekolonisatie’ van de pers zullen op grote tegenstand vanuit de EU kunnen rekenen.

Rafal Trzaskowski

De achterban van de liberale tegenkandidaat Trzaskowski is vooral geconcentreerd in de grote steden en het noorden en westen van het land. Trzaskowski scoorde met het geven van luidruchtige toespraken in kleine en middelgrote steden, zonder veel in details te treden. Door als president veto’s uit te spreken wilde hij de illiberale hervormingen, die volgens hem de rechtstaat en de democratie uithollen, terugdraaien.

Als burgemeester van Warschau was Trzaskowski uitgesproken pro-LHBTI en was hij voorstander van het homohuwelijk. In de laatste fase van de campagne werd zijn toon conservatiever. Hij moest ook rechtse kiezers aanspreken. Hij legde dan ook meer nadruk op investeringen en ontwikkelingsprojecten. Critici verweten hem dan ook dat hij kwesties die de culturele verdeeldheid in de samenleving blootlegden, ontweek. Uiteindelijk verklaarde hij zelfs dat adoptie voor homoparen ook voor hem een brug te ver was.

Brug tussen links en rechts

Duda’s gezinstoelagen zijn volgens het Burgerplatform op lange termijn nefast voor de Poolse economie. Wel kondigde Trzaskowski aan dat, als hij president werd, werk zou maken van kinderoppasvoorzieningen, bijzondere voorzieningen voor vrouwen en geld voor gezondheidszorg. Ook zouden er belastingverlagingen en goedkopere benzine komen: voorstellen om zowel links als rechts aan zich te binden.

Naast Poolse waarden propageerde Trzaskowski vooral ook de ‘EU-waarden’: bescherming van de rechtsstaat, transparantie in politiek en rechtspraak, een tolerante, open samenleving en meer afstemming met de EU.

En nu?

De strijd werd uiteindelijk beslecht in het voordeel van Duda. Echt verrassend is dat niet. Als trouwe katholieken scharen Polen zich achter de opvattingen van de Kerk. Bovendien verzet men zich tegen de druk van ‘het neoliberale Europa’. Bijna 100 Poolse districten (powiaty), dus een derde van het land, hebben in april verklaard de traditionele gezinswaarden te zullen beschermen. Ze riepen zich uit tot ‘LHBT-vrije zone’. Duda liet weten dat zijn ‘ouders niet 40 jaar tegen de communistische ideologie hebben gevochten om de opkomst van een nog schadelijkere ideologie te accepteren.’

Ook al was de overwinning krap, PiS kan nu minstens drie jaar lang haar plannen doorvoeren, voor zover EU-sancties dat toestaan. De oppositie heeft dan wel de Senaat in handen, in het parlement heeft de regering de meerderheid en kan iedere weerstand vanuit de Senaat tegen (grond)wettelijke hervormingen torpederen.

Afgezien van de coronacrisis en Trzeskowski’s charisma toont de fotofinish wellicht een laatste stuiptrekking van een christelijke natie tegen het steeds normatiever wordende Europese neoliberalisme. Maar voor nu lijken de traditionele waarden in Polen te hebben gewonnen.

LHBTI

Polen: katholieke traditie wint het pleit in fotofinish