Twee periodes was ik gemeenteraadslid voor de VVD: over het algemeen heb ik dit werk met liefde gedaan omdat ik mij kan vereenzelvigen met humanistische en liberale waarden als spaarzaamheid, nuchterheid en efficiëntie. Mijn specialiteit was burgerparticipatie en de decentralisering van sociale voorzieningen.

De verzorgingsstaat slokt twee derde van de staatsuitgaven op: mijn insteek was altijd om juist minder uit te geven, zodat we de rekening niet doorschuiven naar de toekomst. Laten wij de staatsfinanciën op orde brengen en zo het goede voorbeeld geven voor ieder bestuurlijk niveau. Immers, alles wat iemand van de overheid verwacht, moet door een ander worden betaald. Want de overheid heeft zelf niets, dus moet het van iemand worden afgenomen om het aan een ander te kunnen geven.

FvD en het partijkartel

Toen verscheen plots de ster van het Forum voor Democratie aan de hemel. Als lokaal raadslid had ik me nu eenmaal verbonden aan een lijst en een programma waar ik achter stond: ik had de stemmen en het vertrouwen gekregen van mensen uit mijn persoonlijke omgeving, waar ik ook gewoon mee verder moest. Om dan halverwege een andere kleur te gaan uitdragen… Dat was wat raar in die situatie. Sowieso werd ik eind 2016 en begin 2017 volledig in beslag genomen door mijn promotie en de politieke spelletjes binnen de leescommissie. Ik kon simpelweg geen energie vrijmaken om me te committeren aan een nieuwe politieke partij. Tijdens de promotieceremonie zei de promotor dat hij ‘een groot politiek talent’ in mij zag.

Maar ik was al bekend met de micropolitiek van de praktijk. Om hogerop te komen is het gebruikelijk dat je eerst Provinciale Staten doet. Een kieslijst heeft echter maar plek voor een ‘x’ aantal jongemannen – want profielen en kiezersdoelgroepen. De jonge kandidaten uit de grote steden krijgen dan voorrang. Want meer kiezers en een sterker profiel qua achterban voor later in de Kamer. Tegen deze mechanismen is geen ambitie opgewassen. Je poogt dit aan te kaarten bij je lokale afdelingsbestuur maar zij zijn bang om van Den Haag een tik op de vingers te krijgen. Stiekem hebben zij de hoop al opgegeven om ooit een nationale impact te hebben. Ze willen vooral lokaal hun ding doen. Je ziet dat dit trekken is aan een dood paard.

Absurditeit en futiliteit

Hierdoor belandde ik in een rare situatie. Ik schrok op van wat ik las in Keep the Aspidistra Flying, in 1936 geschreven door George Orwell: ‘He lay awake, aware of his own futility, of his thirty years, of the blind alley into which he had led his life’.

Liberalisme gaat uit van een winnaarsmentaliteit, die zich echter niet uitbetaalt voor wie niet is opgenomen in het juiste netwerk. Nederland heeft een aantal knooppunten van macht en informatie: dit zijn de communicatiekanalen waarin mensen naar invloedrijke functies worden opgestuwd en waarin het bepalende taalgebruik wordt afgestemd. Wie niet in de kern van dat netwerk zit maar toch op de poort beukt, wordt gewoon genegeerd. ‘De aanhouder wint!’ krijgen we te horen, maar men vindt de aanhouder slechts irritant. Als een rondzoemende vlieg die weigert te sterven.

Minder regels, meer leiderschap

Laat mensen hun eigen weg zoeken en leg niet te veel regels op. Neem nu de gebroeders Wright die vliegtuigen uitvonden en hun testvlucht uitvoerden over de VS. Vandaag zou dit stuiten op weerstand vanuit regulering. Weliswaar is er een Elon Musk met zijn raketvlucht, maar dit zijn enorme bedrijven die via de lobby hun invloed kunnen doen gelden. Zij verhouden zich op een andere manier tot de regelgeving dan de gemiddelde vrijheidslievende burger, die tegenover dergelijke bedrijven net zo klein en machteloos staat als tegenover de overheid. En in zijn machteloosheid verlangt deze burger een herkenbare leider, die de macht weer persoonlijk maakt en voor zijn gevoel over hem waakt, iets wat hij van de geanonimiseerde bureaucratische instituties niet meer verwacht.

Ondertussen zijn het de politieke partijen die hun vrijheidsliefde van de daken schreeuwen, waarin zich de meest gladde mensen opwerken. Met gewiekstheden manoeuvreren zij zich omhoog binnen bedrijven, zij weten hoe ze de wet- en regelgeving in eigen voordeel kunnen aanwenden. Eenmaal op een topplek aangekomen dragen ze een beeld uit alsof dit succes te danken is aan liberalisme en een vrije markt.

Feit is dat westerse landen een economie hebben die grotendeels is gereguleerd. Dus de mensen die zich hierin opstuwen, floreren binnen een klimaat dat niet wezenlijk liberaal is, hoewel dat liberale succesbeeld wel naar buiten toe wordt uitgedragen. Burgers doorzien dit en worden zo kritischer over liberale denkbeelden, en meer welwillend ten aanzien van autocratische.

Niettemin heeft het liberalisme veel ijver, werklust en dynamiek in zich. Dat is wat een beschaving nodig heeft om niet kopje onder te gaan. Niet afwachten totdat de overheid het oplost, maar zelf aan de slag gaan. Niet vertrouwen op anonieme bureaucratische organisaties, maar op mensen die je kent en samen met hen wat doen. En netjes het huishoudboekje op orde houden en niet meer uitgeven dan er binnenkomt. Deze ideeën vormen de kern van mijn gedachtegoed als politicus.

Burgerdeugd

Door het opschalen naar gemeenten van honderdduizend inwoners komen college en raad verder van het dagelijks dorpsleven te staan. Een wethouder van een gemeente met meer dan honderdduizend inwoners heeft doorgaans geen tijd om te bemiddelen en persoonlijk poolshoogte te gaan nemen. Hoe dichter men bij de lokale situatie staat, hoe sneller men maatwerk kan leveren om de zaak op te lossen. Bijvoorbeeld door om de tafel te gaan zitten met de directe betrokkenen: de individuen en de details blijven dan zichtbaar en zo kan een cultuur van burgerdeugd, goed nabuurschap, civil society en gemeenschapszin ontstaan.

Hoe verder weg men staat, hoe meer men zich zal beperken tot abstracte algemene maatregelen. Met deze opschaling zullen gemeenteraden meer dankbare kweekvijvers worden voor beroepsbestuurders, maar deze bestuurders zullen minder geworteld zijn in de activiteiten van de lokale dorpjes en bijbehorende heemkunde. Naast de wet is goed burgerschap een belangrijke maatschappelijke waarde. Als het kan, probeer dan wat terug te doen voor de gemeenschap. Niet ten koste van jezelf, maar ter versterking van elkaar.

De wet zonder mores is een dode letter

Een wet is altijd vergankelijk: het is een letter die is opgeschreven. En eenmaal opgeschreven kan een wet worden verdraaid of ontdoken. Als de geest van de wet niet meer leeft, is de letter machteloos. Daarom zijn burgerdeugd en een bloeiende cultuur van levensbelang voor een beschaving. Relativisme voert tot normverval, en normverval tot nihilisme. Tegen normverval is geen wetgeving bestand, zelfs rechters, advocaten en politici zijn dan corrumpeerbaar. Wetgeving gaat dus niet alleen om ‘spelregels’ maar ook om de levensbeschouwelijke inbedding daarvan.

Wie mensen rechten geeft, moet ze dus leren dat ze ook plichten hebben. Daarbij is het onmogelijk om ieder menselijk gedrag in regeltjes te vangen. Mijn uitgangspunt is dat men ook niet alles moet willen reguleren. Wie dat wel wil, maakt mensen tot robots die niet meer zelfstandig denken.

Politici moeten rekenschap geven!

Mijn conclusie is dat meer politici rekenschap zouden moeten geven van de fundamenten van hun doen en denken. Vaak wordt daar onder de vlag van ‘pragmatisme’ aan voorbijgegaan. Meestal is dat woord ‘pragmatisme’ een eufemisme voor ‘te belazerd om na te denken’. Een cruciale zinsnede is dat het liberalisme het leven, het geluk en succes voorstelt als min of meer maakbaar.

Dat ‘min of meer’ is precies wat zowel socialisten als liberalen vaak vergeten. Scherp verwoord betekent dit dat zodra iets misgaat, de socialist met een beschuldigende vinger wijst naar de overheid en de liberaal naar het individu. Wat beiden vergeten is dat sommige problemen niet oplosbaar zijn. Dat lijkt een open deur, maar zodra je erop gaat letten, bespeur je die vergissing in het spreken van veel politici. Zij ruimen geen plaats in voor een centraal begrip uit de westerse traditie dat sinds de jaren ’60 is vergeten: het lijden, de tragische elementen in het leven. Vermoedelijk omdat je met dat woord geen verkiezingen wint.

Kom ook naar de boekvoorstelling van Sid Lukassen’s nieuwe boek ‘Wees Afgrondelijk’ op 25 juni in De Graanmaat, Grote Markt 24 in Sint-Niklaas. Inschrijven doet u hier.

liberale waarden

Open Vld kreeg een kans van de kiezer

Politici moeten dieper stilstaan bij hun drijfveren