De saga van de hernieuwbare energie, met zonnepanelen, windmolens en biomassacentrales, startte voor Vlaanderen begin deze eeuw. Vanaf 2003 stapt België, maar ook de deelstaten Vlaanderen, Wallonië en Brussel, in het verhaal om een voorloper te zijn op het gebied van zonne-energie. Dit is het gevolg van internationale engagementen die onze overheden aangingen om het aandeel hernieuwbare energie op te drijven.

2003: subsidietrein richting afgrond vertrekt

Maar er stelt zich al snel een probleem. PV-installaties (PV = Photo-Voltaic, zonnepanelen dus) zijn op dat moment verre van rendabel. Ze zijn duur in aankoop en plaatsing. Ook de efficiëntie laat te wensen over. Dit zorgt voor de zogenaamde ‘onrendabele top’: het verschil in kostprijs per geproduceerde energie-eenheid tussen een conventionele installatie (destijds vooral aardgas) en zonnepanelen. Om dat te overbruggen dokterde toenmalig Vlaams Energieminister Steve Stevaert (sp.a) een systeem uit van groenestroomcertificaten (GSC’s). Op dat moment vertrekt de subsidietrein.

Die subsidies via GSC’s waren — zeker in het begin — noodzakelijk om de vooropgestelde doelstellingen te realiseren. Idealisten hadden op dat moment al zonnepanelen en moesten niet financieel aangepord worden. De rest van de bevolking en de grotere spelers, die voornamelijk kijken naar het financiële plaatje, kreeg men zomaar niet mee in het verhaal van de hernieuwbare energie.
De politiek is er echter nooit in geslaagd om de snelle evolutie in de onrendabele top van zonnepanelen bij te benen. Zonnepanelen werden goedkoper en efficiënter terwijl de minimumprijs voor de GSC’s daar niet of veel te laat aan werd aangepast. Het hele systeem van GSC’s voor zonnepanelen van particulieren ontspoorde vanaf 2009. De minimumprijs voor de GSC’s werd langzaam maar zeker afgebouwd. Toch ontstond een gigantische schuldenberg, met de gecontesteerde Turteltaks als gevolg.

Terugdraaiende teller: fiscaal oneerlijk

Naast de GSC-saga is er ook het verhaal van de terugdraaiende teller. Dat beroert momenteel de gemoederen na de vernietiging door het Grondwettelijk Hof van het Vlaamse decreet over de slimme meters. Ook hier betreft het een subsidieverhaal. Tot voor de komst van de digitale meter was het voor particulieren onmogelijk om te registreren hoeveel stroom ze oplaadden of afnamen en op welk moment dit gebeurde. De klassieke, analoge teller kan namelijk enkel vooruit of achteruit. Hierdoor kom je op jaarbasis tot een nettoresultaat: verbruik min productie. De uitkomst van die som wordt dan verrekend. Het fundamenteel oneerlijke aan dit systeem is dat er enkel energie wordt geteld. Taksen, vergoedingen en toeslagen zijn niet meegerekend. Onze elektriciteitsfactuur bestaat echter wél voor 75% uit die laatste groep kosten. De zonnepaneleneigenaar moet daar dus niet voor opdraaien.

Een simpele som toont dit aan. Neem voor het gemak dat een eenheid, inclusief taks en alle andere toeslagen (75% van de totaalprijs), goed is voor €1. De opgeladen energie is dus maar €0,25 waard. Je produceert overdag 100 eenheden die je niet verbruikt en dus oplaadt op het net, goed voor €25. Met het oude systeem kon je die voor de volle 100%, inclusief taks en toeslag recupereren wanneer je die eenheden op een ander moment van het net haalde. Met de nieuwe technologie van de digitale teller kan men de twee stromen echter gescheiden registreren. Dat betekent dat je enkel de energieprijs krijgt voor de opgeladen eenheden. De verbruikte eenheden moet je inclusief taks en toeslag betalen. Vroeger was het nettoresultaat dus €0. Met de digitale teller betaal je voor dezelfde oefening €75. Dat scheelt meer dan een slok op de borrel, maar is fiscaal rechtvaardig.

Federaal laat niets liggen

De federale overheid kreeg tot voor kort haar deel van de energie-inkomsten (taksen, toeslagen etc.) niet omdat de teller afname en injectie van energie niet apart kon meten. Hierdoor genieten de bezitters van zonnepanelen en een oude meter een bijzonder interessant financieel voordeel. Om dit te blijven garanderen heeft de Vlaamse regering getracht om in haar decreet de garantie op een virtueel terugdraaiende teller te verankeren.

Dat was echter zonder de federale overheid gerekend, die nu de kans zag om komaf te maken met het mislopen van inkomsten. Argument: de Vlaamse regering mag binnen haar bevoegdheden subsidiëren wat ze wil, maar niet door gebruik te maken van toekomstige federale inkomsten. Het federale gedeelte van de taksen en toeslagen mag de Vlaamse regering dus niet kwijtschelden. Het Grondwettelijk Hof heeft de federale ministerraad in die redenering gevolgd.

In de sterren geschreven x2

Dit stond in de sterren geschreven. De Vlaamse energieregulator (VREG) heeft hier herhaaldelijk voor gewaarschuwd. Dat blijkt ook uit de memorie van toelichting bij het decreet, op pagina acht. Tijdens de parlementaire debatten werd de regeling door verschillende partijen in twijfel getrokken. Open Vld-ministers Bart Tommelein en Lydia Peeters legden echter alle adviezen en argumenten naast zich neer en bleven beweren dat de regeling uit het decreet stand zou houden. De Vlaamse regering en het parlement gingen uiteindelijk in dit verhaal mee. Nu krijgt iedereen het deksel op de neus door de uitspraak van het Grondwettelijk Hof.

Ook dit stond in de sterren geschreven. Vlaams minister voor Energie Zuhal Demir (N-VA) maande van bij haar aantreden herhaaldelijk aan tot voorzichtigheid omdat er rond het decreet nog steeds beroep tot vernietiging aanhangig was bij het Grondwettelijk Hof. Dat was uiteindelijk ingediend door zes partijen: de federale ministerraad, de VREG, de CREG, de FEBEG, de Liga voor de Mensenrechten en een particulier. Waar rook was, bleek uiteindelijk ook vuur te zijn.

Perfide subsidiemechanisme

De manier waarop deze steun voor particuliere zonnepanelen wordt toegekend en afgerekend is eigenlijk fundamenteel onrechtvaardig en perfide. De baten gaan naar die gezinnen die kapitaalkrachtig genoeg zijn om zonnepanelen aan te schaffen. De kosten worden betaald door de elektriciteitsconsumenten die niet over de middelen beschikken dit te doen. Met uitzondering van diegenen die genieten van het sociale tarief. Het komt dus neer op diezelfde groep die ook te rijk is om gebruik te kunnen maken van een pro-deo advocaat, maar te arm om zelf een degelijke te kunnen betalen. Je kan gerust spreken van een schoolvoorbeeld van het Mattheuseffect.

Ook de regeling die nu door Demir wordt uitgewerkt om een eenmalige compensatie uit te keren voor de gedupeerden zal voornamelijk door die groep gedragen worden. Daar komt nog bovenop dat zo een eenmalige vergoeding quasi geen rekening gaat houden met de verschillende categorieën van zonnepaneleneigenaars.

Velen daarvan hebben dankzij de rijkelijke subsidiemechanismen uit het verleden hun zonnepanelen al dubbel en dik terugverdiend. Verder heb je diegenen die het aanschaffen van een pv-installatie zuiver beschouwd hebben als een investering, rekenend op een blijvende subsidiestroom als een soort van verworven recht.

Maar vaak vergeet men dat een investering uiteindelijk altijd een vrije keuze is met een zeker risico. Subsidies zijn een gunst, geen afdwingbaar recht.

Als laatste heb je dan nog de gezinnen die met een nieuwbouw zitten en door de EPB-reglementering verplicht worden om zonnepanelen en warmtepompen te plaatsen om aan energieprestatie-eisen te voldoen. Die hebben niet echt een vrije keuze gehad maar worden nu wel met een bijkomende factuur geconfronteerd. Voor al deze categorieën zou de regeling er anders moeten uitzien.

Gordiaanse knoop

Zonnepanelen zijn in ons land voor particulieren niet rendabel. Ze produceren op momenten dat we geen energie verbruiken en leveren niets op wanneer we de stroom nodig hebben. Mogelijk verandert dit in de toekomst wanneer de opslagtechnologie verbetert.

Maar de toekomstige kosten voor het verwijderen en verwerken van de installaties, eens ze hun houdbaarheidsdatum hebben bereikt, werden ook onvoldoende in rekening gebracht. Bij verwijdering van de panelen zal vaak blijken dat een grondige dakrenovatie nodig is. Voor de panelen zelf werd dan wel Recupel betaald, maar of dit volstaat voor de verwerking en recyclage van de rotzooi die er in zit, is nog de vraag. Ik benijd de beleidsvoerders die deze Gordiaanse knoop moeten ontwarren niet.

Liga voor de Mensenrechten

De Gordiaanse knoop van de zonnepanelen