Vierenveertig dagen zijn het nog tot de Duitse parlementsverkiezingen. Een jaar geleden schreven we hier dat er drie redenen zijn waarom die verkiezingen ook ons, Vlamingen, aanbelangen. Duitsland is de belangrijkste handelspartner van Vlaanderen, is de economische motor van de Europese Unie en is daar samen met Frankrijk de leidende politieke macht van. De kleur van de coalitie die na 26 september in Berlijn gevormd wordt, zal de komende vier jaar de gestalten en getijden op het Europese continent mee bepalen.

Lachende Laschet

Twee maanden geleden kon Dirk Rochtus nog schrijven dat de uitslag van de deelstaatverkiezingen in Saksen-Anhalt een opsteker was voor de christendemocratische Union (CDU en CSU) en haar kanselierskandidaat Armin Laschet, terwijl de Höhenflug van de groenen en hun kandidate, Annalena Baerbock, voorbij leek te zijn.

Sindsdien is er veel water door de Rijn gevloeid – en helaas ook met een verwoestende kracht door het bekoorlijke Ahr- en Erfttal. Uitgerekend in de watersnoodramp die beide dalen trof, heeft Laschet geblunderd. Op 17 juli bracht hij samen met bondspresident Walter Steinmeier een bezoek aan het zwaar getekende stadje Erftstadt. Terwijl Steinmeier tijdens een persconferentie empathische woorden sprak, stond Laschet op de achtergrond met enkele medewerkers te grappen. De pijnlijke beelden zullen hem tot ten minste 26 september achtervolgen.

Een tiental dagen later kwam dan nog eens aan het licht dat een boek dat Laschet in 2009 schreef deels knip- en plakwerk is, zonder bronvermelding. Kort voordien had Annalena Baerbock al moeten ervaren dat in Duitsland plagiaat een smet werpt op het blazoen van politici – en sommigen zelfs hun ministerambt gekost heeft.

In de jongste Deutschlandtrend van de openbare omroep ARD (5 augustus) was nog maar 24% van de ondervraagde kiezers tevreden over Laschets werk, tegenover nog 37% begin juli. Bij de kiesintenties kwam de Union op 27%, slechts een punt minder dan in juli; een jaar geleden lag de partij nog op 38%.

Blunderende Baerbock

Het kan voor Laschet een magere troost zijn dat, zoals Dirk Rochtus hier vorige maand noteerde, het ook ‘niet goed gaat met de Duitse Groenen. De hype rond kandidaat-kanselier Annalena Baerbock is verwasemd.’ In de augustus-peiling kwam Bündnis 90/Die Grünen, zoals de partij officieel heet, op 19%, tegenover nog 26% in mei. Voor 27% van de respondenten doet Baerbock het goed, één punt minder dan in juli.

Het groene boegbeeld stapelde de voorbije maanden een aantal blunders op: niet aangegeven partijinkomsten, foute informatie in haar biografie, plagiaat in haar boek. En alsof dat niet volstond, speelden de groenen vorige week ten minste 35 000 stemmen kwijt. In de deelstaat Saarland zal er op 26 september geen partijlijst Bündnis 90/Die Grünen zijn. Dat komt door de Duitse zorg voor democratische spelregels, ook en niet het minst in de politieke partijen – een zorg waar het bij ons wel eens aan ontbreekt.

Erst– en Zweitstimme

Voor een goed begrip moet u weten dat de helft (299) van de leden van de Bondsdag rechtstreeks verkozen wordt in evenveel kieskringen. In elke kieskring gaat de ene zetel naar de kandidaat met de meeste stemmen. Daarvoor gebruiken de kiezers hun Erststimme. Met hun Zweitstimme verkiezen ze de andere helft van de parlementsleden, op partijlijsten die per deelstaat worden ingediend. En het is op basis van het aantal Zweitstimmen dat de 598 Bondsdagzetels verdeeld worden.

Op 26 september zullen er voor de directe zetels in de vier kieskringen van de deelstaat Saarland wél groene kandidaten zijn, maar geen van de vier maakt kans verkozen te worden. Op de stembrief met de partijlijsten van Saarland zal Bündnis 90/Die Grünen echter niet staan en de partij kan er bijgevolg geen Zweitstimmen halen. De lijst was nochtans tijdig ingediend, maar ze is afgewezen, eerst (30 juli) door de verkiezingscommissie van Saarland, in beroep nadien (5 augustus) door de nationale verkiezingscommissie.

Democratische hygiëne

De verwerping heeft te maken met onregelmatigheden bij de lijstvorming. Omdat, net als bij ons, de politieke partijen een belangrijke positie hebben in het politiek systeem en de besluitvorming, is in Duitsland de organisatie en werking van de partijen wettelijk geregeld – iets wat bij ons, op de ruimhartige financiering en enkele boekhoudregels na, niet het geval is.

De Duitse wetgeving bepaalt dat de verkiezingskandidaten in een geheime stemming aangewezen moeten worden, hetzij door alle partijleden, hetzij door een eveneens in een geheime stemming verkozen afvaardiging van de partijleden. Toestanden zoals bij sp.a/Vooruit, waar onder ‘vernieuwer’ Conner Rousseau ‘de lijsten in 2024 op het partijhoofdkwartier worden opgesteld, nergens anders’ (De Standaard 5 maart), zijn in Duitsland uit democratische hygiëne onmogelijk.

Door interne ruzie – we besparen u de details – had het Saarlandse partijbestuur van de groenen 49 afgevaardigden van deelname aan de stemming over de partijlijst uitgesloten. Zowel de deelstatelijke als de federale verkiezingscommissie was onverbiddelijk: die handelwijze is strijdig met de wetgeving en schendt de democratische beginselen.

Verkeerslichtcoalitie

Door de afwijzing van hun Saarlandse lijst verliezen de groenen enkele tienduizenden stemmen én ten minste één Bondsdaglid. In 2017 haalden ze in Saarland 35 117 Zweitstimmen en één mandaat. Op 26 september zouden ze in elk geval meer stemmen en wellicht twee zetels behaald hebben. En daar zou het nationaal wel eens kunnen op aankomen.

Dat de christendemocraten de grootste partij blijven, staat buiten kijf. Voor de tweede plaats gaat het tussen de groenen en de sociaaldemocratische SPD (18% in de jongste peiling, drie punten meer dan in juli). Wie van de twee het haalt, is van belang wanneer de SPD (rood), de groenen en de liberale FDP (geel) samen voldoende stemmen krijgen om een ‘verkeerslichtcoalitie’ te vormen. Als de SPD de grootste is, wordt Olaf Scholz bondskanselier. Zijn de groenen de grootste, dan is het Annalena Baerbock die Angela Merkel opvolgt. Dat het daarvoor op 40 000 à 50 000 stemmen aankomt, valt niet uit te sluiten.

lijstvorming

Duitse groenen bezeren zich aan partijwetgeving