De Belgische overheidsuitgaven omvatten ongeveer 55% van het bruto binnenlands product (bbp), en tijdens corona overschreden we zelfs de drempel van 60%. Volgens de Nationale Bank ging het om maar liefst 70% in Wallonië. Belfius is dan ook niet meer zo enthousiast om op te treden als huisbankier van het Waalse Gewest.

Het hoge overheidsbeslag is trouwens een Europees fenomeen, dat al enkele decennia bestaat. Het gaat samen met een hoge belastingdruk: de effectieve belastingvoet van de gemiddelde Belgische werknemer bedraagt 53,5% (tegenover gemiddeld 43,9% in de Europese Unie). Om die reden viel de Tax Liberation Day in België dit jaar pas op 15 juli. Dat is de dag waarop de Belg voor eigen rekening werkt gedurende de rest van het jaar. Daarvoor gaat het salaris naar allerlei belastingen, heffingen en accijnzen.

Regulitis

Iedereen klaagt over de hoge belastingdruk, en dat mag. We leven in een sociaal-democratische liberale samenleving, maar vadertje staat beheerst ons leven meer en meer. Het Belgisch Staatsblad wordt dikker en dikker: eind vorig jaar bestond het uit 127.776 pagina’s, tegenover 98.290 pagina’s eind 2020 en 119.516 pagina’s eind 2019. Dan spreken we nog niet over de Europese wetgeving, die met haar verordeningen en richtlijnen 50% van de nationale regelgeving beheerst.

Dat alles vergt – ondanks de digitalisatie – veel meer ambtenaren om de administratieve overlast te verwerken, personen die niet in de vrije economie ingezet kunnen worden. De hoge inflatie is zogezegd een zegen voor de overheidsschuld, omdat daardoor de openbare schuld relatief gezien kleiner wordt, maar anderzijds wordt door de indexatie van de lonen de loonlast van die overheid ook veel zwaarder. De vakbonden hebben nog altijd veel invloed, en zullen niet toelaten dat aan deze indexatie gemorreld wordt.

Een groot nadeel van de regelgeving is wel dat ze in een snel evoluerende maatschappij niet in dezelfde mate mee evolueert, en na een paar jaar al achterhaald kan zijn. We moeten in dat geval regels volgen die totaal niet meer relevant zijn. Het feit dat de Code Napoleon uit 1804 zo lang de nationale burgerlijke wetgeving overheerst heeft, en dit nog steeds doet maar in mindere mate, toont dat aan.

Afwenteling op de privésector

De overheid lijkt om die reden ook steeds meer administratieve opvolgingsverplichtingen te delegeren aan derde partijen. Zo is er de wetgeving rond Anti-Money Laundering (AML) als gevolg van EU-richtlijnen. Ze legt op dat alle ondernemingen goed moeten weten wie hun klanten juist zijn, wat ze doen en welke de risico’s er zijn voor het onderhouden van een zakelijke relatie. Het is wat men de Know Your Customer-verificatie noemt. De wetgeving is vooral relevant rond financiële dienstverlening.

In deze context moeten de banken voor alle ondernemingen (inclusief de talrijke vzw’s) nagaan wie de Ultimate Beneficial Owners van hun klanten zijn. Dat zijn de personen die eigenaar zijn van een onderneming, stemrecht hebben of de feitelijke zeggenschap. Je wordt overigens ook als UBO aangemerkt als je minimaal 25% van de aandelen in bezit hebt.

Je kan je dus wel inbeelden wat voor een administratieve rompslomp dat is voor de financiële instellingen: het gaat om honderdduizenden klanten. Ook de ondernemingen (inclusief de talrijke vzw’s) moeten jaarlijks in het UBO-register bevestigen wie hun UBO’s zijn, op straffe van boete. En dat allemaal in de strijd tegen zwart geld, drugs, financiering terrorisme, …

Diensteconomie doet economie draaien?

Het is zo dat al deze taken veel personeel en middelen vergen, zowel bij de overheid als in de privésector. De industrie in België neemt nu nog ongeveer 15% van het bbp in, tegenover 23% in Duitsland. Het doet de economie draaien, maar men kan zich afvragen of de regulitis de meest efficiënte manier is. Het is veel beter via het ondernemerschap en het vrij initiatief de economie impulsen te geven, die leiden tot innovatie en duurzame groei, maar dat wordt sterk ontmoedigd door de administratieve rompslomp.

België heeft dan ook een lage turbulentie wat de ondernemingen betreft. Er zijn relatief weinig echte starters die oudere verdwijnende bedrijven vervangen. Het resultaat is dat ongeveer 15% van de ondernemingen in ons land zombiebedrijven zijn: zwakke bedrijven die eerder kunstmatig in leven blijven, maar nog steeds veel activa en personeel voor zich nemen dat beter in andere jongere dynamische bedrijven ingezet kan worden. Het remt de noodzakelijke productiviteitsgroei af.

Laat ons eerst met onszelf beginnen

We zijn voor een stuk zelf verantwoordelijk voor het feit dat de overheid in alle geledingen van de maatschappij doordringt. Van zodra er zich een probleem aandient, klopt iedereen aan de deur van de overheid voor bijstand.

We denken bijvoorbeeld aan de financiële crisis van 2008-2009, toen de overheden terecht de roekeloze bankiers moesten redden. Door de overdreven hoge staatsuitgaven in sommige landen ontstond de Europese schuldencrisis, en werden grote steunfondsen (Europees Stabiliteitsmechanisme of ESM) voor die landen opgericht.

Ook tijdens de coronacrisis werden in alle Europese landen belangrijke steunmaatregelen genomen die niet steeds goed doordacht waren, zowel ten behoeve van de particulieren als de bedrijven. Het Belgische systeem van economische werkloosheid speelde daarbij een sleutelrol.

Herhaald scenario

Ook nu met de hoge energieprijzen herhaalt het scenario zich: de overheid moet optreden als reddingsboei, zowel voor de burgers als voor de bedrijven. De burgers wensen een reductie van hun hoge energiefactuur en compensatiemaatregelen voor het verlies aan koopkracht. De bedrijven wensen dat de overheid tussenbeide komt om hun concurrentiekracht te vrijwaren als gevolg van de hogere loonkost en energieprijs.

Sommigen die veel energie verbruiken sluiten noodgedwongen de deuren, en doen dan beroep op de economische werkloosheid. Men wil geen personeel ontslaan: omdat de arbeidsmarkt krap is, vermijdt men zo personeel definitief te zien vertrekken. Door de hoge gasprijzen dreigen diverse energieleveranciers over de kop te gaan. Ze kopen energie duur aan, maar zijn nog gebonden aan oudere contracten met een lagere vaste prijs. Ook hier moet de overheid tussenbeide komen om in de huidige marktomstandigheden een rampscenario te vermijden. Zo moest de Duitse regering bijvoorbeeld het grote Uniper, dat de eerste zes maand van dit jaar 12 miljard euro verloor, van de ondergang redden.

Iedereen wil wel de lusten (overheidssteun), maar niet de lasten (hoge belastingen).

Structurele maatregelen

De economische partijen beseffen echter blijkbaar niet dat de overheid niet alles kan doen. De belastingdruk kan niet veel hoger in Europa. In België stijgt het begrotingsdeficit volgens het Planbureau volgend jaar tot 31,5 miljard euro, of 5,3% van het bbp, en de vergrijzingslast moet nog echt goed beginnen.

De overheid is er nodig om structurele maatregelen te nemen. Zo moet er iets gedaan worden op wereldvlak tegen de klimaatopwarming, maar dat wordt bemoeilijkt door het feit dat soevereine staten bijna niets opgelegd kan worden. Zie maar naar de houding van Hongarije binnen de Europese Unie.

In de huidige energiecrisis moet de energieprijs losgekoppeld worden van die van het gas. In die context is het goed dat België lid is van de Unie: alleen kunnen we niets doen. In België zelf blijken hervormingen trouwens sinds lang niet meer mogelijk door de patstelling tussen nood en zuid.

Geen bodemloos vat

Iedereen moet echter aanvaarden dat de overheid geen bodemloos vat is waar men steeds alles uit kan halen. Het wordt tijd dat iedereen zelf meer verantwoordelijkheid leert opnemen. Wel moet de overheid efficiënter werken en meer gerichte maatregelen nemen.

Een verlaging van de btw op elektriciteit geldt voor iedereen, ook voor hen die het minder nodig hebben. De vermogenden verbruiken immers meer, en profiteren hier dus paradoxaal genoeg het meest van. Een prijsplafond op gas kan als averechts effect hebben dat men gaat blijven relatief veel gas verbruiken, en dit tegen de klimaatopwarming in.

Datzelfde geldt ook voor de tijdelijke kortingen van een paar honderd euro van overheidswege op de energiefactuur. Deze maatregelen stimuleren dus eerder het verbruik in het algemeen, en zijn in de huidige context dus inflatoir. Daarbij vergroten ze het begrotingsdeficit, alhoewel het eerder een druppel op een hete plaat is.

loonlast

Minder betutteling en meer verantwoordelijkheidsgevoel kunnen België redden

Alexander ‘den dweil van de Wetstraat’ De Croo