In Overijse kwam er onlangs geen water meer uit de kraan. Plots werden we bewust dat dit overal kan gebeuren. Professor Patrick Willems, hydroloog aan de KULeuven, legt uit dat Vlaanderen een waterschaarse regio is. ‘We hebben voldoende regen, maar we zitten hoog qua bevolkingsdichtheid.’ Dus moeten we die regen delen met veel mensen en hebben we een heel lage waterbeschikbaarheid. Bovendien zijn er ook geen rivieren in onze regio die veel water aanbrengen. Daarnaast hebben we ook heel wat waterintensieve bedrijven, zoals de voedingsnijverheid en de landbouw.

In het verleden hadden we een vrij stabiel klimaat maar door de klimaatsverandering kennen we nu langere periodes zonder neerslag en kunnen we spreken van droogtes in Vlaanderen, veroorzaakt door te weinig aanbod en te veel vraag. ‘Vlaanderen heeft de laagste waterbeschikbaarheidsgraad van alle regio’s in Noordwest-Europa’, verklaart professor Willems. Sinds einde maart hebben we maar weinig neerslag meer gehad en wel heel verdamping. Dat laatste gebeurt door de hogere temperaturen en de droge oostenwind. We hebben de afgelopen 119 jaar zulke droogte niet meer gekend.

Lage grondwaterstanden

‘De afgelopen zomers waren ook al heel droog. Daardoor staan de grondwaterstanden heel laag. Die factoren samen zorgen dat we een zorgwekkende toestand hebben’, vertelt Willems. Nu zijn we nog vroeg op het seizoen, maar als het de komende maanden droog blijft, gaan we deze zomer echt problemen hebben met het drinkwater. Ook de industrie, de landbouw en de scheepvaart zullen problemen ondervinden.

Vele mensen hebben de indruk dat we een natte winter hadden, maar statistisch gezien hadden we een normale winter. Die heeft dus de lage waterstand van de vorige zomers niet goed kunnen maken. ‘Het klopt wel dat we in februari een natte periode met veel regen hebben gehad, maar door de vele verharding wordt overtollig regenwater heel snel naar zee afgevoerd’, legt Willems uit. Dat water krijgt niet de kans om in te sijpelen. In landelijk gebied is er bijkomend nog veel drainage aangelegd om aan landbouw te kunnen doen. Dus ook daar kan het water niet dieper de grond insijpelen. ‘60% van het regenwater loopt naar de zee en dat is vrij veel. Als we tussen de 10 en 20% kunnen vasthouden, is het probleem voor Vlaanderen opgelost.’

De betonstop is hard nodig

Er moet dus dringend werk gemaakt worden van minder verharding. ‘Per dag komt er in Vlaanderen nog drie hectare verharding bij. Daar moet echt een trendbreuk in komen. We zouden zelfs naar ontharding moeten gaan’, zegt Willems. De principes van de betonstop zijn goedgekeurd, waarbij in landelijke gebieden inderdaad tot 20% ontharding is voorzien. De uitvoering laat echter te lang op zich wachten volgens professor Willems.

Natuur die uitdroogt, versnelt het uitdrogingseffect. Begroeiing houdt immers water vast. ‘Minder diversiteit versnelt dit effect nog meer. Daarom moeten we in riviervalleien terug aan natuurherstel doen’, zegt Willems. Die valleien krijgen dan zowel de functie van overstromingsgebied om verder afgelegen woongebieden te beschermen tegen overstroming als de functie van een spons. ‘Deze blauw-groene netwerken moeten echt de functie van wetlands terug krijgen‘, vraagt Willems.

Vlaanderen kwetsbaarder dan Wallonië

Er is een heel groot verschil tussen Vlaanderen en Wallonië. ‘In Wallonië is er een veel lagere bevolkingsdichtheid en hebben ze enkele grote rivieren’, legt Willems uit. Via de Maas en het Albertkanaal is daar een transfer van Zuid naar Noord. Vlaanderen haalt op die manier reeds 40% van haar drinkwater uit Wallonië. Probleem is echter een verdrag met Nederland dat voldoende afvoer voor Nederland overblijft. Bij laag water in de Maas moet Vlaanderen waterbesparende maatregelen nemen. Vorig jaar zat het Antwerpse Waterlink heel dicht bij het punt dat ze minder water mochten ophalen. Dan zou de waterbevoorrading in Antwerpen in het gedrang komen.

In Zuid-Europa zijn er nog regio’s die ook gevoelig zijn voor droogtes. Toch blijft Vlaanderen één van de meest kwetsbare regio’s. De voorspellingen voor de waterstanden door de klimaatveranderingen spreken van een halvering van de rivierstanden. In de New Green Deal wil Europa onder andere werk maken van de wetlands. Ook meer organische landbouw zou moeten zorgen dat er meer water wordt vastgehouden worden. De derde maatregel is dat Europa sinds kort toelaat dat gezuiverd afvalwater mag hergebruikt worden, bijvoorbeeld in de landbouw, zij het onder strikt hygiënische voorwaarden.

Luister naar het interview om te horen dat we beter met water moeten leren omgaan.

Beluister ook onze andere podcasts:

Maas

Professor Willems: ‘Deze zomer misschien geen water uit de kraan’