De Nederlandse minister van Defensie, Jeanine Hennis (VVD), is afgetreden na een vernietigend rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, OVV over het mortierongeluk tijdens de VN-missie in Mali dat aan twee Nederlandse militairen het leven heeft gekost.

Op 6 juli 2016 ontplofte een granaat. Twee militairen waren op slag dood. Een derde militair werd ernstig gewond. ‘Het is duidelijk dat de totale ambtelijke en politieke top van Defensie verantwoordelijkheid heeft voor wat er gebeurd is,’ zei de vicevoorzitter van de OVV afgelopen maandag in een gesprek met Tweede Kamerleden. Het OVV-rapport beschrijft minutieus hoe het ongeluk heeft kunnen gebeuren en welke fouten Defensie daarbij heeft gemaakt.

In 2006 heeft het leger een partij mortiergranaten gekocht van het Amerikaanse leger. De granaten werden gebruikt tijdens VN-missies in Afghanistan en Mali. Bij de aankoop zijn de gebruikelijke kwaliteitstoetsen niet uitgevoerd omdat de legerleiding dacht dat de Amerikanen dit al hadden gedaan. De zwaar gewonde militair werd naar een ziekenhuis vervoerd waar adequaat ingrijpen niet mogelijk bleek. De OVV constateerde dat er veel fouten ten koste van de veiligheid van de militairen zijn gemaakt. Directe familieleden van de militairen overwegen inmiddels aangifte tegen Defensie te doen wegens dood door schuld.

Het dodelijk ongeluk in Mali staat niet op zichzelf. Op 22 maart 2016 werd een commando tijdens een schietoefening in Ossendrecht door collega’s doodgeschoten. De locatie waar het ongeval plaats vond was onverantwoord gevaarlijk, constateerde OVV toen. Vijf commando’s die bij dit ongeluk betrokken waren hebben inmiddels aangifte tegen Defensie gedaan.

Het Mali-rapport van de OVV geeft een ontluisterend beeld van de defensietop: onverantwoordelijke beleidstructuur; niet luisteren naar ondergeschikten; overtuigd van het eigen gelijk. De hoogste militair van de krijgsmacht generaal Tom Middendorp heeft eveneens vanwege het Mali-rapport ontslag genomen, twee dagen voordat hij met pensioen zou gaan. Inmiddels heeft hij, net als Hennis, de nabestaanden zijn verontschuldigingen aangeboden.

Bezuinigingen

‘Nederlandse defensie hangt aan het infuus,’ zei Mart de Kruif, oud-commandant van de landmacht, in het televisieprogramma Nieuwsuur. Defensie heeft de afgelopen jaren veel te veel moeten bezuinigen. Tijdens premier Rutte’s eerste kabinet (oktober 2010 – november 2012) is er voor meer dan 1 miljard bezuinigd. Dat kabinet bestond uit de VVD en het CDA met gedoogsteun van Wilders PVV. De toenmalige minister van Defensie Hans Hillen zei bij de val van het kabinet in het televisieprogramma Brandpunt: ‘Nederland heeft alle suiker eruit gehaald die eruit te halen viel. Ik denk echt dat we de bodem hebben bereikt.’ En, ‘Amerika betaalde een jaar of tien, vijftien geleden ongeveer vijftig procent van de NAVO en Europa de andere helft. Nu betaalt Amerika 75 procent en Europa nog maar een kwart. Europa is aan het klaplopen.’ Ook Rutte 2 bezuinigde ruim een kwart miljard op defensie. De defensie-uitgaven daalden tijdens de regeringen van Rutte van 2,7 tot ongeveer 1 procent van het bruto nationaal product. Het valt te verwachten dat het nieuwe kabinet Rutte een groot deel van de bezuinigingen weer terug zal draaien.

Politieke discussie

Je kunt je afvragen of een landje als Nederland zowel een volwaardige marine, luchtmacht én landmacht moet hebben. In de politiek is dit af en toe slechts zijdelings in discussie geweest. Wellicht moet Nederland zich op één van deze legeronderdelen concentreren. Nu Trump de garantie voor de veiligheid van Europa min of meer heeft ingetrokken en Europa daardoor haar lot in eigen hand moet nemen is de tijd voor een fundamentele discussie over wat Nederland met haar defensie wil. Het voorstel van de Franse president Macron om de defensie-inspanningen van de EU-landen te coördineren is een mooie aanleiding. Ook de ambitie van de legerleiding om in Verenigde Naties-verband aan vijf vredesoperaties deel te nemen zal opnieuw ter discussie moeten staan. In de praktijk is deze ambitie al teruggebracht tot drie VN-operaties, maar wellicht is dit ook al te enthousiast.

En dan is er nog het probleem van de JSF, de Joint Strike Fighter waarvan de kosten als een molensteen om de nek van Defensie hangen. Nederland heeft 37 JSF toestellen besteld. Ze moeten de komende jaren de F-16 gaan vervangen. Hoeveel ze uiteindelijk gaan kosten is nog steeds onbekend.

VVD-bewindslieden

Mevrouw Hennis is al de vijfde VVD-minister die tijdens het huidige kabinet Rutte vervangen moest worden. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen stond zij als nummer 2 achter Rutte op de kieslijst. Het is algemeen bekend dat zij in het nieuwe kabinet de post van minister van Buitenlandse Zaken ambieerde. Nu zij vlak voor het nieuwe regeerakkoord moest aftreden ligt het niet voor de hand dat zij een ministerpost in de komende regering van Rutte zal krijgen. Meer voor de hand ligt het dat mevrouw Hennis fractievoorzitster van de VVD in de Tweede Kamer wordt.

Mali-rapport

‘Nederlandse defensie hangt aan het infuus’