De aanval van Rusland op Oekraïne past volledig in de 21ste eeuw. De cybercomponent is en belangrijk onderdeel van de Blitzstrategie die Poetin toepast. Het begin van de invasie ging gepaard met een massale Denial of Service aanval (DoS) op cruciale IT-infrastructuur van Oekraïne.

Ondertussen blijkt ook dat, voorafgaand aan de invasie, verschillende organisaties in Oekraïne en omliggende landen het voorwerp waren van zogenaamde disk-wiping attacks. Dat zijn aanvallen met malware die systemen compleet onbruikbaar maken. De doelwitten zijn overheidsinstellingen of organisaties actief in de financiële wereld, de defensie-, luchtvaart- of IT-industrie. Onze digitale maatschappij blijkt enorm kwetsbaar, en wij zijn nauwelijks voorbereid. Poetin heeft in alle rust deze invasie kunnen voorbereiden, terwijl hij onze aandacht afleidde door oa. een migratiecrisis uit te lokken aan de Europese grenzen met Wit-Rusland. Putin creëert ook een precedent met verstrekkende gevolgen. Als hij slaagt in zijn opzet, kan China dit aangrijpen om Taiwan te annexeren.

Zware cyberaanvallen

Kenneth Lasoen, expert inlichtingendiensten verbonden aan de UAntwerpen en de prestigieuze international veiligheidsdenktank Clingendael Institute in Den Haag, volgt de cyberaanvallen op. ‘Dit zat er aan te komen. Poetin confronteert ons met een blitzkrieg. Het is enorm goed voorbereid. Ik stel vast dat de cyberaanvallen al sinds november 2021 in de maak waren. De Russische militaire inlichtingendienst GRU begon toen malware te ontwikkelen die de laatste 24 uur voor de inval heel wat overheidswebsites heeft platgelegd. Dat blijkt uit de analyse van de gebruikte code. Om die malware te verspreiden hebben ze een aantal websites gekloond, zoals die van het ministerie van Binnenlandse zaken en een petitie om Oekraïne vrij en soeverein te houden. Wanneer je die bezocht drong de malware op de achtergrond je eigen systeem binnen.’

Momenteel blijven de doelwitten beperkt tot Oekraïne en omliggende landen, zoals Litouwen, waar ook al melding wordt gemaakt van cyberschade. Westerse landen blijven tot nu toe gespaard, maar het is onduidelijk hoelang nog.

Lasoen: ‘De vraag is hoe geavanceerd en doelgericht de gebruikte code is. We weten allemaal hoe het internet werkt: alles is verbonden. Als deze malware zich verspreidt en onze systemen infecteert, krijgen we binnen de kortste keren miserie. De disk-wiping malware wist onherroepelijk alle data. Het is duidelijk de bedoeling om de hele IT-infrastructuur van Oekraïne volledig te destabiliseren, om het land helemaal naar het pre-digitale tijdperk terug te katapulteren.

‘Niets garandeert momenteel dat die code zich gaat beperken tot het eigenlijke doelwit. Maar ik veronderstel dat de forensische diensten nu volop bezig zijn om te ontdekken welke zero day vulnarability deze malware tracht te exploiteren. Het is cruciaal om daarvoor snel een patch te ontwikkelen.

Efficiënte afleidingsmanoeuvres

De Russische cyberunits hebben de aandacht weten af te leiden door ook ransomware -gijzelsoftware te gebruiken. Daarmee worden systemen geblokkeerd en terug vrijgegeven tegen betaling. Het is een techniek waar alle beveiligingsfirma’s zich op hebben gestort. Zo kon de echte operatie onder de radar blijven. We zijn aanbeland in een wereld van af- en misleiding, waarin Poetin steeds de Westerse wereld een stap voor is geweest.

‘Er wordt heel de tijd misleidende informatie verspreid en het is moeilijk om zicht te krijgen op de situatie’, weet Lasoen. ‘Het gaat allemaal heel snel. Er verschijnen allerlei filmpjes, waarvan dan achteraf blijkt dat ze ouder zijn en geen verband hebben met de huidige situatie. Het wapen van de misleiding wordt zeer effectief ingezet. Je kan nu de migratiecrisis aan de Wit-Russische grens interpreteren als een afleidingsmanoeuvre om Russische troepen te stationeren aan de Oekraïense noordgrens. Wit-Rusland is steeds een donkere plek geweest voor ons.’

Onze inlichtingendiensten lijken op snelheid te zijn gepakt, maar Lasoen relativeert dit. ‘Uit de verklaringen van secretaris-generaal Jens Stoltenberg leid ik af dat de NAVO wel een goede informatiepositie hebben en nuttige inlichtingen aanleveren. Eergisteren was het al heel hectisch en de sfeer was van dien aard dat iedereen eigenlijk wel doorhad dat er iets ernstigs in de lucht hing. Maar er zijn verkeerde veronderstellingen gemaakt. We zijn er verkeerdelijk vanuit gegaan dat Poetin de crisis zo lang mogelijk zou laten aanslepen tot hij bepaalde vooropgestelde toegevingen zou binnenhalen.’

Bullebak Poetin

We lijken Poetin dus steeds maar weer verkeerd in te schatten. Hoe komt dat?

‘Wij gaan er altijd van uit dat de Russen dezelfde ratio hanteren als wijzelf. Dat is een veel gemaakte denkfout. Wij projecteren onze eigen denkpatronen op de tegenstander. In de inlichtingenanalyse noemen we dit fenomeen mirror imaging. Dat, in combinatie met ons wensdenken dat Poetin toch niet zo ver zou gaan, heeft ons hier gebracht.’

Maar waarin verschilt het denken van de Russen dan zo van het onze?

‘Wij denken dat Poetin militair te zwak staat om dit soort acties tot een goed einde te brengen. Er zijn vooral twijfels bij zijn mogelijkheden om een effectieve langdurige bezetting te organiseren. We gaan er ook van uit dat de gevolgen op het internationale toneel, met hardere sancties, te omvangrijk zouden zijn voor hem. Wij denken dat hij rekening zou houden met de gevolgen van een escalatie naar andere landen, zoals Moldavië. Dat zou de NAVO in een positie brengen waarin ze wel militair moeten ingrijpen. Wij denken dan aan een wereldoorlog, met mogelijke nucleaire gevolgen.’

‘Poetin trekt zich daar dus niets van aan. Hij gedraagt zich als een bully, een brutale bullebak, die telkens verder de grenzen aftast en er van uitgaat dat wij te zwak staan. Hij zal blijven doorduwen tot iemand eindelijk duidelijk maakt dat het moet stoppen. Dat zal niet enkel met woorden kunnen. De enige manier om een bullebak een halt toe te roepen, is hem ook een slag op de neus te verkopen. Hier zal dus daadkracht tegenover gesteld moeten worden. Er moet een ultimatum komen, waarin gesteld wordt dat hij moet terugtrekken, of… Maar ik weet ook niet wat die ‘of’ moet inhouden. Momenteel lijkt militair tussenkomen geen optie. Het Westen is niet bereid het geweld met geweld te beantwoorden.’

De loskoppeling van Rusland van het internationale betalingssysteem SWIFT zou zo’n slag kunnen zijn. Ziet u daar een mogelijkheid?

‘Dat zou al iets zijn. Dat zou Rusland financieel enorm raken, meer bepaald de oligarchen in het entourage van Poetin. Zij zijn de enigen die hem kunnen tegenhouden. Dit is een kostelijke operatie en wanneer er geen geld meer is, komt Rusland in de problemen om vol te houden. Want een blitzkrieg voeren is één zaak, een bezetting organiseren is een andere. Wanneer we de oligarchen rechtsreeks in hun portefeuille raken zou dit Poetin in de problemen kunnen brengen.‘

Volgende stap: China en Taiwan

China kan hier ook een rol spelen. De Oekraïner Oleksiy Honcharenko sprak in Doorbraak zijn verwachting uit dat Xi Jinping Rusland niet zou steunen. Maar ondertussen weigert Peking te spreken van een invasie.

‘Dat lijkt me naïef. China moest geen steun uitspreken voor Poetin. Die zogenaamde neutraliteit is slechts schijn voor de buitenwereld. Wat er toe doet is hoe ze de facto reageren, en je ziet dat ze inderdaad weigeren Rusland te veroordelen.’

‘Daar zit ook het echte gevaar voor de internationale veiligheid. Wanneer Poetin niet gestopt wordt, kan China deze invasie en mogelijke annexatie inroepen als excuus om Taiwan binnen te vallen. Binnen de inlichtingenwereld merk ik dat Oekraïne eigenlijk al afgeschreven is, maar de bezorgdheid richt zich al maar meer op wat China gaat doen. Poetin creëert hier een precedent, dat enorme invloed kan hebben op de geopolitieke evolutie in de nabije toekomst. Het Westen komt nu zwak over en ambitieuze spelers zoals China gaan dit ook misbruiken, door bijvoorbeeld Taiwan te annexeren.’

malware

Cyberaanvallen leggen zwakte Westen bloot

Is cyberhacking de volgende zwarte zwaan?

Liever papieren stembiljetten