De Baltische staat Litouwen sliept de grote, bange reus China uit. Het breekt uit de lemmingsleur en verbreekt de diplomatieke banden met Peking. Een mug met 3 miljoen inwoners heeft lak aan het afpersingsgedrag van de communistische grootmacht, en knoopt nauwe banden aan met Taiwan. In het najaar opent het daar een ambassade.

De keizer is een bullebak

Peking staat er voorspelbaar ziedend, maar ook bedremmeld bij. Dat zo’n peststaatje het hoofd durft te bieden aan straks de grootste economische, mogelijk ook politiek-militaire macht ter wereld lijkt op commedia del’ arte. Maar niets is minder waar. Litouwen is het kowtow-gedrag (de eertijds verplicht drievoudige grondbuiging voor de keizer, nvda) van de Europese Unie beu. Heel anders dan Polen of Hongarije, die uit nostalgische redenen zich opnieuw inkapselen in irredentistisch staatsnationalisme, draagt Vilnius de argumenten van Europa zelf aan. Er zijn universele waarden die je niet voor wat smeergeld kunt uitverkopen. Litouwen ziet dat de keizer een bullebak is, en benoemt dat zo. Litouwen ziet dat de keizer naakt is, maar dat niemand dat wil toegeven omdat de geldfontein dan opdroogt.

Officieel huldigt de Europese Unie een vis-noch-vlees standpunt. Het onderschrijft de ‘1992 consensus’, waarbij China en Taiwan overeenkwamen dat er maar ‘één China’ is, zonder overeen te komen welke interpretatie van ‘één China’ correct is, die van de Volksrepubliek China, of van de Republiek China (de officiële naam van Taiwan). China en Taiwan waren sinds 1949 gescheiden dictaturen, maar na het economisch wonder van de jaren zeventig en de déconfiture van de nationalistische KMT— generalissimo Tsjang Kai-sjeks ‘Kwo Min-tang’ — die de ijdele droom voorhield om het vasteland te heroveren – heeft de democratie vast wortel geschoten op de eilandstaat. De Amerikaanse keuze voor het grote geld toen Nixon in 1971 de VN-resolutie stemde (slaafs gevolgd door de Europese bondgenoten in de Koude Oorlog tegen al wat nochtans communistisch was) om de permanente zetel van de Chinese republiek Taiwan (ROC) te ontnemen en over te hevelen naar Peking, is de grondoorzaak van de huidige spanningen.

Diplomatieke betrekkingen

Ook Europa heeft boter op het hoofd. Eigenzinnig als altijd, schoof De Gaulle al in 1964 de samenwerking met Peking naar voren, en werd Taiwan (ex-Formosa) gedumpt. Vanwege de afhankelijkheid van de Amerikaanse economie en militaire bescherming in de NAVO zweeg de Europese diplomatie als vermoord. Het gevolg is een Januskop: officieel wijst Europa Taiwan af als staat sui generis, pragmatisch zijn er intense economische banden met het land. Taiwan blinkt uit in geneeskundige hulpverlening bij wereldwijde rampen en levert overal halffabrikaten en computeronderdelen af. Ambassades heten dan handelsvertegenwoordigingen, er zijn er 57 van het Westen op Taiwan, ook van de EU zelf. Omgekeerd heeft Taiwan liefst 110 vertegenwoordigingen in 74 landen, die angstvallig weigeren het land te erkennen.

China zit dan ook op een dollarberg sinds de grote bankencrisis van 2008. Het land dreigt ongegeneerd heel Zuid-Oost-Azië af, bouwt atollen tegen alle internationale rechtsregels in (Grotius’ Vrije Doorvaart) om tot legerbases en hindert het vrachtvervoer over zee. Het koopt alle arme staten uit, vooral in heet Globale Zuiden — Guyana capituleerde net voor een oekaze —, maar ook in Griekenland (de haven van Piraeus) en Hongarije (universiteiten). Er is maar één voorwaarde. Nee, twee: geen officiële banden met Taiwan, dat net als Tibet moet overweldigd worden, én overdracht van spitstechnologische kennis bij gemengde bedrijven in China.

Het gevolg laat zich raden. Het aantal (vaak pietluttige) landen dat nog diplomatieke banden kan onderhouden met Taipei is in een halve eeuw geslonken tot vijftien. In Europa heeft alleen Vaticaanstad nog dergelijke relaties. En met alle middelen en embargo’s wordt Taiwan geweerd uit de meeste internationale organisaties. Niet alleen uit de VN (die wel de Palestijnse staat erkennen, maar niet Taiwan), maar zelfs uit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). En nu is daar Litouwen!

Litouwse vrijheidsdrang

Er broedt al langer wat in de Europese Unie, waar zakenlobby’s altijd overtuigender waren dan Prinzipienreiter. De groeiende weerzin tegen het Brussels centralisme in de vroegere Oostbloklanden stoelt op fout eigenbelang. Maar er is ook een beweging op gang gekomen die eindelijk (wat oorspronkelijk de bedoeling was) naar een gezamenlijk politiek platform zoekt, niet alleen naar financiële voordelen.

Zo’n land is Litouwen. Het kreeg in zijn geschiedenis genoeg met bezetting en staatsterrorisme te maken. Heimwee naar het Pools-Litouwse Rijk (1569-1795) leeft er nog nauwelijks. Maar de traumatiserende ervaringen met dictaturen heeft er wel de vrijheidsdrang aangewakkerd. Eerst de Russen, dan de nazi’s, dan het stalinisme: ze weten wat het meebracht. Deportaties, war by proxy, culturele onderdrukking, milieuvervuiling, gedwongen inwijking van Russische onderdanen. In de Baltische staten mocht Litouwen, vanouds een landbouwgemeenschap, nog van geluk spreken. Zelfs bij de laatste volkstelling in 1985, telde het land maar 9,4 % Russen, vooral militairen (Klaipeda was een belangrijke duikbootbasis), technici en ambachtslui. Vandaag is dat aantal etnische Russen gezakt naar 4,8 %. Maar het is strategisch gebied: het land sluit Kaliningrad (het vroegere Koningsbergen) af van het (sinds 1944) Russisch moederland. Estland en Letland hadden een veel grotere verplichte inwijking; zelfs nu is een kwart van de bevolking in Estland Russisch van herkomst. Bij de Letse onafhankelijkheid (1990) was de meerderheid van de bevolking in de hoofdstad Riga Russisch.

Zelfbeschikkingsrecht

Wie het zelfbeschikkingsrecht der volkeren toegedaan is, kan moeilijk anders dan dat ook internationaalrechtelijk verdedigen. Wat voor, pakweg, Schotland en Catalonië mag gelden — erkenning — is gebeurd voor Papoea Nieuw-Guinea of Zuid-Soedan. Niet voor Taiwan. Met zijn dictaten heeft China niettemin in eigen vlees gesneden. De NAVO was er als de kippen bij om Litouwen in bescherming te nemen. Waarom ? ‘Communisme’. Al jaren controleert de NAVO de grenzen met Rusland en haar satrapie Wit-Rusland, vanwege militaire spanningen, of spionage en hackerstoestanden, of nog georganiseerde vluchtelingenmigratie naar het Balticum. Oekraïne heeft net 38 ton prikkeldraad geschonken om een grenslijn van 550 kilometer te beveiligen.

Litouwen doet wat broedt in Europa. Het trok zich terug uit een Chinees plan om met Oost-Europa afzonderlijk te onderhandelen. Litouwen wil alleen praten als EU. Vilnius vindt dat China niet moet bepalen hoe wij handel drijven of omgaan met andere landen. Litouwen staat niet alleen: de Tsjechische burgemeester van Praag wisselde om de mensenrechten Peking in voor Taipei. En een pro-Taiwanlobby in het Europees Parlement groeit zienderogen. Chinese hebzucht heeft een grens overschreden omdat alle afspraken luchtbellen zijn: het lot van Hongkong heeft zelfs de Britten de ogen geopend.

maritiem conflict

Litouwen trapt op China’s hamertenen

Maritieme machtsstrijd in Zuidoost-Azië