Het activisme van 1917 was het dieptepunt van het cultuurflamingantisme. Merkwaardig genoeg was de repressie na 1918 niet zo erg. Er werden doodstraffen uitgesproken, maar die werden niet uitgevoerd. Meer nog, vanaf 1921 mochten terdoodveroordeelden de gevangenis verlaten op voorwaarde dat zij zich voortaan onthielden van politiek. Wat niet onredelijk was, gezien de redeloosheid waar zij blijk van hadden gegeven.

Eén man weigerde vrij te komen, August Borms, omdat hij die voorwaarde niet wenste te accepteren. Dat was des te pijnlijker vermits hij vader was van een groot gezin dat in armoede leefde. Maar principes voor alles! Dat zou later de erfzonde blijken te zijn van het Vlaams-nationalisme. Toen in 1937 een algemene amnestiewet door het parlement kwam, stemden de flaminganten tegen omdat hij terdoodveroordeelden verbood om zich verkiesbaar te stellen.

De cultus van de martelaar

Borms, die zijn volk effectief verraden had, speelde dus de martelaar. Hij hield dat uit tot 1928 toen een tussentijdse verkiezing zijn aanhangers de kans gaf hem, via een slinkse truc, in Antwerpen voor te dragen voor het parlement. Hij behaalde een overdonderende overwinning, de verkiezing werd geannuleerd en hij werd enkele weken later via een aparte wet letterlijk uit de gevangenis geschopt.

Vanaf dan ging hij het geweten van Vlaanderen spelen, tot grote ergernis van nagenoeg iedereen die ernstig met de Vlaamse zaak bezig was. Tijdens de Tweede Oorlog ronselde hij samen met Cyriel Verschaeve voor het Oostfront. In 1946 werd hij geëxecuteerd.

Deze complexe situatie had een merkwaardig gevolg. Tot aan de Eerste Wereldoorlog was de kleinburgerlijke Vlaamse beweging essentieel een opponent geweest van de Franstalige bourgeoisie in Vlaanderen en dus objectief (maar niet subjectief) een bondgenoot van het socialisme in Wallonië. Een exponent daarvan was Camille Huysmans (1871-1968). Het Waalse socialisme vreesde echter overspoeld te worden door de mentaliteit van dorpsintellectuelen, ‘les petits curés de la province’. Na die oorlog ging de socialistische beweging in die Vlaamse verraders de vijand zien en scheurde het Belgische volk feitelijk in tweeën.

De cultus van de grote leider

Ik ga hier de lijdensweg niet beschrijven van de Vlaamse beweging na de Eerste Wereldoorlog. Ik verwijs vooral naar Greep naar de Macht van Bruno De Wever (1994). Kern van het probleem was dat er zich in Vlaanderen een amalgamisering voordeed die in Wallonië niet plaatsvond. Overal in Europa rukten extreemrechtse groepen op die zich inspireerden aan het voorbeeld van Mussolini’s fascisme.

In Franstalig België was het Rex van Leon Degrelle dat een autoritair regime rond koning Leopold III voorstond, maar nooit een echte structuur wist op te zetten. In 1936 behaalde hij vanuit het niets nationaal 11,5 procent, een exploot enigszins vergelijkbaar met dat van Jean-Pierre Van Rossem in 1991. 1939 liet daar voor Rex nog 4,25 procent van over. Tijdens de oorlog kon Degrelle niets anders meer doen dan op zijn knieën kruipen voor de SS.

In Vlaanderen echter entte het opkomende fascisme zich op de verwarring in de Vlaamse Beweging. Die was aanvankelijk zelfs socialistisch geïnspireerd met figuren als Jef Van Extergem of (in zachtere mate) Herman Vos. Opvallend is bijvoorbeeld dat de Bormsbeweging jongeren meesleurde als Lode Craeybeckx, Paul Van Ostaijen, Jan-Albert Goris (alias Marnix Gijsen), Alfons De Ridder (alias Willem Elsschot), die achteraf een eerder links profiel aangemeten kregen.

Maar in die Vlaamse beweging ontwikkelde zich ook snel een rechtse tendens met Verdinaso van Joris Van Severen (1894-1940), waarvan een deel later in de weerstand zou gaan, en figuren als Reimond Tollenaere (1909-1942) in het VNV. Al voor de oorlog koos VNV-leider Staf Declercq (1884-1942) voor de collaboratie en – al had hij zeker niet geheel zijn partij achter zich – zelfs voor sabotage in het leger (via een obscure Militaire Organisatie, op wier bijdrage hij zich al vroeg bij de Duitsers zou beroepen).

De scheuring van het Belgische volk

Het VNV was als bende ‘nuttige idioten’ tijdens de bezetting interessanter voor de Duitsers dan Rex zonder achterban, want het had een structuur van militanten die zich omwille van idealistische of opportunistische motieven lieten verleiden tot het opnemen van bestuurlijke functies.

Toch is het belangrijk voor ogen te houden dat het VNV (nationaal gesproken) tijdens de verkiezingen van 1939 nog altijd maar 8,5 procent achter zich had (een groei van 1,5 procent sinds 1936). Het was een marginale groep van voornamelijk intellectuelen die zich zagen als gidsen voor het domme volk, met een ontzettende machtshonger en buitenissige pretentie. Het VNV werd gehaat door de meerderheid van de Vlamingen en dat werd er niet beter op toen het de oorlogsburgemeesters ging aanleveren.

Vlaanderen hield er in Franstalig België de reputatie aan over genetisch ‘des boches’ te zijn. Hen wijzen op ‘hun’ Degrelle heeft weinig zin, want zijn organisatie had minder diep in het sociale weefsel gesneden, waardoor er in het zuiden ook geen amnestiebeweging ontstond.

Het tegendeel gebeurde: Wallonië ging zich wentelen in de illusie dappere weerstanders te zijn geweest. Die waren er geweest, en velen daarvan waren communisten, echter maar vanaf 1941 toen de Sovjet-Unie door Hitler werd aangevallen. Tot dan hadden zij zich afgezet tegen de ‘imperialistische oorlog’ van beide zijden, zoals Lenin hen dat geleerd had in 1916. Rudi Van Doorslaer beschreef dat in De Kommunistische Partij van België en het Sovjet-Duits niet-aanvalspakt (1975).

De grondwet-overtredende kardinaal

Dat leidde tot de Koningskwestie en de grote stakingen van 1950. Vlaanderen had, onder invloed van kardinaal Van Roey – die het ongrondwettelijk huwelijk van Leopold met Liliane Baels ingezegend had om prins Alexander te wettigen, mogelijk zelfs via antedatering – overweldigend voor de terugkeer van de koning gestemd, Luik en Charleroi massaal tegen. De minderheid won het pleit. Vanaf dan waren de wederzijdse etiketten gekleefd met deze restrictie: ook in Vlaanderen leefde er een grote weerzin tegen de ‘zwarten’. Die duurt voort tot vandaag, voedt het politiek correct denken en bleef de Vlaamse Beweging marginaliseren. Tot Bart De Wever met de Bocht van Bracke de deur opengooide.

Dit is het vijfde deel in een reeks van zes. Lees hier deel 1 | 2 | 3 | 4
Volgende en laatste aflevering: Eendracht van de twee democratieën

martelarencultus

Die oorlog is voorbij