Op zaterdag 23 januari om 14u plaatselijke tijd gingen in 120 Russische steden mensen de straat op om te betogen voor de vrijlating van oppositieleider Aleksej Navalny. En tegen het systeem Poetin. Een kleptocratisch systeem dat zijn meest recente hoogtepunt vond in het op 19 januari door Navalnys Fonds voor Corruptiebestrijding FBK, gepubliceerde onderzoek over het ‘Paleis voor Poetin’. Speciaal voor de gelegenheid liepen demonstranten met een wc-borstel, naar een fragment uit de film waarin het FBK laat zien dat in een dienstgebouw een gouden wc-borstel staat voor het onwaarschijnlijke geval dat de paleiseigenaar gebruik zou willen maken van het toilet van zijn personeel.

‘Illegale protesten’

Op scholen en universiteiten waren leraren verplicht hun leerlingen en studenten te waarschuwen voor deelname aan de ‘illegale protesten’ en de gevolgen die dit zou hebben. De staatstelevisie insinueerde dat de VS de demonstraties coördineerden. De televisie toonde een pagina op de site van de Amerikaanse ambassade met een overzicht van de startpunten en routes van een aantal protestacties. In werkelijkheid raadde de Amerikaanse diplomatie haar burgers aan de vermelde plekken te mijden, aangezien het tot gewelddadigheden zou kunnen komen. De Engelse taal was daarbij voor de propagandisten een welkome barrière.

De hoofdstad veranderde in een bastion met een recordaantal agenten en militairen. Van enkele metrostations in het centrum ging na het middaguur de ingang dicht. Het mobiele internet viel bijna compleet uit. De oproerpolitie OMON trad ongenadig hard op. In Sint-Petersburg werd een vrouw door een OMON-medewerker in haar buik getrapt toen ze vroeg waarom een jongeman werd weggevoerd. Ze ligt inmiddels met levensgevaarlijk hersenletsel op de intensive care. Enkele duizenden demonstranten probeerden de weg naar de gevangenis Matrosskaja Tisjina waar Navalny vast zit te bereiken om hem met spreekkoren te ondersteunen. In het hele land werden op 23 januari meer dan 3.300 demonstranten gearresteerd.

Ik sprak met de 25-jarige Zjenja. Ze nam deel aan de demonstratie op het Poesjkinplein in Moskou.

Kon je je probleemloos aansluiten bij de demonstratie?
‘Ja, dat was op zich geen probleem. Wij gingen met een groep vrienden. Ik was eerlijk gezegd bang, omdat het mijn eerste demonstratie was. Sommigen hadden me al gewaarschuwd dat het gevaarlijk zou kunnen worden.’

Romantisch moment

Op video’s van de demonstraties is te zien dat het er in Moskou heel hard aan toe ging. Was je getuige van gewelddadigheden door de politie?
‘Ja, ik heb zelf een opname kunnen maken van hoe de ordebewaarders ineens op een groep vreedzame betogers insloegen. Mijn vriend trok me weg om er niet midden in te geraken. En nog een ander voorval. Er was tegen de avond toen het begon te schemeren een romantisch moment. Iedereen liep vreedzaam, velen zwaaiden met hun verlichte mobiele telefoon.’

‘Toen kwam er ineens een bus met agenten van de Rosgvardija (speciale elite-eenheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, nvda) om de hoek rijden. Ze sprongen uit hun voertuig en renden met getrokken knuppels op de absoluut vreedzame menigte toe en begonnen in het wilde weg iedereen te slaan.’

Werden er massale arrestaties uitgevoerd of kreeg je de indruk dat de ordediensten er heel gericht bepaalde personen uitpikten?
‘In het begin werden er demonstranten uitgepikt. Na een half uur gingen ze over tot massale arrestaties.’

Had je het gevoel dat er aanvoerders waren of was het meer een volksbeweging als in Wit-Rusland?
‘Bijna alle bekende mensen van het FBK werden voorafgaand aan de demonstratie gearresteerd. Daarom was er eigenlijk überhaupt niemand van de kant van de organisatie om de toon aan te geven. Het was een creatief gebeuren. Een mooie leus vond ik ‘staritsjók, vypej novitsjók’ (oude man, drink novitsjok). Er waren ook genoeg mensen die niets met Aleksej Navalny hadden. Een oudere vrouw zei tegen me: “Ik weet niet precies wie Navalny is, maar dat die boef van een Poetin weg moet, daarvan ben ik overtuigd.”’

Geen halt voor ouden van dagen

Waren er politieke groeperingen die je als zodanig kon herkennen? Extreemlinks met rode vlaggen?
‘Nee, ik heb ze in ieder geval niet gezien. Alleen toen we net aankwamen was er een groep van 20 tegendemonstranten van “Za Pravdoe” (voor de waarheid, nvda) de groep van Zachar Prelepin (een auteur, filosoof en nationaalbolsjewiek die vooral bekend is om het feit dat hij speciaal voor het Russische journaal aan het stuur zat van een vrachtwagen met humanitaire hulp voor de separatisten in de Donbas-regio, nvda). Ze keerden kennelijk onverrichterzake huiswaarts.’

De staatszenders willen het zo laten lijken alsof Navalny in opdracht van de VS en Duitsland Russische kinderen leert tegen het vaderland te demonstreren. Wat was volgens jou de gemiddelde leeftijd van de mensen om je heen?
‘Ik heb twee echtparen met kinderen van een jaar of twaalf gezien, maar die waren dus met hun ouders. Er waren zeker geen schoolklassen, zoals de televisie die liet zien. De meeste demonstranten waren tussen de twintig en vijftig jaar oud. Er waren ook enkele bejaarden. Er was een heel oude man die met een stok liep, dat was heel ontroerend. Ik heb met hem gepraat. Toen die bus met Rosgvardija kwam, zei hij: “Kijk, daar komen de honden, als de baas “bijten” zegt, vallen ze aan, let maar op.” De ordebewaarders maakten overigens ook geen halt voor die ouden van dagen.’

Amerikaanse vlag en horens

Waren er ook provocateurs die de politie uitdaagden?
‘Nee, die heb ik niet gezien. Er was een of andere gek met een Amerikaanse vlag en horens op, kennelijk betaald door de overheid om alles belachelijk te maken. Hij werd door de anderen netjes aan de kant gezet. Zonder geweld, overigens.

Het lijkt er op de video’s op alsof de mensen voortdurend in het nauw werden gedreven door de ordetroepen?
‘Ja, we zaten op een gegeven moment goed in de klem. We liepen op het trottoir en het was bijna onmogelijk de straat over te steken (langs de boulevards in het centrum van Moskou zijn veel achtbaanswegen, nvda). De agenten duwden de mensen voortdurend de kant van het verkeer uit.’

‘Sommigen hebben toen de dranghekken langs de weg verplaatst. De stoplichten voor voetgangers stonden kennelijk speciaal continu op rood en het verkeer reed dus gewoon door.’

Waren er automobilisten die zich solidair toonden?
‘Jazeker, er waren er veel die afremden, claxonneerden en het V-teken maakten.’

Het is bijna onmogelijk om iets over de precieze aantallen te vinden. Wat denk je zelf, hoeveel mensen waren er aanwezig?
‘In Moskou waren er drie grote demonstraties. Wij begonnen op het Poesjkinplein. Mijn vriend was bij het WK voetbal in 2018 en zei dat toen dezelfde mensenmassa goed was voor ongeveer 40.000 man. En dat was alleen nog maar op één van de drie plekken. De staatstelevisie sprak van hoogstens 4.000 demonstranten in heel Moskou (bij een officieel gemeld aantal van 1.320 arrestaties in de hoofdstad, nvda). Maar ja, ze lieten ook zien dat de oproerpolitie zich heel beschaafd gedroeg, glimlachte en mondkapjes en warme drankjes uitdeelde.’

Hoe komen ze aan dat soort opnames, heb je zoiets gezien?
‘Welnee, dat was gewoon in scène gezet.’

Is jullie hele groep veilig thuisgekomen?
‘Ja, maar we hadden tips gekregen van ervaren vrienden en kennissen. Zodra er ergens op los werd geslagen, maakten we ons uit de voeten. En we hadden geen spandoeken of dergelijke bij ons, zodat ze ons voor en na de demonstratie niet als demonstranten konden herkennen. We wilden eerst wc-borstels meenemen, maar daar hebben we uiteindelijk toch vanaf gezien.’

Tegenstemmen

Ondanks de massale opkomst bij de demonstraties schijnen de Russen niet onverdeeld te zijn in hun mening over Aleksej Navalny. Een kennis uit Moskou antwoordde me op de vraag of hij had deelgenomen: ‘Ik heb wel wat beters te doen dan naar demonstraties te gaan. En bovendien: wat hebben diegenen te bieden die de protesten organiseren? Niets. En als hij president wordt, denk je dat Navalny dan zelf niet ook in zo’n paleis gaat wonen?’

Aleksandr, 65, oudgelovige uit Barnaoel: ‘Achter die demonstraties zitten Navalny, Jabloko (liberale partij uit de ‘oppositie van het systeem’, nvda) en de communisten. Zij worden door het Westen betaald en zijn vijanden van ons vaderland. Ik sta negatief tegenover de demonstraties.’

Vera Zosjtsjenko, achterkleindochter van de beroemde satirische schrijver Michail Zosjtsjenko, was nog stelliger: ‘Natuurlijk heb ik niet deelgenomen. Ik houd van mijn land. In tegenstelling tot de kinderen die dankzij TikTok achter marionetten van de VS en Duitsland aanlopen, heb ik wel hersenen.’

Interessant is hierbij te vermelden, dat cosmeticaspecialist Lada Toetova de oppositiekrant Novaya Gazeta een mail doorstuurde waarin ze een vergoeding van 2000 roebel (omgerekend 22 euro) aangeboden krijgt als ze een filmpje tégen de demonstraties op haar TikTok-pagina wilde plaatsen.

Russische Indianen tonen solidariteit

De Itelmenen, de oerinwoners van het schiereiland Kamtsjatka die in hun dorp Koergan slechts het eerste Russische kanaal kunnen ontvangen, stonden wel als één man achter de protesten. Fotograaf Georgij Kiseljov met wie ik afgelopen zomer sprak, informeerde hen over de op handen zijnde demonstratie: ‘Ze hadden zich zo intensief voorbereid dat ze het exacte tijdstip hadden gemist. Voordat ze in een diepe roes vielen, werd er onder begeleiding van trommel en trekharmonica in eensgezinde solidariteit op het welzijn van de demonstranten gedronken.’

Matrosskaja Tisjina

Navalny-betogers getuigen: ‘De politie begon in het wilde weg iedereen te slaan’