Christian Van Thillo van DPG-media en Het Laatste Nieuws huisvest een Russisch blad in ballingschap in Amsterdam. 500 Russische journalisten emigreerden naar het westen voor Vladimir Poetin en zijn Oekraïense zotternij.

Moskou doet er alles aan om hen kapot te maken: beschuldigingen dat het criminelen zijn, hen geld afhandig maken, verjagen uit Rusland. Dat leidde tot een averechts neveneffect: diaspora van honderden Russische persmensen in Amsterdam, Riga, Berlijn, Tiblisi en Vilnius, die ofwel verbannen werden of de vrijheid opzochten. Zij bereiken langs het internet miljoenen Russen in de steden en ver daarbuiten.

The Moscow Times

DPG van Christian Van Thillo speelde een rol door The Moscow Times onderdak te bieden in de kantoren van De Volkskrant, een van de Nederlandse kranten van de Vlaamse uitgever. The Moscow Times is een creatie van Derk Sauer, een Nederlander die mediamagnaat werd in Moskou. Hij dook opnieuw op in Nederland in 2010 om NRC Handelsblad te kopen. Dat blad werd later eigendom, met andere Nederlandse topkranten, van de familie Van Thillo (DPG).

De Nederbelg Bessel Kok, ex-Swift, ex-RTT (Belgacom), ex-Cesky Telecom in Praag, werd gevraagd als voorzitter van The Moscow Times. Pienter want Kok woonde in Praag, dus buiten de greep van Moskou. Kok en Sauer leerden mekaar kennen langs de raad van bestuur van de Quick-Step-wielerploeg. Na de inval in Oekraïne verliet de ene na de andere adverteerder The Moscow Times, onder druk van het regime van Poetin. Medio 2022 verhuisde de voltallige redactie van de Moskovietische krant naar Amsterdam met de medewerking van Christian Van Thillo. De toestand voor de journalisten in hun thuisland werd te gevaarlijk.

Pussy Riot

The Economist geeft voorbeelden van andere uitgeweken equipes. Meduza bracht van buiten Rusland nieuws over de moord op honderden burgers in het Oekraïense Boetsja en onthulde de druk op gevangenen om huurling te worden van de Wagner-militie, geleid door een handlanger van Poetin. Mediazona, gesticht door leden van de kattige meidengroep Pussy Riot, telt het aantal Russische slachtoffer van Poetins oorlog.

Het ondergrondse blad heeft het cijfer van nieuwe dienstplichtigen uitgezocht door het aantal huwelijken na te trekken sedert de mobilisatie. Rekruten kunnen hun huwelijk laten registreren op de dag dat zij dienst nemen. 500.000 Russen zijn opgetrommeld volgens die meting, 200.000 meer dan het Kremlin toegeeft. Helpdesk Media is een mix van nieuwsorgaan en hulplijn voor mensen getroffen door de oorlog in Rusland, in Oekraïne of in ballingschap.

Ook in Rusland zelf

Voor het Kremlin is het onderdrukken van nieuws een wapen van de psychologische oorlog. Niet iedereen is op de loop. De privé-publicatie Kommersant sjokt aan de leiband van de censoren naast meer onafhankelijke titels met een muilband. TV Rain, het bekendste onafhankelijke Russische nieuwsorgaan, stopte de uitzendingen acht dagen na de start van de oorlog in Oekraïne. Het radiostation Echo, met 5 miljoen luisteraars, draaide de knop dicht op hetzelfde ogenblik. Novaya Gazeta, het meest kritische nieuwsblad, stopte zijn persen.

TV Rain zendt vandaag opnieuw uit in Letland en bereikt maandelijks 20 miljoen kijkers langs YouTube. Echo is in Berlijn en streamt nieuws en talk shows langs een app op smartphone en YouTube. Veel Russen informeren zich langs VPNS (virtual private networks) die de censuur omzeilen. Het marktonderzoekbedrijf GWI raamt het aantal jonge Russen dat VPNS bezoekt op een half miljoen. De meeste gebruikers zijn gestudeerde stadsmensen alhoewel ook het platteland die communicatie omhelst. Voor de oorlog was Rusland nummer 40 op de wereldranglijst van VPN-habitués, vandaag is het nummer 1.

Covid-19 was een training voor offshore-journalistiek. De Russische mediamensen buiten de grenzen ankeren elektronisch in het nationale nieuwsveld. Geëmigreerde journalisten passen in een traditie. De succesvolle revolutionair Vladimir Lenin publiceerde het invloedrijke blad Iskra (Vonk), voorloper van Pravda (Waarheid), in Londen.

Mediazona

Het Laatste Nieuws en het Russische front