Lore Baeten (25) is CD&V-politica en Doorbraak-columniste. Ze stapte met een gedichtenbundel naar een uitgever en samen met punt vzw mondde dit project uit tot haar boek Ve(e)rkracht. Tien jaar geleden werd ze verkracht. Haar boek is het resultaat van een jarenlang verwerkingsproces. Ze wil op deze manier het taboe omtrent seksueel misbruik verbreken en bespreekbaar maken. Velen kunnen zich vinden haar verhaal. ‘Niet alleen slachtoffers van verkrachting, maar ook mensen die andere trauma’s hebben verwerkt, zoals het verliezen van een kind, herkennen zich in mijn verhaal,’ vertelt de auteur.

Voor Baeten heeft het boek drie bedoelingen. Ze schreef het voor de omgeving van slachtoffers, om hen beter te begrijpen. Voor de slachtoffers als troost en toeverlaat. En ten slotte voor zichzelf, om het hoofdstuk verkrachting letterlijk af te sluiten. Lore Baeten: ‘‘Het werd tijd dat ik beslis over hoe ik met mijn verhaal naar buiten kom want mensen willen mij herleiden tot het slachtoffer van verkrachting terwijl ik zoveel meer te vertellen heb.’

Doorbraak: Elk hoofdstuk in je boek weerspiegelt een gevoel, waarom koos je voor deze indeling?

Lore Baeten: ‘Mijn grootouders hadden vroeger de Bijbel op hun nachtkasje liggen, mijn ouders een poëziebundel. Ik wou een “nachtkastboek”. Het is niet de bedoeling dat je het in één ruk uitleest. Mijn advies is om er een fragment uit te halen. Troost te zoeken. Steun. Of woorden te laten bezinken en er later op terug te komen. Mijn boek zal wellicht geen literatuurprijs winnen denk ik. Het is ook het resultaat van het topje van een hele zware ijsberg. De gruwelijkste dingen staan er niet in en ik wil die er ook niet in zetten. Ik wilde het toegankelijk maken, dat een twaalf- of veertienjarige dit snapt.’

In je boek omschrijf je in een warm gezin te zijn opgegroeid vol liefde. Wanneer heb je voor het eerste gesproken over je verkrachting?

‘De dag zelf heb ik het bekend. Thuis zeiden ze dat ik aangifte moest doen. Ik was zo in paniek dat ik de gebeurtenis begon te ontkennen. Het heeft me tijd gekost om het een plaats te geven. Ik kan voor een aula vol onbekende mensen praten over misbruik, en dat zal goed overkomen. Laat me hetzelfde vertellen aan mijn ouders of mijn oma, en het lukt me niet. De mensen die ik liefste zie heb ik het hardst afgestoten.

Als kind kreeg ik van mijn ouders mee om optimistisch te zijn. Ik neig vooral naar mijn papa en opa; zij hebben me geleerd sterk te blijven. Het goede in alles te zien. Mijn “gebeurtenis” zorgde thuis voor een shift. Het ging even niet goed. Door mij zijn we thuis genoodzaakt geweest de negatieve zaken aan te wijzen en daardoor zijn we samen gegroeid.’

Erkenning en eenzaamheid

Je hebt een hoofdstuk aan erkenning gewijd. Hoe vul je dat begrip in?

‘“Wie de focus richt op een andere persoon, kan de confrontatie met zichzelf ontlopen,” schreef ik in mijn boek. Als je niet wilt accepteren dat je iets op te lossen hebt met jezelf, ga je vaak een gevoel hebben dat niemand je begrijpt. Dat je omgeving aan je wil trekken. Het is een heel verwerkingsproces, van verkrachting tot veerkracht. Voor mij begon het bij de erkenning door mijn familie, daarna begon ik de situatie zelf te erkennen. Beseffen dat het is gebeurd. Ik liet mezelf toe bepaalde emoties te voelen en startte zo met een rouwproces. Momenteel zit ik bij veerkracht maar het kan zijn dat ik weer terugval. Dat ik mij opeens weer eenzaam ga voelen. Misschien komt er woede bij, want dat heb ik niet echt ervaren.’

Vertel eens over die eenzaamheid.

‘Ik was niet alleen, maar ik voelde me echt eenzaam. Vooral omgevingen waar ik het meest werd omringd. Wanneer ik veel mensen om me heen had, voelde ik me ontzettend eenzaam ik niet alleen was. Alsof er een onzichtbare muur stond tussen mij en anderen. Ik had veel mensen om me heen en deed veel leuke dingen maar tegelijk voelde ik me eenzaam. Toen #metoo gelanceerd werd, voelde ik me eindelijk niet meer alleen. Ik was niet de enige die het heeft meegemaakt. Dus eigenlijk heb ik me eenzaam gevoeld wanneer ik veel mensen om me heen had en voelde ik me alleen in wat ik heb meegemaakt.’

Welke vragen komen het vaakst terug als je praat over je verkrachting?

‘Een half jaar geleden ben ik in elkaar geslagen en overvallen in Gent. Ik ben onmiddellijk naar de politie gestapt om aangifte te doen maar de zaak werd helaas geseponeerd. Voor mijn omgeving was ook daar de timing en plaats belangrijk. Ik zei dat het in de ochtend bij de bioscoop was gebeurd. Vriendinnen deelden toen hun verhalen over hoe gevaarlijk de locatie was. Dingen die ze hebben gehoord of gelezen. Opeens leek al het kwade van de wereld zich af te spelen in die straat. Ligt het echt aan die straat en wanneer het zich afspeelde? Of aan de daders? De situering lijkt voor sommige mensen crucialer dan het misdrijf.’

Schuld

Waarom lijkt de situering belangrijker dan wat het slachtoffer heeft doorstaan?

‘Ik heb er met experten over gesproken; mensen willen een situatie kennen om ze te voorkomen. Een straat is gevaarlijk? Laten we die vermijden. Het was laat? Niet in het donker naar buiten gaan. Ze had een korte rok aan? Jezelf zedelijker kleden. Door deze formulering lijkt het slachtoffer medeschuldig aan het misdrijf, terwijl onze maatschappij zich meer moet focussen op nazorg van een slachtoffer.’

Vanwaar komt die schuld volgens jou?

‘Enerzijds omdat mensen bang zijn zelf slachtoffer te worden dus ze gaan kijken hoe ze een situatie kunnen voorkomen. Zo leg je de schuld weer bij het slachtoffer. Anderzijds komt die schuld – bij een verkrachting – door de maatschappelijke visie op seks. Seks wordt gelinkt aan genot, liefde en intimiteit. We moeten dus afstappen van de term “seks” en spreken over “seksueel misbruik”. Iemand wordt misbruikt.

Mijn verkrachting was een stuk minder bruut dan die overval. Ik hield er geen letterlijke littekens aan over. Maar bij een verkrachting, vindt de helft van de mensen dat je een slachtoffer bent en andere helft gelooft dat je er zelf een aandeel had.’

Voelde je jezelf soms schuldig?

‘Ja, het thema “schuld” bespreek ik uitgebreid in mijn boek. Als slachtoffer is het belangrijk om jezelf niet de schuld te geven van een verkrachting. Nadat ik aangifte deed voor mijn overval kreeg ik via het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) – een organisatie die mensen helpt met al hun vragen en problemen die te maken hebben met welzijn- een gratis psycholoog toegewezen.

Door die psycholoog ben ik mezelf tegengekomen. Ik realiseerde me dat mijn jarenlange angsten geen karaktereigenschappen waren. Of dat ik geen uit de hand gelopen puber was. Het was niet mijn schuld dat ik in bepaalde situaties deviant gedrag vertoonde. De psycholoog legde me uit dat een lichaam fragiel is. Iemand is ongewild in mijn intieme sfeer gekomen, daarom sloeg ik tilt wanneer ik ergens controle verloor.

Die sessies waren voor mij een oogopener. Ik realiseerde me dat ik mijn traumatische verkrachting niet had verwerkt. Die nazorg was voor mij zeer belangrijk en heeft veel zaken in perspectief gezet.’

verkrachting

Geweld en macht

‘Het schuldgevoel kan externe grondslagen hebben,’ vertelt Lore. ‘Wanneer een slachtoffer door zijn omgeving of de misdadiger afgeschilderd wordt als medeplichtig komt een schuldgevoel naar boven.

Geweld is overigens een belangrijke component om iemand als slachtoffer te beschouwen. Bij mijn overval, had iedereen medelijden. De zichtbare slagen en verwondingen van fysiek geweld zijn voor onze maatschappij een doorslaggevend element om mij als slachtoffer te bestempelen.

Bij een verkrachting speelt in onze maatschappij het morele een grotere rol. Wij gaan seks koppelen aan het aangename. Je hebt twee mensen nodig om seks te hebben waardoor het slachtoffer lijkt toe te stemmen. Wanneer het materieel van het misdrijf verdwijnt, lijken mensen niet te beseffen dat wanneer een verkrachter iemand aanraakt zonder wederzijds toestemming er nog steeds sprake is van mentale agressie. Het wordt dan minder tastbaar.

Bij een verkrachting zijn er eigenlijk twee vormen van geweld aanwezig. Enerzijds fysiek geweld. De sterke man die een zwakkere vrouw in bedwang houdt en overmeestert. Maar anderzijds is er ook mentale agressie. Die is veel sluipender, het gaat dan om ontnemen van iemands toestemming.’

Toestemming is een belangrijk aspect bij misbruik?

‘Klopt. Het belangrijkste onderdeel van het misdrijf verkrachting is het gebrek aan wederzijdse toestemming. We gaan jongeren in dit complexe debat moeten leren dat wanneer het gebeurt zonder te vragen, en ook al doe je mee tegen je zin, het toch een vorm is van misbruik. Zwijgen kan ook “neen” betekenen. Zolang ik niet duidelijk “ja” zeg, blijft het eigenlijk “neen”. We moeten als samenleving af van het idee dat verkrachting pas geldt als de andere nee expliciet heeft gezegd.

Vanaf het moment dat je aangeraakt wordt zonder expliciet toestemming te geven, spreken we van een verkrachting. Zwijgen is niet toestemmen. “We zijn toch samen. Je had me al gekust” zijn geen geldige excuses. Zo leg je de schuld bij het slachtoffer. Wanneer een vertrouwde persoon aandringt op een ja spreken we van machtsmisbruik want een halve ja bestaat niet. Zolang je geen ja krijgt, is het een nee.’

Vertel eens meer over dat machtsmisbruik.

‘Wist je dat de meeste verkrachtingen niet ’s avonds gebeuren bij een kortgerokte vrouw door een wildvreemde man die zijn hormonen niet kan controleren? Dat is een marginale gedachte. Tachtig procent van verkrachtingen vinden plaats in relationele kringen door een vertrouwde persoon. Het is hier makkelijker om de slachtoffers te manipuleren en doen denken dat ze erom hebben gevraagd of eigenlijk hebben toegestemd, zeker kinderen zijn makkelijk beïnvloedbaar. We spreken hier van machtsmisbruik, wat ook een vorm van geweld is. De dader overmeestert iemands mentale toestand.

Neem nu ouders die kinderen misbruiken of partners onderling. Verkrachters gaan zich opstellen als beschermengel. Kijk maar naar de zaak-Epstein, sommige kinderen beseften niet dat ze misbruikt werden omdat Epstein zich opstelde als redder die hen een beter leven gaat geven. Een vertrouwde persoon gaat het slachtoffer doen denken dat hij niets verkeerd heeft gedaan.’

Je schreef een gedicht met ‘Mag ik een beetje macht? Mag ik een beetje houvast?’ Wat bedoel je met ‘mag ik een beetje macht?’

‘Wanneer iemand je misbruikt voel je je machteloos. Een stukje van jezelf wordt afgepakt. “Mag ik een beetje macht?” is een noodkreet naar veerkracht. Weer controle hebben over wie ik ben. Ik kreeg onlangs de reactie dat het betuttelend kan overkomen. Alsof ik vraag om gezag terwijl het bij mij draait om mijn innerlijke kracht terug op te eisen. Slachtoffers zullen begrijpen dat ik het positief bedoel. Ik wou weer mezelf zijn.’

Aangifte

Je hebt geen aangifte gedaan, ben je dat nog van plan?

‘Ik vond nog niet de moed om aangifte te doen. Om zoveel redenen. Eerst was er de angst verkracht te zijn. Het ogenblik dat je aangifte doet, moet je dat erkennen. Dan is het gebeurd. Dan is er geen weg terug. Ik was, net zoals vele anderen, niet klaar om alles te herbeleven. Mijn angst is dat wanneer ze me niet serieus nemen op een politiesecretariaat of als de zaak geseponeerd wordt, dan lijkt het alsof ik het niet heb meegemaakt.

Er schuilt ook een druk op het slachtoffer om aangifte te doen. Onlangs zei iemand me “ja mevrouw, als uw zogezegde verkrachting waar is, waarom hebt u dan geen aangifte gedaan? U zorgt ervoor dat de dader verder slachtoffers kan maken.” Maar zoals ik in mijn boek aangeef, is aangifte belangrijk voor het slachtoffer om de verkrachting te erkennen. Ik overweeg nu om het toch te doen. Ik ben er klaar voor en zou het na een aangifte beter kunnen plaatsen.’

Heb je nog tips voor mensen die hetzelfde als jij hebben meegemaakt?

‘Het is belangrijk om jezelf op de eerste plaats te zetten en dat is moeilijk als er zoveel externe druk is vanuit de maatschappij. Mensen die willen helpen zonder te weten wat je hebt doorstaan. De nadruk wordt vaak gelegd op aangifte doen terwijl er te weinig gefocust wordt op hoe het slachtoffer zich voelt. Zelfzorg is cruciaal. Met dit boek wou ik de taboes rond misbruik breken. Op zoek gaan naar de juiste therapeutische zorg kan een hele zoektocht zijn maar is ook belangrijk. Ik heb samengewerkt met Punt vzw, een advies- en informatiecentrum seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Mijn doel was om mijn ervaringen te delen zodoende dat anderen beseffen dat ze zich niet alleen voelen. Praten helpt. Punt vzw gaf vanuit haar expertise advies en tips bij de dingen die ik voelde. Daarnaast heeft mijn verkrachter lang mijn leven geleefd en bepaald. Ik kreeg vaak de vraag waarom ik niet over mijn verkrachter praat. Waar het gebeurde en onder welke omstandigheden. Het geeft mij het gevoel dat mijn verkrachter – na de feiten – nog steeds macht uitoefent. Nu wil ik hem loslaten.’

mentale agressie

Lore Baeten: ‘Het is een heel verwerkingsproces van verkrachting tot veerkracht’