Als het lot anders had beschikt, had Edzard Reuter (1928-2024) zoals zovele Duitsers van zijn generatie het uniform van de Wehrmacht moeten aantrekken. Misschien was hij wel de soldatendood gestorven in een of andere bloedige veldslag op het einde van de Tweede Wereldoorlog. In plaats daarvan bracht hij zijn tienerjaren vreedzaam door in Ankara onder de Turkse zon.

Dat had hij ongewild te ‘danken’ aan zijn vader Ernst Reuter (1889-1953). Die kreeg als mandataris van de SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) na de machtsovername door Hitler te maken met vervolging en foltering, en emigreerde daarom in 1935 met zijn familie naar Turkije. De Turkse regering ving in die dagen veel geleerden en ambtenaren uit Duitsland op die op de vlucht waren voor het nationaalsocialistische regime.

Luchtbrug

Vader Reuter keerde eind 1946 terug naar het in bezettingszones opgedeelde Duitsland en werd de eerste burgemeester van West-Berlijn. Dat bleef hij tot aan zijn dood in 1953. Reuter groeide nog bij leven uit tot een legende. Het was onder zijn bestuur dat in 1948 de Amerikanen en de Britten erin slaagden West-Berlijn via de ‘Luftbrücke’ – de luchtbrug van duizenden vluchten – de blokkade door de Sovjets te omzeilen. Hij wist de West-Duitse minister-presidenten ook te overtuigen van de noodzaak van een West-Duitse staat als bolwerk tegen de communistische dreiging uit ‘het oosten’, en van de koppeling van West-Berlijn aan de in 1949 opgerichte Bondsrepubliek.

Automobielindustrie

Ernst Reuter was een visionair. Zoon Reuter beschouwde zichzelf ook als dusdanig. Niet voor niets hield hij tot aan zijn overlijden op 27 oktober jongstleden de nagedachtenis van zijn vader in ere. Prominente sociaaldemocraten zoals Willy Brandt wilden de jonge Reuter in de politiek. Die ging daar niet op in. Hij wilde naar eigen zeggen de heimat dienen en ‘Wat kwam daar meer voor in aanmerking dan de privésector in te gaan?’.

Dat iemand met een partijkaart van de SPD, ‘ein Roter’ dus, een vlaggenschip van het kapitalisme aanstuurde, was ongewoon

De jurist Edzard Reuter zou zijn roeping uiteindelijk vinden in de automobielindustrie, en meer bepaald op de hoofdzetel van Daimler-Benz in Stuttgart. Van 1987 tot 1995 leidde hij als voorzitter van de ‘Vorstand’, de bestuursraad, dit machtige concern. Dat iemand met een partijkaart van de SPD, ‘ein Roter’ dus, een vlaggenschip van het kapitalisme aanstuurde, was ongewoon. En ook dat hij altijd de nadruk legde op de ‘sociale verantwoordelijkheid’ van managers. Hij sprak zich in 2012 in een interview met Der Spiegel zelfs uit voor een bovengrens van hun salaris.

‘Geïntegreerd technologieconcern’

Edzard Reuter zou als voorzitter furore maken met zijn visie om Daimler-Benz om te bouwen tot een ‘geïntegreerd technologieconcern’. Hij zorgde voor de overname van het elektroconcern AEG, verwierf de meerderheid van de aandelen van de luchtvaartfabrikant Messerschmidt-Bölkow-Blohm en creëerde het lucht- en ruimtevaartconcern DASA (Deutsche Aerospace AG).

Maar er liep van alles mis. AEG, bijvoorbeeld, was verlieslatend. Volgens Der Tagesspiegel waren de onderhandelingen over de overname van de Duitse vliegtuigbouwer Dornier zo amateuristisch gevoerd dat Daimler uiteindelijk het dubbele van de oorspronkelijke koopprijs zou betalen. Op het moment dat Reuter voorzitter werd, was Daimler-Benz AG 47,6 miljard DM waard, bij zijn aftreden acht jaar later ‘maar’ 35,2 miljard DM. 80.000 mensen waren hun job kwijtgeraakt. De econoom Ekkehard Wenger noemde het ‘de grootste kapitaalvernietiging die Duitsland ooit in vredestijd had meegemaakt’.

Handelscentrum

Reuter richtte zich na deze mislukking op de stad waar hij geboren was en waarvan zijn vader de legendarische burgemeester was geweest. Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 was, midden in het centrum van de stad, het braakliggende terrein van de Potsdamer Platz weer ‘vrijgekomen’. Ooit het kloppende hart van het vooroorlogse Berlijn was het plein tijdens de Duitse deling doorsneden geweest door de Muur. Reuter onderhandelde met de ‘Senat’, de regering van de deelstaat Berlijn, over het verwerven van percelen voor Daimler.

Vandaag is de Potsdamer Platz een modern handelscentrum met een groot winkelcomplex en tal van hoge kantoorgebouwen van Deutsche Bahn, Sony en Daimler-Chrysler. Waar vader Reuter ‘Regierender Bürgermeister’ was geweest, droeg zoon Reuter de titel van ‘Ehrenbürger’ van Berlijn.

China

De gewezen manager stichtte ook de naar zijn vrouw en hemzelf genoemde Helga und Edzard Reuter-Stiftung. De stichting zet zich in voor ‘het vreedzame samenleven van mensen van verschillende etnische, culturele en religieuze herkomst’. Onvermijdelijk zal de ervaring van zijn in Turkije doorgebrachte jeugdjaren Reuter hiertoe geïnspireerd hebben.

Een terugblik op zijn leven en werken leert dat Edzard Reuter een bevlogen man was, net zoals zijn vader trouwens. Hij had een visie, meerdere zelfs. De verdere ontwikkeling van de economie en de maatschappij zal moeten uitwijzen wat de intrinsieke waarde van dat ‘technologieconcern’ was. In het licht van de afhankelijkheid van de automobielindustrie van China betreurde de autojournalist Andreas Stockinger ‘dat deze opwindende, heel, heel grote gedachte geen kans op realisering kreeg’.

Messerschmidt-Bölkow-Blohm

Edzard Reuter: visionair of ‘kapitaalvernietiger’?