In de Vlaamse steden loopt het zwartrijden (zonder geldig vervoersbewijs reizen) op het openbaar vervoer uit de hand. De minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) antwoordde dat op een parlementaire vraag van Vlaams parlementslid Els Robeyns (Vooruit). De helft van de reizigers zou zwartrijden.

Die gegevens werden gebaseerd op een schriftelijke vraag van Vlaams Parlementslid Els Robeyns. Volgens de woordvoerder van de minister is het de schuld van de coronapandemie. ‘Wij kunnen alvast meegeven dat sinds april 2022 het aantal inspecties wel weer wordt opgevoerd. Uiteraard betreuren we de mentaliteitswijziging onder reizigers sinds de coronapandemie.’

30 miljoen euro

De openbare vervoersmaatschappij De Lijn zou maar liefst 30 miljoen euro omzet mislopen door het zwartrijden. Ann Schoubs, de CEO van De Lijn, liet weten dat de coronacrisis ervoor gezorgd heeft dat meer mensen zwartrijden. Omdat De Lijn enkel cijfers heeft van het aantal boetes per provincie, kunnen ze geen echt duidelijke cijfers geven. Het aantal boetes in de provincie Antwerpen lag in 2022 wel veel hoger dan voorheen: 18.740, tegenover 13.372 in 2018 en 9.916 in 2019. Ook in de provincie Oost-Vlaanderen lag het aantal veel hoger: 15.843 in 2022, tegenover 13.317 in 2018 en 9.280 in 2019. In de coronajaren lagen de boetes opmerkelijk lager.

Het aantal minderjarige zwartrijders in 2021 en 2022 is echter sterk gestegen: 3.713 in Antwerpen en 3.762 in Oost-Vlaanderen. In 2021 waren dat er respectievelijk 2.506 en 2.356. Ter vergelijking: in 2018 waren dat er 1.612 en 1.703. De trend van minderjarige zwartrijders is ook in de ander provincies op te merken. Procentueel is het probleem in Vlaams-Brabant zelfs veel erger (een stijging van 557 in 2018, naar 2.329 in 2022). In Limburg en West-Vlaanderen is de stijging minder fors. De bedragen van de boetes waren navenant. In de provincie Antwerpen bedroeg de boetebus in 2022 2,5 miljoen euro. Sinds 2020 zijn de boetes voor minderjarigen lager.

Asociaal

De minister antwoordde schriftelijk aan het Vlaams Parlement in februari 2022 al het volgende ‘Ik kan mij zoals iedereen alleen maar kwaad maken over zwartrijden, als ik die cijfers hoor. Zwartrijden is asociaal. Achteraan opstappen en niet meer langs de chauffeur moeten passeren, mag geen vrijgeleide zijn om niet te betalen voor het openbaar vervoer.’ Bij het grote publiek bestaat al jaren ergernis over de grote hoeveelheid reizigers die opstappen zonder een tramkaart te ontwaarden of een abonnement te scannen. Nochtans is niet iedereen die zo opstapt een zwartrijder. Tot voor kort waren sommige abonnementen nog gewoon een kaart om te tonen bij controle. Andere reiziger kopen hun ticket digitaal via een app of via sms.

Amper de helft van de zwartrijders die tegen de lamp lopen betaalt zijn boete. De Lijn loopt zo jaarlijks zeker 3,5 miljoen euro mis. Al in de lente van 2022 werd duidelijk dat het percentage zwartrijders toenam. In landelijke regio’s steeg het zwartrijden tot 10 à 15 procent. In stedelijke regio’s was dat de helft. Handhaving is echter niet eenvoudig. In december 2022 oordeelde de jeugdrechtbank van Antwerpen in een opmerkelijk vonnis dat de Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn minderjarigen géén boetes mag opleggen wegens zwartrijden. ‘De rechtbank heeft in het vonnis geoordeeld dat er geen uitvoeringsbesluit te vinden is dat betrekking heeft op het opleggen van boetes aan minderjarigen’, aldus persrechter Wendy Verhaeghe in de krant Het Nieuwsblad. Volgens de ouders had hun dochter haar vervoersbewijs niet gescand, omdat de apparatuur in de bus van De Lijn defect was.

Vlaams en stedelijk?

Ondertussen rijdt in de steden volgens de minister dus de helft van de reizigers zonder geldig vervoersbewijs. Lydia Peeters zei dit in februari 2022 en herhaalde dat afgelopen week. De vraag is echter of dat enkel een Vlaams en stedelijk fenomeen is. Op de vraag hoe het zat bij RATP in Parijs en Transport for London, kwam helaas geen enkele reactie. Veel beter vergelijkingsmateriaal vormen de ervaringen van RET in Rotterdam en GVB in Amsterdam.

Edgar van de Pas woordvoerder van GVB vertelde dat het aantal niet-betalende reizigers ook in Amsterdam is toegenomen. De uitleg over de coronapandemie klopt gedeeltelijk. ‘Door normvervaging die toen ontstaan is’, aldus Van de Pas. ‘Vaak is het meer baldadigheid onder jongeren, die mekaar ook nog uitdagen enzovoort.’ Bij het openbaar vervoer in Amsterdam hebben ze dat aangepakt. ‘Wij hadden op de metrostations servicedeuren die openstonden en die hebben we dichtgezet.’ De groep zwartrijders is moeilijk te beschrijven. ‘Het komt in principe onder alle leeftijden voor’, zegt Van de Pas. ‘Het is een lastig probleem dat niet alleen met handhaving op te lossen is. Het is een moeilijk probleem.’

Inchecken

In Amsterdam is het vooral een probleem van het inchecken. ‘We zijn bezig met mensen meer in- en uit te checken. We zetten op bepaalde plekken wel weer meer personeel en we hebben sinds kort ook de mogelijkheid om met een pas te betalen. Dat wil zeggen: inchecken met de pinpas.’ GVB laat klanten dus gewoon met hun bankkaart betalen en gebruikt dat als vervoersbewijs. ‘Sinds vorige week is dat ook bij de Nederlandse Spoorwegen. Wij doen het al sinds 1 december met het doel om mensen te bewegen om te betalen. Zo hebben ze geen excuus meer om niet in te checken’.

Volgens Van de Pas valt dit onder klantvriendelijkheid. ‘Hoe kunnen we het voor de reizigers zo makkelijk mogelijk maken’, luidt het. Dat zou alvast de klacht over de defecte scanners in de trams en bussen kunnen voorkomen. Bij de Waalse vervoersmaatschappij TEC en de Brusselse tegenhanger MIVB voerde men tijdens de coronapandemie draadloos betalen in met onder andere Apple Pay en bankkaarten. Ook De Lijn deed dit via de witte terminal in elk voertuig. Op alle bussen en trams van De Lijn kan iedereen contactloos betalen via de witte terminal. Die werd ontwikkeld door Europay, Mastercard en Visa.

De toename van zwartrijden door de coronapandemie lijkt dus ook elders te bestaan, maar cijfers van bijna 50 procent zwartrijders zijn een Vlaams fenomeen. Blijkbaar een fenomeen, waar gedeeltelijk een leeftijd op valt te plakken. Kwatongen beweren ook dat andere doelgroepen problematisch zijn. Misschien moeten alle taboes van tafel en een degelijk onderzoek opgestart worden. Met een bezettingsgraad van 56 procent zit De Lijn nog zeer verwijderd van haar plannen voor een modal shift. Los van het economische verlies voor de verlieslatende De Lijn stelt zich ook een sociaal probleem. Het zwartrijden is immers ook niet bevorderlijk voor het veiligheidsgevoel van reizigers en personeel.

metrostation

Helft passagiers van De Lijn rijdt zwart in de steden