Het voorbije jaar was er een om te vergeten. Of net niet? De coronacrisis domineerde uiteraard het hele jaar lang het nieuws, van Wuhan tot vaccin. Maatschappelijke en politieke breuklijnen kwamen bloot te liggen of werden scherpgesteld. We werden geregeerd met volmachten, en dan door Vivaldi. De economie en het onderwijs kregen een klap. De volksgezondheid nog meer. Gloort er licht aan het einde van de tunnel? Wordt 2020 een jaar voor de geschiedenisboeken? Doorbraak blikt terug met bevoorrechte getuigen.

Als Vlaams minister van Onderwijs zat Ben Weyts (N-VA) een jaar lang mee in het oog van de coronastorm. Alsof dat niet volstond, kwam ook het debat over de kwaliteit van ons onderwijs opnieuw prominent op tafel en moest Weyts voor zijn partij de meubelen redden in een voor het overige behoorlijk bleke Vlaamse regering.

Voluntarisme

Er is wellicht nooit eerder zo veel en zo hartstochtelijk over onderwijs gedebatteerd als de voorbije maanden. Heeft u het gevoel dat u als minister van Onderwijs zelf voldoende het verschil heeft kunnen maken?
‘Ik denk dat we als onderwijsveld sterker uit deze pandemie zijn gekomen. De crisis dwong ons om nauwer te gaan samenwerken. Wekelijks zaten we met een vijftigtal mensen uit mijn “brede onderwijsclub” samen om onze aanpak te bespreken en bij te sturen. En eigenlijk zijn we er altijd in geslaagd om met voldoende breed gedragen beslissingen naar buiten te komen.’

‘Ik heb ook altijd geprobeerd om proactief te handelen — weliswaar in overleg met de virologen — en me dus niet de wet te laten dicteren door een overlegcomité of een ander bestuurlijk niveau. Wij waren overigens ook de eersten om met kleurcodes en draaiboeken naar buiten te komen.’

U noemt het proactiviteit, anderen omschreven het als ‘de vlucht vooruit’. Uw voortvarende aanpak werd u niet altijd in dank afgenomen?
‘Dat klopt, maar ik ben nu eenmaal nogal voluntaristisch ingesteld. Ik neem dus graag het initiatief in eigen handen, zowel voor versoepelingen als voor verstrengingen. Als er moet gesneden worden in het eigen vel, dan houd ik liever zelf het mes vast. Bovendien maakt dit alles ook deel uit van het spel: vakbonden bijvoorbeeld moeten nu eenmaal soms iets krachtiger naar buiten komen voor hun achterban. Maar als zij de genomen beslissingen achteraf ook mee helpen uitvoeren, heb ik daar geen probleem mee.’

Emotioneel debat

‘Los daarvan: het héle coronadebat werd de voorbije maanden soms heel emotioneel gevoerd. Als het dan over het onderwijs en over onze kinderen gaat, lopen de emoties vaak nog iets hoger op, en dat is ook heel begrijpelijk. Sommigen vonden mijn aanpak te streng voor het onderwijs, anderen verweten me dan weer dat ik een moordenaar was omdat kinderen door mijn beleid hun grootouders misschien de dood zouden injagen.

Hoe houdt u zich dan als beleidsmaker overeind in een debat dat vervormd wordt door emoties?
‘Ik heb altijd geprobeerd om een duidelijke, rechte lijn te bewandelen: de scholen zo maximaal mogelijk openhouden en contactonderwijs voor zoveel mogelijk leerlingen blijven garanderen. In concreto: als er twijfel bestond over de impact van bepaalde maatregelen, heb ik er altijd voor gepleit om dan in eerste instantie de kaart van de meest kwetsbaren te trekken. In casu de jongeren.’

Waarop u ideologische starheid verweten werd?
‘Kijk, er is tot vandaag geen onomstotelijk wetenschappelijk bewijs dat de scholen echt bijdragen tot een versnelde verspreiding van het virus. Integendeel: onze eigen cijfers — onder meer gebaseerd op het contactonderzoek door de CLB’s — gaven keer op keer aan dat het vermoedelijke aandeel van de scholen in de besmettingen altijd rond tien procent schommelde. Terwijl scholieren nu net het grootste gedeelte van de dag op school doorbrengen, en dat aandeel dus relatief gezien veel hoger zou moeten liggen dan pakweg de impact van de thuisomgeving of van vrijetijdscontacten. Quod non.’

‘De scholen zijn dus nooit de motor van het virus geweest. We hebben de virologen ook altijd betrokken in ons beslissingsproces, maar hebben hen tegelijk ook gevoed met de nodige pedagogische overwegingen en met onze bezorgdheden over het welzijn van kinderen en jongeren.’

Impact afstandsonderwijs

Een van de belangrijkste bezorgdheden bij uzelf en bij al wie pleit voor het openhouden van de scholen, was de vrees voor een mogelijk blijvende cognitieve impact van langdurig afstandsonderwijs. Zijn er daarvan wel voldoende harde bewijzen?
‘De schoolresultaten van heel wat leerlingen bleken dit eerste semester een stuk zwakker te zijn dan normaal, en heel veel leerlingen bleken de tweede helft van vorig schooljaar ook een niet onbelangrijke leerachterstand te hebben opgelopen. Voornamelijk in de tweede graad waren de resultaten dit eerste semester opvallend minder goed. Dat is ook niet onlogisch: ook jongeren van 14 of 15 jaar zaten door het afstandsonderwijs één week op twee alleen thuis. Bovendien kregen ze, afhankelijk van de school, ook een ander onderwijsaanbod. Zoiets vraagt van jongeren van die leeftijd heel veel zelfdiscipline, daar hoef ik geen tekening bij te maken.’

Toch pleitten bepaalde artsen of virologen er al meermaals voor om de scholen desnoods zelfs wekenlang dicht te houden. Hebben zij dan een andere agenda?
‘Tja, er bestaat nu eenmaal niet zoiets als dé viroloog. Sommige wetenschappers hebben blijkbaar maar oog voor één enkel aspect, het wetenschappelijke, terwijl ook daar nochtans constant nieuwe inzichten groeien. Tegelijk blijven ze wel blind voor de pedagogische en maatschappelijke kost van bepaalde maatregelen.’

Hoger onderwijs in de kou

Bij nogal wat mensen ontstond de voorbije maanden de indruk dat er heel veel aandacht was voor het openhouden van de secundaire scholen, maar dat het hoger onderwijs in de kou bleef staan. Waardoor vele studenten de facto al zowat een jaar thuis achter hun laptop moeten kamperen?
‘Wij hebben ook wekelijks overlegd over de situatie in het hoger onderwijs, met de representatieve organen daarvoor. Ik kan enkel maar vaststellen dat de mediagevoeligheid daarover van een heel andere orde was.’

Intussen leken vooral de rectoren van de universiteiten er haast een sport van te maken om elkaar te overtreffen in het nog vroeger aankondigen van nog strengere maatregelen. Waarom hebben we nog een minister van Onderwijs nodig als zij vrolijk een eigen beleid voeren?
(droog) ‘Wel, dat is een fenomeen dat zich tot mijn spijt ook regelmatig in de rest van het onderwijs voordoet. Maar in alle ernst: de instellingen voor hoger onderwijs genieten nu eenmaal een zeer grote mate van autonomie. Ik probeer daar zo maximaal mogelijk een lijn in te trekken, maar soms lukt dat ook niet.’

‘En samen met u kan ik enkel maar vaststellen dat er soms een opbod gaande was in het doorvoeren van de strengst mogelijke maatregelen. Daarin speelt soms ook een zekere politieke profileringsdrang mee, dat klopt, maar tegelijk zijn er aan die universiteiten natuurlijk ook nog altijd professoren actief, en is er een raad van bestuur. Vanuit die hoek kwam er helaas soms wel heel weinig weerwerk, en dat verbaast me toch enigszins. Ook ikzelf ontving heel wat mails van professoren en docenten die het niet eens waren met de aanpak van hun rectoren, maar op het publieke forum lieten zij zich niet horen. Terwijl uitgerekend zij toch bijzonder mondig zouden moeten zijn.’

Je krijgt het toch aan niemand uitgelegd dat er honderden leslokalen en auditoria leegstaan in de universiteitssteden, maar dat het dan blijkbaar onmogelijk is om studenten minstens enkele uren per week in kleine groepen fysiek les te geven?
‘Die enkele uren contactonderwijs zorgen ook opnieuw voor veel mobiliteit, bijvoorbeeld omdat studenten massaal opnieuw naar hun kot trekken. Waardoor er ook buiten de lesuren extra risico’s ontstaan, al was het maar omdat de sociale controle op die groep natuurlijk veel kleiner is dan op scholieren. Mede daarom staan virologen ook zeer afkerig tegenover alle hybride oplossingen. Persoonlijk heb ik er altijd voor gepleit om, zeker voor de bijzonder kwetsbare eerstejaarsstudenten, contactonderwijs toch zo maximaal mogelijk te houden.’

Ziet u dan toch enig perspectief voor hen in 2021? Zowel vanuit sociaal als vanuit pedagogisch oogpunt is deze situatie toch onmogelijk nog veel langer houdbaar?
‘De evolutie van de pandemie kan ik helaas niet inschatten, maar naar volgend jaar toe wil ik het afstandsonderwijs zeker voor de tweede graad van het secundair onderwijs zoveel mogelijk beperken. En voor het hoger onderwijs hoop ik toch dat we tegen eind maart enig perspectief kunnen bieden. Dit zijn de volgende maanden mijn twee absolute topprioriteiten.’

Slabakkende kwaliteit

2020 was ook het jaar waarin het debat over de slabakkende kwaliteit van het Vlaamse onderwijs opnieuw in alle hevigheid oplaaide. Hoe staat het intussen met de expertengroep die zich over de toekomst van ons onderwijs moet buigen? En hoe wilt u ervoor zorgen dat hun rapport niet opnieuw ergens onderin een schuif belandt?
‘Die expertengroep moet — dankzij de aanwezigheid van heel wat mensen die gepokt en gemazeld zijn in de praktijk — zoveel mogelijk concrete en bruikbare voorstellen doen die de kwaliteit van ons onderwijs daadwerkelijk kunnen optrekken. In het verleden was er vanuit het onderwijs zelf veel kritiek op allerlei nieuwe beleidsmaatregelen, omdat die te veel vanuit puur wetenschappelijke hoek kwamen of te weinig voeling hadden met de realiteit op het terrein.’

‘Ik maak me geen illusies: ook nu zal er veel tegenwind komen, maar daardoor wil ik me hoegenaamd niet laten afschrikken. De voorbije jaren zwol de kritiek vanop de werkvloer aan. Almaar meer leerkrachten uitten hun bedenkingen bij de richting waarin ons onderwijs evolueerde. Vaak heel terecht overigens. Welnu, ik hoop dat deze breed gedragen expertengroep die vaak wat fragmentaire kritiek vanuit de lerarenkamer beter en met voldoende autoriteit kan bundelen.’

En wat met de rol van de onderwijskoepels? Steeds vaker blijken zij niet op dezelfde lijn te zitten met de mensen die echt in het veld staan?
‘Ik moet hier uiteraard het proces van de koepels niet maken. Maar als de onderwijskwaliteit sinds 2003 stelselmatig naar beneden is gegaan, dan wordt het misschien wel tijd om de recepten en methodieken van de voorbije twee decennia ook eens collectief in vraag te stellen, nee? Intussen erkent zowat iedereen dat we wel degelijk een probleem hebben, dat is minstens al een begin. Nu komt het erop aan om de lat stelselmatig opnieuw hoger te leggen.’

Stoort het u dat het debat over een kwalitatiever onderwijs ook almaar meer langs ideologische krijtlijnen loopt?
‘Ik kan enkel maar vaststellen dat een bepaalde groep academici binnen het brede onderwijsveld zich tegen bepaalde maatregelen of ingrepen kant enkel en alleen omdat ze van een N-VA-minister komen. Het is niet langer de boodschap die telt, maar de verzender van de boodschap. Maar goed, daar heb ik intussen wel mee leren leven.’

‘Toen ik aankondigde dat alle kleuters in de laatste kleuterklas voortaan een taalscreening zouden moeten ondergaan, regende het ook binnen mijn Vlaamse meerderheid kritische bedenkingen. Maar zie: onlangs hebben we een proefproject uitgerold bij 1500 kleuters in 80 scholen en vanaf volgend schooljaar hopen we hiermee in heel Vlaanderen te kunnen starten.’

Taal hoger onderwijs

Een minstens even gevoelig dossier waarin u finaal uw slag thuishaalde, was dat van de taalregeling voor het hoger onderwijs. Het aantal anderstalige uren in de bacheloropleidingen aan Vlaamse universiteiten en hogescholen wordt niet opgetrokken en blijft vergrendeld op maximaal 18 procent. Ook hier leek het debat vaak vooral ideologisch gekleurd te zijn?
‘Veel steun heb ik in dat dossier niet gekregen, dat klopt. Zowel de universiteiten en hogescholen zelf als het bedrijfsleven wilden absoluut meer lessen in het Engels. Tegelijk kreeg ik ook vanuit de brede maatschappij relatief weinig empathie voor mijn strijd voor het behoud van het Nederlands in het hoger onderwijs.’

‘Eerlijk gezegd begrijp ik dat niet goed: we staan te weinig stil bij de sociale impact van die verregaande verengelsing. Op dat vlak blijven we als Vlamingen toch met een soort van minderwaardigheidscomplex kampen. Maar terwijl de linkerzijde in andere landen — net vanuit een sterke sociale bekommernis — mee strijd voert voor het behoud van de eigen taal, vindt progressief Vlaanderen het blijkbaar geen punt dat studenten hier niet langer in hun moedertaal hoger onderwijs kunnen volgen.’

‘En wie strijdt voor het Nederlands, wordt dan gemakshalve al snel in de extreemrechtse hoek geduwd. Terwijl je toch ook geen Einstein moet zijn om te beseffen dat bijvoorbeeld kleuters die hun lagere schoolcarrière starten met een zeer gebrekkige kennis van het Nederlands al van bij de eerste dag op achtervolgen aangewezen zijn?’

Uzelf bent het voorbije jaar uitgegroeid tot een van de absolute sterkhouders van uw partij binnen de Vlaamse regering, maar die regering zelf komt vooralsnog niet bepaald krachtdadig uit de hoek. Dit lijkt ook af te stralen op de N-VA, die in de opiniepeilingen stevige klappen krijgt?
‘2021 wordt het jaar van het relancebeleid, ook voor de Vlaamse regering. En tegelijk zal ook onze partij volgend jaar een tandje moeten bijsteken, dat klopt. De eerstvolgende jaren komen er voorlopig geen verkiezingen aan, dit is dus hét moment om ons ook als partij wat scherper te gaan profileren. Ik denk dat we daarbij vooral van onze eigen sterktes moeten durven uitgaan.’

‘Zodra deze gezondheidscrisis uitgezweet is, zullen de communautaire en ideologische tegenstellingen binnen de federale regering heel snel vanzelf de kop opsteken. Daar hebben ze N-VA echt niet voor nodig. Maar tegelijk moeten wij er als partij dan zelf wel staan. We moeten niet zozeer naar links of naar rechts blikken, we moeten vooral naar onszelf kijken en N-VA opnieuw naar voor schuiven als een de Vlaamse volkspartij die een wat eigenzinnige vertolking biedt voor de verzuchtingen van de Vlamingen.’

middelbare scholen

Ben Weyts: ‘Ik ben nu eenmaal nogal voluntaristisch ingesteld’