De brand in het toekomstige asielcentrum van Bilzen verhitte voorbije week de gemoederen in het Vlaamse medialandschap. Het politieke spelletje dat zich in de nasleep ervan ontrafelde, kon men gemakkelijk voorspellen. De extreemrechtse politici wiens fonds de commerce het is om allochtonen en asielzoekers aan te vallen, speelden de vermoorde onschuld. Degenen die samenwerken met de huidige regering deden zich terwijl heiliger voor dan de paus. Een trieste schertsvertoning.

Reichstag

Bart Somers, die zichzelf de potsierlijke titel van ‘minister van Samenleven’ heeft aangemeten, vergeleek in het Vlaams Parlement Vlaams Belang met de NSDAP. Meer bepaald zei hij dat ‘dat clubje zich gedraagt als een bepaalde fractie in de Reichstag’, verwijzend naar het Duitse parlement ten tijde van de Weimar-republiek. Het duurde natuurlijk niet lang eer de tere zieltjes van extreemrechts hun slachtoffercomplex op sociale media gingen botvieren.

Natuurlijk werd daarbij het bekende slagzinnetje gebruikt: ‘Wij vertegenwoordigen wel 18% van de bevolking!’ Waarom dat hen zou ontslaan van beschuldigingen van nazisme, is dan weer een mysterie. In de verkiezingen van maart 1933 behaalde Hitlers NSDAP een score van 33% — veel hoger dan de huidige electorale prestatie van het Belang. Is er hier sprake van een fenomenale historische ontdekking? Zal nu blijken dat de oorspronkelijke nazi’s dan toch geen nazi’s waren?

In zijn boek The Anatomy of Fascism definieert de Amerikaanse historicus en politieke wetenschapper Robert Paxton fascisme (waarvan nazisme een subcategorie is) als volgt: ‘een vorm van politiek gedrag die gekenmerkt wordt door een obsessieve bekommernis om verval, vernedering of slachtofferschap van de gemeenschap en door compensatorische cultussen van eenheid, energie en zuiverheid, waarin een massapartij van toegewijde nationalistische militanten, in ongemakkelijke maar doeltreffende samenwerking met traditionele elites, democratische vrijheden laat varen en met verlossend geweld en zonder ethische of legale grenzen doelen van interne zuivering en externe uitbreiding nastreeft’ (eigen cursivering).

Erwin Vanmol | Doorbraak.be

‘Wij zijn helemaal geen nazi’s!’

Het is niet zo moeilijk te zien dat zowel Vlaams Belang als N-VA voldoen aan de eerste paar voorwaarden: denk aan #wegmetons, #soumission of #omvolking. Fascisme groeit uit een gevoel dat de gemeenschap achteruitgaat. Denk maar aan de titel van Spenglers beroemde boek, Der Untergang des Abendlandes.

Het is bij uitstek de ideologie van het slachtofferschap: ‘we hebben de oorlog verloren’, ‘de herstelbetalingen zijn oneerlijk’, ‘de Joden palmen alle belangrijke posten in’. Of: ‘de Vlaming moet alles betalen’, ‘we worden altijd racisten genoemd’, ‘asielzoekers leven royaal op onze kosten’. Daarom karakteriseert de Britse historicus en politieke wetenschapper Roger Griffin fascisme als palengenetic ultranationalism. Palengenese betekent zoveel als wedergeboorte, en duidt op het kosmische, apocalyptische gehalte van fascisme: ‘Als we ons volk nu niet redden, zullen we ophouden te bestaan!’

Natuurlijk is dat op zich niet genoeg om een fascistische strekking te zijn. Veel traditionele morele en sociale conservatieven delen dezelfde mening over culturele achteruitgang, en veel economische conservatieven maken kritische kantlijnen bij ongecontroleerde migratie. Daar is op zich niets verkeerds mee. De overige elementen van Paxtons definitie zijn belangrijk om het onderscheid te maken.

De achteruitgang moet een nationaal of identitair karakter hebben (‘onze gemeenschap’) en er moeten pogingen gedaan worden om dit te ‘herstellen’ door nadruk te leggen op ‘zuiverheid’ en ‘energie’. Oftewel: weerbaarheid. Daarom dat fascisme vaak jonge mannen aantrekt: het speelt in op machismo, heldenaanbidding en onzekere mannelijkheid. Ik hoef wellicht geen tekening te maken bij de aanwezigheid van deze dynamiek binnen jeugdverenigingen in de sfeer van Vlaams Belang en N-VA.

Geweld

En dan is er geweld. Dat heeft inderdaad nog geen structurele proporties bereikt bij N-VA en Vlaams Belang. Natuurlijk heeft dat vooral te maken met de globale afname van politiek geweld over de laatste eeuw: tijdens het interbellum waren paramilitaire organisaties de normaalste zaak van de wereld, ook de communisten en socialisten hadden zulke milities. Bovendien heeft er een algemene pacificatie plaatsgevonden in Europa en het Westen, waarvoor we dankbaar moeten zijn.

We moeten ons echter niet blindstaren op geweld als belangrijkste criterium van fascisme. Velen willen een onderscheid maken tussen zogenaamd ‘democratische’ partijen die vreedzaam opereren, en gewelddadige anderzijds. Dit houdt geen rekening met het feit dat de meest verschrikkelijke maatregelen op democratische wijze ingevoerd kunnen worden, dat wil zeggen met de steun van een meerderheid van de bevolking. Wetten die homo’s van daken gooien of levenslang opsluiten zijn in de regel ook ‘democratisch’.

Lucifers

De grote Umberto Eco, die ons veel te vroeg heeft verlaten, gaf in zijn beroemde essay Ur-Fascism de volgende waarschuwing: ‘Het zou zoveel gemakkelijker zijn voor ons als er op het wereldtoneel iemand verscheen die zei: “Ik wil Auschwitz heropenen, ik wil dat de zwarthemden weer paraderen op de Italiaanse stadspleinen.” Het leven is niet zo eenvoudig. Oerfascisme kan terugkomen in de meest onschuldige der vermommingen. Onze plicht is om het bloot te leggen en met de vinger te wijzen naar elke nieuwe manifestatie ervan — elke dag, in elk deel van de wereld.’

We leggen onszelf een onnodige en gevaarlijke handicap op als we weigeren het woord ‘fascisme’ toe te passen op partijen of politici die niet gewelddadig zijn of expliciet geweld prediken. Fascisme en nazisme beginnen zelden met gaskamers en concentratiekampen. Hun wortels liggen in een overdreven tribalisme dat zich apocalyptische proporties aanmeet en geobsedeerd is met een zuiverheidscultus die iedereen uitsluit van de natie. Die mentaliteit is overduidelijk aanwezig bij N-VA en Vlaams Belang.

Denk bijvoorbeeld aan een recente tweet van Theo Francken waarin hij aangeeft moeilijkheden te hebben met het aantal inwoners van niet-Europese origine in een aantal Vlaams-Brabantse steden, waaronder mijn eigenste Vilvoorde. Niet migranten, niet vreemdelingen. Inwoners van niet-Europese origine. De overgrote meerderheid daarvan zijn dus geboren en getogen Vlamingen met een allochtone achtergrond, iets waar ze helemaal niets aan kunnen veranderen. Hun loutere bestaan vormt blijkbaar een ‘electoraal probleem’. Het is een etnisch-raciaal criterium. Het beeld dat door mijn geest ging was dat van Heydrich in de Duitse film Die Wannseekonferenz die naar een kaart kijkt van de joodse bevolking in de verschillende Oost-Europese provincies.

https://twitter.com/FranckenTheo/status/1189960850913812482

Dergelijke opmerkingen komen zeer regelmatig voor bij N-VA- en VB-politici en werken als lucifers op hun ontvlambare basis. Ze roepen nooit expliciet op tot geweld, maar het apocalyptische en haatdragende gehalte van hun uitspraken zet er mensen wel toe aan. Als je gelooft dat het Vlaamse volk wordt vervangen door barbaarse buitenlandse verkrachters en dieven, is het niet onbegrijpelijk dat je het heft in eigen handen neemt en er een stokje voor wil steken. Bijvoorbeeld door een asielcentrum in brand te steken.

‘Ongemakkelijke samenwerking’

Veel te lang hebben fatsoenlijke kiezers en politici in N-VA (en zelfs Vlaams Belang!) hierover gezwegen, teneinde geen verdeeldheid te scheppen of uit vrees voor de eigen postjes. Hetzelfde geldt voor Somers en zijn Open Vld (én CD&V), die zich nu heiliger dan de paus profileren. En dat terwijl ze samenwerken met N-VA om het meest extreemrechtse regeerakkoord in de na-oorlogse geschiedenis van Vlaanderen uit te voeren.

Paxton beschrijft dit heel goed in zijn definitie: fascisme kenmerkt zich door een ongemakkelijke samenwerking met de gevestigde macht. Als dat establishment nog maar het minste geeft om mensenrechten of beschaving, zetten ze die samenwerking stop. Want na de tragedie krijgen we altijd hetzelfde deuntje te horen: ‘Wir haben es nicht gewusst’.

Minister van Samenleven

Wir haben es nicht gewusst