Olie is in het Midden Oosten zowel een bron van welvaart als van conflicten. Maar ondertussen veranderen de tijden. De klassieke westerse en andere olieconsumerende landen zoeken en vinden steeds meer alternatieven voor olie. De olieproducerende landen beseffen goed dat er een tijd komt dat de voorraden uitgeput raken, en ze trachten hun economieën te diversifiëren. Ook water wordt schaarser en dreigt voor conflicten te zorgen tussen landen en nieuwe vluchtelingenstromen te creëren richting Europa.

Watertekort

In niet weinig Arabische landen heerst een ernstig watertekort. De belangrijkste oorzaak daarvan zijn niet in de eerste plaats wereldwijde klimaatveranderingen, maar een mix van overbevolking, slechte infrastructuur, waterverspilling, landbouwgrond die gebruikt wordt als bouwgrond en corruptie. In Irak lopen de rivieren Eufraat en Tigris. Leuk, maar de bron van die rivieren ligt in Turkije, en gezien Turkije teveel water van die twee rivieren voor zich houdt, komt de bevoorrading van Irak in gevaar.

Syrië is ook slachtoffer van de Turkse waterhegemonie, en de waterproblemen waren één van de oorzaken die aan de basis lagen van de Syrische revoltes van afgelopen decennium. Jordanië heeft een watertekort omdat er te veel water naar Israël gaat, ook al vond er heel recent een geheime ontmoeting plaats tussen de Jordaanse koning Abdoellah en de nieuwe Israëlische premier Naftali Bennett, die geleid heeft tot een lichte verbetering van de watertoevoer voor Jordanië. En dat Israël de Syrische Golanhoogte heeft geannexeerd, heeft ook grotendeels te maken met het veiligstellen van de watervoorziening voor de Joodse staat.

Chantagemogelijkheid

Libanon wil meer water halen uit haar eigen Hasbani-rivier, maar Israël beschouwt dat als een oorlogsverklaring, want de Hasbani-rivier loopt ook in Israël. De Palestijnse Westelijke Jordaanoever is helemaal afhankelijk van de goodwill van Israël. Ethiopië bouwt een stuwdam op de Nijl die de waterbevoorrading van Egypte in gevaar brengt, en in iets mindere mate die van Soedan en Zuid-Soedan. Tot nu toe is het nog niet tot echte oorlogen gekomen tussen al deze staten, maar de situatie leidt er wel toe dat de ene staat de andere staat kan chanteren.

Egypte heeft alle diplomatieke bronnen opgebruikt om tot een vergelijk te komen met Ethiopië, en denkt nu aan andere opties. Nu bestaat er weliswaar een Convention on the Law of the Non-Navigational Uses of International Watercourses uit 1997, maar die is enkel van toepassing op landen die deze conventie van de Verenigde Naties hebben ondertekend. Onder meer Egypte, Israël en Turkije hebben dat niet gedaan. Internationale arbitrage is dus moeilijk.

Irak

Laten we even terugkeren naar Irak. Afgezien van de hierboven geschetste oorzaken voor een heel ernstig watertekort, komen daar nog de beschadiging en vernieling van de waterinfrastructuur bij door decennialange oorlogen. De goedkope waterprijzen voor de eindgebruiker leiden ook niet steeds tot zuinig waterverbruik. En water heeft hier ook een etnisch en religieus aspect. Vanuit Turkije komen de Eufraat en Tigris eerst in Koerdisch gebied terecht. Daarna gaat het naar centraal Irak, waar de soenitische moslims de eerste viool spelen. Tenslotte gaat het ondertussen vervuilde water, en wat er nog van rest, naar het zuiden en zuidoosten van Irak, een sjiitische regio.

Uiteindelijk komt het water via Basra terecht in de Perzische golf, maar omdat dat watervolume zo gering is, komt er zoutachtig water uit de Golf zuidoost Irak binnen, wat er voor zorgt dat massa’s landbouwgrond om zeep gaan. En minder water in Tigris en Eufraat leidt ook tot minder regen, en de cirkel is rond. Zuid-Irak krijgt nu maar half zo veel regen als Noord-Irak. Minder landbouw betekent natuurlijk minder voeding, en meer afhankelijkheid van voedselimport.

Saddam Hoessein

Veel landbouwers die het niet meer zien zitten verhuizen naar de steden, waar ze het bestaande proletariaat vervoegen. Het zorgt er voor dat hun landbouwgronden die ze verlaten hebben veranderen in woestijn. Het drinkwater in Zuid-Irak is vervuild. In 2018 alleen al belandden meer dan 100.000 mensen in Basra in het ziekenhuis wegens watervergiftiging. Afvalwater wordt nauwelijks gezuiverd en tast het grondwater aan. Dat de olieproductie water-intensief is vormt een bijkomend probleem voor een land als Irak, zeker als men weet dat die olieproductie vooral geconcentreerd is in het op watervlak problematische zuiden.

Alsof dat nog niet genoeg stelen de Iraniërs, die in Irak een grote vinger in de pap hebben, water van de Irakezen voor eigen gebruik. En twee derden van het water dat Iran riviergewijs verlaat komt in Irak terecht. Daarvan willen de Iraniërs een deel terugvorderen door het bouwen van stuwdammen. Vooral Iraaks Koerdistan is niet te spreken over Irans activiteiten. Maar wat in het geheugen ligt van iedere Irakees zijn de vroegere Iraakse moerasgebieden, ooit een groots, merkwaardig en nuttig ecosysteem. Omdat de vroegere president Saddam Hoessein (1937-2006) van mening was dat opstandelingen zich in die moerasgebieden schuilhielden, legde hij die moerassen gewoon droog. Een ecologische ramp was het gevolg, en de cultuur van de Moerasarabieren werd vernield.

Spanningen

Irak is uiteindelijk voor 98% van zijn watertoevoer afhankelijk van de Tigris en Eufraat, en wordt dan ook gegijzeld door een vijandig Turkije. Sedert de jaren 80 is de watertoevoer met 30 % gedaald, tegen 2030 zal dat met 50 % zijn. In stedelijke gebieden is nog ongeveer 73 % van de watervoorziening verzekerd, daarbuiten is dat gedaald tot 40 à 45 %. Water is een hot issue in Irak en in het Midden Oosten, en de spanningen rond water zullen in de toekomst alleen maar toenemen.

Moerasarabieren

Niet olie maar water zorgt vandaag voor conflicten in Irak en het Midden Oosten