Het eerste debat tussen de nieuwe Nederlandse regering en de Tweede Kamer verliep chaotisch. Tijdens het debat over de regeringsverklaring maakten zelfs aanvoerders van coalitiepartijen ruzie met elkaar.

De regering bestaat uit vier partijen: de uiterst rechtse (volgens tegenstanders extreemrechtse) PVV van Geert Wilders, de rechts-liberale VVD, de partij van ex-premier Mark Rutte, het vorig jaar opgerichte NSC van ex-christendemocraat Pieter Omtzigt en landbouw- en regiopartij BBB. Na een half jaar formeren werden de bewindspersonen dinsdag 2 juli beëdigd door de koning. Daarna volgde het debat met de Kamer. Woensdag gaven alle fractievoorzitters hun mening, donderdag volgden de antwoorden van de partijloze premier Dick Schoof.

Hoofddoekjes, omvolking, racisme

Wilders was altijd fel gekant tegen de islam, volgens hem geen godsdienst maar een ‘politieke ideologie’. In 2009 stelde hij zelfs een ‘kopvoddentaks’ voor, een belasting op hoofddoekjes. Direct na beëdiging lieten PVV-ministers Fleur Agema (Volksgezondheid, vicepremier) en Marjolein Faber (Asiel en Migratie) weten het niet op hoofddoekjes te hebben.

Voordien al lagen Faber en PVV-minister Reinette Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) slecht bij de oppositie. Faber gebruikte najaar 2020 tijdens een debat in de Eerste Kamer de term ‘omvolking’. Klever, Kamerlid van 2012 tot 2017, raakte na haar PVV-Kamerlidmaatschap (2012-2017) betrokken bij de rechtse omroep Ongehoord Nederland (ON). Voor die omroep presenteerde ze het Zwarte Pieten-Journaal en noemde ze als politiek commentator in een duidingsprogramma het gebruik van de term ‘omvolking’ door Filip Dewinter ‘een feitelijke omschrijving’.

Frans Timmermans, fractievoorzitter van het sociaaldemocratische/groene kartel PvdA-GroenLinks, kondigde woensdag aan een motie van wantrouwen tegen Faber en Klever in te dienen, volgens hem racisten. Zolang de coalitie haar bewindspersonen steunt, kunnen individuele ministers niet weggestuurd worden. Toch reageerde Wilders woensdag fel: PVV-ers zijn geen nazi’s en de suggestie dat zij dit zijn, leidt tot bedreigingen.

‘Slappe hap’

De volgende dag antwoordde premier Schoof. Fractievoorzitter Rob Jetten van de links-liberale oppositie wees op Esmah Lahlah, nummer twee op de kandidatenlijst van Pvda-Groenlinks. Kon de premier haar in de ogen kijken? Schoof: ‘Dat u een hoofddoek om heeft, maakt voor mij niet uit. U bent voor mij gewoon een mens.’ Waarop Lahlah een fel betoog hield, waarin het volgens haar juist een teken van vrijheid is dat ze mag kiezen een hoofddoek te dragen.

Wilders had kalm kunnen vragen hoe vrij vrouwen in Iran zijn om de hoofddoek niét te dragen. In plaats daarvan bekritiseerde de leider van de grootste regeringspartij zijn eigen premier. Hij noemde het ‘slappe hap’ dat de premier niet achter zijn ministers stond. Schoof antwoordde zijn eigen woorden te kiezen. Vervolgens hekelden, naast oppositiepartijen, ook VVD-leider Dilan Yeşilgöz en NSC-leider Omtzigt Wilders’ aanval op Schoof.

Tweet

Tijdens het debat gooide PVV-vicepremier Agema nog eens olie op het vuur. Zij stuurde een tweet over Femke Halsema (2002-2010 partijleider GroenLinks, sinds 2018 burgemeester van Amsterdam). Daarin was aan de ene kant een recente uitspraak te zien waarin Halsema de hoofddoek verdedigde, en aan de andere kant een oud interview waarin ze die hoofddoek ‘onderdrukkend’ noemde.

Daarmee viel ze niet alleen de premier af terwijl ze naast hem zat in een debat, ze verbrak ook de regel dat de regering met één mond hoort te spreken. Agema had kunnen weten hoe belangrijk dit is. In de huidige regering is Mona Keijzer minister van Wonen en BBB-vicepremier. In 2021 werd Keijzer als staatssecretaris (toen nog voor het christendemocratische CDA) ontslagen omdat ze openlijk afstand nam van het coronabeleid.

Toen Jetten voorstelde om het debat te pauzeren voor kabinetsoverleg, ging Schoof daarop in. Na afloop gaf de premier zijn vicepremier formeel een standje. Tijdens debatten gaan ministers niet meer twitteren. Dagblad De Telegraaf meldde dat Agema tijdens het overleg had geschreeuwd.

Alleen verliezers

Woensdag aan het einde van de middag sprak NSC-leider Omtzigt. Om 17.10 u bekritiseerde hij de interne gang van zaken bij de PVV. PVV moest eindelijk een ledenpartij worden (Wilders is formeel het enige lid, nvdr) en interne tegenspraak organiseren.

Donderdag vroeg Yeşilgöz zich hardop af of Wilders de tweet van Agema had ingefluisterd. Commentaar in De Telegraaf: ‘Tijdens. Het. Debat. Over. De. Regeringsverklaring.’

‘Ik denk niet dat we dit land vandaag een dienst hebben bewezen’ oordeelde Omtzigt na afloop. In 2002 viel het eerste kabinet-Balkenende al na drie maanden, omdat de LPF van wijlen Pim Fortuyn intern ruziemaakte. Volgens sommige commentatoren verbleken de toenmalige ‘LPF-perikelen’ bij afgelopen donderdag.

Vrijdag was de eerste ministerraadsvergadering. Agema erkende tegenover journalisten dat ze fout zat.

Tussen 2012 en 2023 regeerde VVD met linksere partijen en zat PVV in de oppositie. De huidige rechtse regering heeft 88 Kamerzetels. Wat als ze ondanks die ruime meerderheid voortijdig valt? Hetzelfde als in Groot-Brittannië, waar de kiezers afgelopen donderdag dan maar Labour stemden?

Mona Keijzer

Een bewogen start voor de Nederlandse regering Schoof