In de jaren zeventig, na de eerste oliecrisis, stonden economen voor een raadsel. Hoe kon een economie tegelijkertijd tekenen vertonen van een recessie (namelijk hoge werkloosheid) en van oververhitting (namelijk inflatie)?

Het antwoord kwam van de monetaristen, waaronder de erg vocale Nobelprijswinnaar Economie, Milton Friedman. Zij maakten duidelijk dat inflatie een monetair fenomeen is dat enkel kan blijven dooretteren door een laks monetair beleid. Maar dat inflatie ook wordt gedreven door inflatieverwachtingen, die zelfs in recessies hoog kunnen oplopen.

Monetary targeting

Hun oplossing was ‘monetary targeting’. De centrale banken moesten luid en duidelijk aankondigen dat de geldhoeveelheid niet sneller zou toenemen dan de reële groei. Daardoor werd de kwantitatieve voorwaarde voor inflatie niet langer vervuld. Zo zouden rationele producenten en consumenten hun verwachtingen naar beneden bijstellen.

Veertig jaar later, in reactie op de bankencrisis, draaiden de centrale banken de geldkraan volledig open door middel van ‘quantitative easing’. Dat is de biljoenenopkoop van toxisch schuldpapier in handen van megalomane banken en budgettair ongedisciplineerde landen uit Zuid-Europa. Ook de euro leidt tot miljardentransfers van noord naar zuid.

Omgekeerd raadsel

Aanvankelijk stonden economen voor een omgekeerd raadsel. Waarom ontstond er dit keer geen inflatie, ondanks de massale groei van de geldhoeveelheid? Was de monetaristische theorie aan modernisering toe, zoals sommige post-keynesiaanse economen rondbazuinden? Niet echt, want het uitblijven van inflatie laat zich economisch eenvoudig verklaren.

Ten eerste diende het verse geld om de banken te herkapitaliseren. De banken die na de crisis verplicht waren om grotere financiële reserves aan te houden. Daardoor bleef de commerciële geldschepping door het verstrekken van kredieten binnen de perken.

Ten tweede sluisde het door de crisis getraumatiseerde publiek het verse geld door naar allerlei spaarproducten. Waardoor de druk op de consumptieprijzen beperkter bleef dan wat de wilde geldgroei deed vrezen. Toen het vertrouwen zich herstelde kon het geld worden uitgespreid over een ruim aanbod van goederen uit China en de wereldeconomie.

Ten derde, zoals voorspeld door de monetaristen, is inflatie gewoon weer terug. In de afgelopen weken hebben de centrale bankiers van de Federal Reserve en de Bank of England en van kleinere centrale banken hun bezorgdheid geuit. Om de stijgende inflatie te beteugelen, rollen zij hun ‘quantitative easing’-programma terug of verhogen hun rentetarieven.

Eurozone in een andere situatie

Alle centrale bankiers? Nee, hoewel de inflatie in de eurozone in oktober met 4,1% het hoogste niveau in 13 jaar bereikte, zei de Europese Centrale Bank (ECB) bij monde van hoofdeconoom Philip Lane op 8 november dat de eurozone zich in een ’totaal andere situatie’ bevond dan andere landen. Een opmerkelijke uitspraak in een geglobaliseerde wereld met nauw verweven economieën.

Volgens Lane is de recente stijging van de prijzen van energie, voedsel, grondstoffen en transport van tijdelijke aard als gevolg van knelpunten in de toeleveringsketens, de afschaffing van de tijdelijke Duitse belastingverlaging en het feit dat het begrotingsbeleid in Europa ‘wordt beperkt door hoge totale nationale schuldniveaus en het ontbreken van een permanente centrale begrotingscapaciteit’. Met de spending bonanza die er zit aan te komen door de coronaplannen van nationale en Europese overheden, boezemt die laatste uitspraak weinig vertrouwen in.

‘Tijdelijk probleem’

Hoe dan ook, volgens de ECB is de inflatie in de eurozone een tijdelijk probleem dat geen verdere actie vergt. Johan Van Overtveldt, oud-minister van Financiën en notoir aanhanger van Friedman, is het daarmee niet eens. In een recent opiniestuk in De Tijd pleit hij dan ook voor renteverhogingen en de afbouw van quantitative easing.

Dat helpt zeker om de inflatie te beheersen, maar de impact op het economisch herstel en op de overheidsfinanciën in landen met hoge overheidsschuld zou desastreus zijn. Het klinkt ook wat cynisch uit de mond van een oud-minister die een gat in de begroting sloeg met zijn ondergefinancierde tax shift.

Risico dat blijft bestaan

Bovendien blijft het risico van een structurele loon-prijsspiraal bestaan in landen met automatische loonindexering, zoals België. Dat systeem zorgt ervoor dat de koopkracht van de werknemers intact blijft, wat een goede zaak is, maar ook dat een loon-prijsspiraal op gang komt, zoals in de jaren zeventig, waardoor een tijdelijk probleem plots structureel wordt.

Een initiële stijging van de inflatie (door stijgende energiekosten) doet automatisch de lonen stijgen, die op hun beurt meer inflatie creëren, wat automatisch de lonen doet stijgen, die op hun beurt meer inflatie creëren…

Advies?

Op mijn vraag welke adviezen de ECB zou geven aan landen met automatische loonindexering in het licht van de huidige opstoot van inflatie, antwoordde Lagarde op 15 november in het Europees Parlement dat het een goede zaak was dat de meeste Europese landen dit systeem overboord hadden gekieperd. Ik ben het daar fundamenteel oneens mee. De automatische loonindex heeft zijn sociaaleconomische deugdelijkheid bewezen.

Besluit

Om de inflatie onder controle te houden, pleit ik voor directe prijsingrepen door lagere heffingen op arbeid en energie. Hiermee slaan we twee vliegen in één klap. Enerzijds dalen de loon- en energiekosten, waardoor de loon-prijsspiraal wordt gebroken en de inflatie beteugeld.

Anderzijds blijft de koopkracht van onze werknemers én de concurrentiekracht van onze bedrijven behouden, waardoor de economische groei niet wordt gefnuikt. Tegelijkertijd wordt het overdreven overheidsbeslag (54% van bbp) op een verstandige manier afgebouwd zonder wurgrenten.

Het voorstel: Inflatie beteugelen door lagere heffingen op arbeid en energie, waardoor de loon-prijsspiraal stilvalt zonder aantasting van koopkracht en concurrentiekracht, niet door een renteverhoging die landen met hoge schulden in zware problemen brengt.

monetair

Gerolf Annemans: ‘Anti-inflatoir beleid vergt lagere heffingen’