Met de toenemende spanningen aan de Oekraïense oostgrens lijkt het steeds waarschijnlijker dat Europa afstevent op een nieuw gewapend conflict. Wie en in welke mate zal deelnemen aan dit wapengekletter blijft voorlopig een open vraag, maar één ding is duidelijk: Europa kijkt nog steeds naar Amerika voor leiding.

Geen bondgenootschappen

De eerste presidenten van de Verenigde Staten zouden zich omkeren in hun graf indien ze wisten welke mondiale rol hun land sinds de Tweede Wereldoorlog speelt. De 19de-eeuwse commanders-in-chief zagen de toekomst van de Amerikaanse Republiek immers als een handeldrijvende maar politiek neutrale natie.

Held van de Onafhankelijkheidsoorlog en eerste president van de Verenigde Staten, George Washington, waarschuwde in zijn afscheidsspeech (1796) dat het niet verstandig was voor het land om zich in te laten in intra-Europese conflicten: ‘Europa heeft een aantal belangen, die voor ons van geen of slechts zeer gering belang zijn. Daarom is het onverstandig van ons om ons door kunstmatige banden te betrekken in de wisselvalligheden van haar politiek, of de combinaties en botsingen van haar vriendschappen of vijandschappen.’

Deze visie werd herhaald (1801) door founding father en derde president Thomas Jefferson. Volgens Jefferson was een van de ‘essentiële principes’ van het land: ‘Vrede, handel en eerlijke vriendschap met alle naties. Bondgenootschappen met geen van hen.’ En het motto van de republiek moest volgens Jefferson neerkomen op: ‘Handel met alle naties, bondgenootschappen met geen van hen’.

Monroe-doctrine

De opvattingen van Washington en Jefferson zouden langer dan een eeuw het buitenlandbeleid van de Verenigde Staten bepalen. Samengevat koos de Amerikaanse Republiek ervoor om allianties met andere naties te vermijden om te voorkomen dat zij betrokken zou raken bij oorlogen die geen verband hielden met haar directe territoriale zelfverdediging.

De Verenigde Staten waren zich acuut bewust van het gevaar dat een militair bondgenootschap met een Europese mogendheid met zich mee zou brengen. De favoriete hobby van Europese vorsten en regeringsleiders leek immers ‘oorlogje voeren’. In een toespraak aan het federaal parlement stelde president Monroe: ‘Aan de oorlogen van de Europese mogendheden in zaken die henzelf betreffen hebben wij nooit deelgenomen, en het strookt ook niet met ons beleid om dat ooit te doen. Alleen wanneer onze rechten worden aangetast of ernstig bedreigd (…) treffen wij voorbereidingen voor onze verdediging.‘

De Monroe-doctrine werd de richtlijn bij uitstek voor het buitenlands beleid tot en met de Eerste Wereldoorlog, en opnieuw tussen beide wereldoorlogen. In diezelfde toespraak liet Monroe trouwens weten dat het Amerikaanse continent ‘voortaan niet mag worden beschouwd als het voorwerp van toekomstige kolonisatie door enige Europese mogendheid’. De Verenigde Staten zouden de rol opnemen van ‘big dog’ op het Amerikaanse toneel, de Europeanen dienden zich te beperkten tot de rest van de wereld.

Volkenbond

Ook toen het Europese vasteland verscheurd werd door de Eerste Wereldoorlog hielden de Verenigde Staten vast aan hun Monroe-doctrine. In 1916 voerde president Wilson onder meer campagne met de slogans He kept us out of the war en America First. De VS zouden in 1917 Duitsland uiteindelijk de oorlog verklaren. Maar zelfs dan zouden ze een formeel bondgenootschap met de ‘Triple Entente’ – Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – schuwen ten voordele van het hybride statuut van ‘Geassocieerde Mogendheid’.

Het terugplooien op de eigen grenzen door de Verenigde Staten na hun overwinning wordt vaak aangehaald als een van de redenen waarom de vrede na de Eerste Wereldoorlog geen standhield. Het Verdrag van Versailles en de deelname van de VS aan de League of Nations (de ‘Volkenbond’: voorloper van de Verenigde Naties) werd verworpen door de Amerikaanse Senaat. De bepaling dat de leden van de Volkenbond instonden voor de veiligheid van haar medeleden ging immers regelrecht in tegen de angst van de States voor Jeffersons ‘entangling alliances’ (verstrengelde bondgenootschappen).

Neutraliteit

In de nasleep van de Eerste Wereldoorlog kregen de non-interventionistische elementen in de Verenigde Staten opnieuw de overhand. Dat culmineerde in neutraliteitswetgeving (1935-1939) die het moeilijk maakte voor president Roosevelt om de geallieerde overheden en troepen te hulp te schieten. De neutraliteitswetten beperkten de Amerikaanse overheid in haar mogelijkheid om wapens te verkopen of krediet te verstrekken aan oorlogvoerende naties.

Het einde van het neutraliteitsbeleid kwam er met de Lend-Lease Act van maart 1941, die de VS toestond oorlogsmateriaal te verkopen, uit te lenen of te geven aan naties die de president wilde steunen: aanvankelijk het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Met de aanval op Pearl Harbor kreeg de Amerikaanse oorlogsinspanning een militaire, boots-on-the-groundaard en werd het isolationisme opnieuw ten grave gedragen. Deze keer voorgoed.

NAVO

Want met het NAVO-verdrag kwam definitief een einde aan de Monroe-doctrine en de traditionele Amerikaanse visie op politiek-militaire bondgenootschappen. Door de definitieve uitschakeling van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk als (militaire) grootmachten en de ‘collectieve veiligheid’ die het NAVO-verdrag garandeerde, werden de Verenigde Staten plots de belangrijkste verzekeraar van vrede op het Europese continent. Thomas Jefferson keert zich zonder twijfel om in zijn graf.

Met de concentratie van Russische manschappen aan de Oekraïense oostgrens wordt de rol van de VS als beschermheilige van de ‘Vrije Wereld’ opnieuw op de proef gesteld. En dat komt op een voor de Amerikaanse president ongelegen moment. Want nadat Joe Biden zichzelf overlaadde met lof omdat hij Amerika’s oorlog in Afghanistan had beëindigd, zou het met beide voeten in een nieuw conflict springen op zijn minst een pr-probleem met zich meebrengen.

Oekraïne

De steun bij het bredere publiek voor buitenlandse interventies wordt soms onderschat, niet overschat. Donald Trumps verkiezingsoverwinning werd vaak getypeerd als het einde van het ‘neoconservatisme’, het interventionistisch beleid. Maar een peiling uit 2019 toont aan dat een meerderheid van Amerikanen voorstander is van het sturen van manschappen wanneer een NAVO-bondgenoot aangevallen wordt.

Oekraïne maakt evenwel geen deel uit van de NAVO, en dat verschil lijkt heel wat Amerikanen niet ontgaan te zijn. Uit een recente peiling blijkt dat slechts vijftien procent van het Amerikaanse electoraat voorstander is van het sturen van een troepenmacht indien Rusland Oekraïne binnenvalt. Wel kon 31,1% van de bevraagden zich vinden in wapenleveringen en bevoorradingen aan het bedreigde Oost-Europese land.

Een andere peiling toont meer steun voor een Amerikaanse interventie: 31% van de deelnemers gaf aan zich te kunnen vinden in het sturen van manschappen (‘boots on the ground‘). Maar wat voorlopig blijkt, is dat er bij een meerderheid van het Amerikaanse volk geen appetijt is om de levens van Amerikaanse jongemannen in gevaar te brengen om de soevereiniteit van Oekraïne te vrijwaren. En dat zowel Joe Biden als Vladimir Poetin dit beseffen, lijkt meer dan waarschijnlijk.

Monroe-doctrine

Oekraïne: kiest de VS voor non-interventie?