Het nieuws van de inval door de federale politie bij Donald Trump sloeg in als een bom. Op 8 augustus 2022 vielen FBI-agenten de club en private woning van de oud-president binnen, officieel op zoek naar overheidspapieren die hij uit het Witte Huis had meegenomen.

Dat meerdere documenten informatie bevatten die mogelijk schadelijk was voor de ‘nationale veiligheid’ van de Verenigde Staten, maakte de interventie van de FBI hoogstnoodzakelijk. Bovendien bevestigt het politioneel ingrijpen dat niemand in de Verenigde Staten (VS) boven de wet staat, ook niet een voormalig staatshoofd, aldus de voorstanders van de razzia.

AFP

Donald Trump.

Afrekening

Dat heel wat partijgenoten van de oud-president de FBI-inval niet zien als een noodzakelijke tussenkomst om de rechtstaat en nationale veiligheid te vrijwaren, is een understatement. Men deed de huiszoeking razendsnel af als een onwettige ‘fishing expedition’.

Menig Republikein lijkt er inderdaad van overtuigd dat de recuperatie van weggenomen overheidsdocumenten slechts een excuus was om op zoek te gaan naar bezwarend materiaal – munitie waarmee hun partijleider onder vuur kan worden genomen. Sommigen, inclusief de oud-president, gaan nog verder. De FBI-agenten waren niet in Mar-a-Lago om naar (echte) bewijzen te zoeken, maar om zelf (valse) bewijzen te planten. Dat is een ernstige (en niet bewezen) aantijging.

De federale politie maakt deel uit van de uitvoerende macht en staat, bijgevolg, (indirect) onder de controle van de president. Team Trump ontwaart in de huiszoeking dan ook een politieke afrekening. Democraten in Washington D.C., Joe Biden op kop, proberen de Republikeinse vaandeldrager met het oog op de presidentsverkiezing van 2024 politiek te beschadigen. Door een sfeer van criminaliteit te creëren rond de oud-president hopen zijn politieke tegenstanders in 2024 een onverkiesbare Donald Trump tegenover zich te krijgen.

Engelen

Wantrouwen jegens de (federale) overheid is zo Amerikaans als appeltaart. Er is dan ook niets mis met het koesteren van een gezonde scepsis bij de intenties van overheidsfunctionarissen met een geweldsmonopolie. De founding fathers van de Verenigde Staten erkenden het gevaar van actoren die de macht van de staat zouden misbruiken en voorzagen de nieuwe, federale grondwet van een uitgebreid systeem van checks and balances.

James Madison, de vierde president van de jonge republiek en vurig verdediger van de nieuwe grondwet, verwoordde het in 1788 als volgt: ‘Als mensen engelen waren, was er geen overheid nodig. En als engelen mensen regeerden, was er geen externe of interne controle op de overheid nodig. Maar bij het opzetten van een overheid door mensen en voor mensen, ligt de grote moeilijkheid hierin: men moet eerst de overheid in staat stellen de geregeerden te controleren; en vervolgens moet je haar verplichten zichzelf te controleren’.

Federalisme

Eén van de manieren waarop men de Amerikaanse overheidsmacht beperkte, was door haar te verdelen over verschillende instanties. Op federaal (nationaal) niveau moesten het Congres (het parlement), de president en de rechterlijke macht elkaar in evenwicht houden. Zo kon het Congres maar een wet aannemen als de president naliet zijn vetorecht te gebruiken, en kon elke federale rechter de wet vernietigen wanneer zij niet verzoenbaar was met de grondwet.

Daarnaast beschikte de nieuwe federale overheid maar over de machten die haar uitdrukkelijk werden toegekend door de grondwet. De materies die niet werden overgeheveld (de ‘residuaire bevoegdheid’) bleven bij de verschillende staten die deel uitmaakten van de Unie.

Het aantal onderwerpen waarover de federale overheid in 2022 iets te zeggen heeft, ligt evenwel veel hoger dan in 1789, zowel door de invoeging van nieuwe grondwettelijke bepalingen als door de herinterpretatie van bestaande. Maar het 18e -eeuws principe geldt nog steeds: de federale overheid heeft enkel de haar door de deelstaten toegekende bevoegdheden, en niet (zoals in België) vice versa.

Nationalisering

De kracht van het Amerikaanse politiek bestel had, althans in theorie, veel te maken met haar sterk lokaal karakter. De verschillende (deel)staten die zich aansloten bij de nieuwe republiek stonden dan wel definitief hun soevereiniteit af aan het federale niveau (iets wat tijdens de Burgeroorlog bevestigd werd), zij behielden desalniettemin grote vrijheid om hun eigen koers uit te stippelen. Onderwijs, justitie, handel, volksgezondheid, … bleven overwegend deelstatelijke materies. Voor de meeste Amerikanen had de verkiezing van hun deelstaatgouverneur dan ook een grotere invloed op hun leven dan de identiteit van de man in het Witte Huis.

De tweede helft van de 20e eeuw wordt doorgaans begrepen als de periode waarin de federale overheid een merkbaar grotere rol begon te spelen. In werkelijkheid ging het om een versnelling van een evolutie waarvan het begin dateert van het ontstaan van de republiek. Het resultaat van zowat iedere krachtmeting tussen het federale en lokale niveau was immers de uitbreiding van de federale invloed. De steeds verregaandere nationalisering van de Amerikaanse politiek realiseert een toenemende harmonisatie van de verschillende deelstaten. Dat deze uniformering top-down werd opgelegd, bracht echter ook een hevige tegenreactie teweeg.

Gevechten

De Verenigde Staten zijn een moeilijk te besturen land. Met meer dan 330 miljoen inwoners verspreid over vijftig verschillende deelstaten met uiteenlopende politieke tradities, verschillende immigratiestromen, variërende economische fundamenten en bijzondere religieuze tradities, is dat niet meer dan normaal. Het is dan ook geen sinecure om een homogeen beleid te voeren voor zo’n heterogene bevolking.

Een voorstel dat op grote steun kan rekenen in Californië, kan net zo goed vervloekt worden door de meeste Texanen. En de snelste manier voor een ‘conservatieve’ gouverneur om punten te scoren bij de eigen achterban in door de problemen in een ‘progressieve’ deelstaat aan de kaak te stellen.

Beide toonaangevende politieke formaties van het land lijken besloten te hebben dat de belangrijkste politieke gevechten op het federaal niveau moeten worden uitgevochten. De Democratische Partij kwam reeds vele decennia geleden tot dit besluit. De Republikeinse Partij daarentegen kent sinds lang een prominente politiek-libertaire onderstroom.

Eén van de speerpunten van libertaire Republikeinen is de ontvetting van de federale overheid en de terugkeer van de deelstaten en lokale gemeenschappen naar het centrum van de Amerikaanse politiek. De federale ambtenarij, die een Democratisch-blauwe tint heeft, in het bijzonder wordt gezien als een aanfluiting van de Amerikaanse grondwettelijke orde zoals zij bedacht werd door Madison en co.

Abortus

Maar ook binnen de Republikeinse Partij lijken steeds meer politici en activisten tot de conclusie te komen dat het federaal niveau niet de vijand hoeft te zijn – zolang zij maar de levers of power in handen hebben. Staatsmacht an sich wordt niet langer gevreesd, maar begeerd.

Het bestaan van een steeds uitdijende bureaucratie is niet zozeer een probleem, wel dat dit leger ambtenaren onvoldoende loyaal is wanneer een Republikeinse president plaatsneemt in het Oval Office. Er zijn steeds minder zaken die Democraten en Republikeinen verbinden, maar de wens om de federale staatsmacht voor de verwezenlijking van de eigen doelen aan te wenden, is er één van.

Weinig actuele thema’s illustreren bovenstaande beter dan het abortusdebat. Nadat het Hooggerechtshof in haar Dobbs-arrest tot het besluit kwam dat de federale grondwet geen recht op abortus garandeert, werd de materie opnieuw en ten volle een deelstatelijke bevoegdheid. De federale rechterlijke macht dicteert sinds Dobbs niet langer welke praktijken (il)legaal zijn.

Op het eerste gezicht is dit een uitgelezen kans voor de-escalatie: ‘progressieve’ staten zullen permissieve abortuswetgeving kunnen aannemen, terwijl ‘conservatieve’ staten de praktijk kunnen verbieden. De verschillende visies op het leven die in de Verenigde Staten bestaan kunnen onafhankelijk van elkaar ontwikkeld worden. De inwoners van het zuidelijke Alabama moeten zich niets aantrekken van de opvatting van New Yorkers meer dan 1.500 kilometer in het noorden, en omgekeerd. ‘Live and let live.’

Wapen

Maar de federale overheid gebruiken om één bepaalde visie op het leven op te leggen aan het hele land, lijkt voor (zowat alle) Democraten en (steeds meer) Republikeinen bijzonder verleidelijk. Naarmate meer Republikeinse deelstaten strikte abortuswetgeving aannemen, klinkt de roep van progressieve Amerikanen om de vrouwen in deze staten federaal te beschermen steeds luider.

De natte droom dan deze burgers is een grondwetsamendement dat het abortusrecht voorgoed in steen bijtelt. Aangezien de procedurele vereisten voor een grondwetswijziging niet haalbaar zijn, stellen zij zich echter ook tevreden met een gewone federale wet die bepaalde minimumgaranties biedt.

Aan Republikeinse zijde bestaat er een luide groep activisten die het anti-abortusmomentum wil aangrijpen om een federaal verbod op abortusprocedures in te voeren. Deze conservatieve Amerikanen denken, net als hun progressieve landgenoten, dat de overheid in Washington D.C. een beschermende rol moet spelen. Maar waar Democraten de federale overheid zien als de beschermer van vrouwen in conservatieve ‘pro life’-staten, zien Republikeinen diezelfde overheid als de beschermengel van ongeboren kinderen in progressieve ‘pro choice’-staten.

Kortom, de evolutie naar meer macht voor de federale overheid lijkt haar eindpunt nog niet te hebben bereikt. Meer nog: het idee dat zij een steeds belangrijkere, zelfs centrale rol moet spelen bij de beslechting van politieke geschillen, lijkt ingang te vinden bij de politieke formatie die doorgaans de subsidiariteit bepleit. De inzet van de enige echte nationale verkiezing, de presidentsverkiezing, wordt zo elke keer groter en groter. De president is de deus ex machina, de enige man of vrouw die het land kan ‘redden’. Wint zijn of haar tegenstander, dan zijn de gevolgen niet te overzien. James Madison draait zich om in zijn graf.

nationalisering

De federale overheid als wapen

De tikkende tijdbom die Dexia heet

Ze noemden mij ‘Le Fou de Gand’