Kamtsjatka is een van de meest afgelegen regio’s van Rusland. Er bestaan nog steeds geen landwegen die Kamtsjatka met het vasteland verbinden. Het schiereiland kan enkel via de zee of de lucht worden bereikt. Op Kamtsjatka wonen de zogenaamde Itelmenen. De benaming ‘Itelmeen’ betekent zoveel als ‘hier levend’. De cultuur van de Itelmenen is een van de oudste van Kamtsjatka. Etnisch gezien staat de cultuur van deze oerinwoners het dichtst bij die van de Tlingit-stam in het noordwesten van Alaska. De nederzetting Korvan is de enige plaats waar de Itelmenen in de meerderheid zijn. Verder wonen ze in de dorpen Tigil, Miljkovo en Oest-Chajrjoezovo en de enige grote stad op het schiereiland, Petropavlovsk-Kamtsjatski.

Ik sprak met Georgij Kiseljov, 65 jaar, gepensioneerd fotograaf en journalist onder andere verbonden aan het Russische tijdschrift Mir Severa (de wereld van het noorden). Hij bereisde het Russische Verre Oosten en bestudeerde de cultuur van de Itelmenen. Nog steeds is hij minstens eenmaal per jaar op Kamtsjatka te vinden om oude vrienden te ontmoeten.

Na de russische eenheidsworst nu tijd voor Itelmeense cultuur

Kun je iets vertellen over de Itelmenen?
‘Tegenwoordig zijn er nog maar anderhalf duizend Itelmenen. Wij begonnen samen met Andrej Karpenkov onze expedities naar de Itelmenen in 1994. Onder de Sovjets was er natuurlijk geen sprake van onderzoek naar dit soort culturen. Alles moest als een eenheidsworst zijn. De Itelmenen mochten niet eens hun eigen taal spreken. Er waren grootouders die het thuis wel eens spraken, maar de enige taal en cultuur was Russisch. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam er ruimte voor de Itelmeense cultuur. Daarvoor was zuipen eigenlijk het enige dat de Itelmenen deden.’

(Lees verder onder de foto)

Georgij Kiseljov

Bij dansmarathons dansen paren tot wel 16 uur lang.

Wat zijn de Itelmenen voor mensen?
‘Heel eenvoudige, maar ongelooflijk warmhartige en goedlachse mensen. Er wordt veel gedanst en muziek gemaakt. Met een paar handtrommels en een trekharmonica kan het feest beginnen, waar dan ook. In Petropavlosk-Kamtsjatki wordt sinds de jaren negentig elk jaar in september het Itelmeense feest “Alchalalalaj” gevierd. Hierbij worden allerlei wedstrijden gehouden. En een dansmarathon! Paren dansen tot wel 15 of 16 uur achter elkaar. Het is een festijn om te zien. Negen maanden later komen daar dan ook weer veel geboortes uit voort.’

Drinken en kinderen maken

Hebben de Itelmenen grote gezinnen?
‘Jazeker, zeven of acht kinderen is vrij normaal. Bovendien zijn de meesten minstens drie tot vier keer getrouwd geweest. Het begint al op school in de tiende klas. Dan wordt het meisje zwanger. Krijgt haar eerste kind. Daarna met een jaar of twintig vindt ze weer een ander. Gaat nog eens trouwen. En zo verder. De Itelmenen zijn heel vrij in hun relaties.’

Bestaat er een alcoholprobleem onder de bevolking?
‘Probleem niet direct. Het is meer een godvergeten ramp. Een eigenheid van de Itelmenen en alle volkeren van het noorden is dat ze absoluut geen alcohol kunnen verdragen. Ze gaan door tot ze in coma onder de tafel liggen. Ik heb daar pure alcohol leren drinken. Dat is een hele kunst. Maar het is treurig natuurlijk. Wij Russen hebben daar ook een handje van. Wij zijn wat dat betreft ook een beetje een volk van het noorden.’

Opleving van Itelmeense religie en cultuur

Klopt het dat de Itelmenen Russisch-orthodox zijn of hangen ze een natuurreligie aan?
‘Nou ja, de orthodoxe kerk probeert een vinger in de pap te houden. Om te trouwen gaan de Itelmenen naar de kerk, maar tegen zoveel goden, totems en natuurgeesten heeft die verder geen schijn van kans. De voornaamste God is de raaf Koetch. Daarnaast geloven de Itelmenen in de zogenaamde boven- en onderwereld. In de bovenwereld komen alle mensen en dieren terecht die zijn overleden. De hel en dat soort dingen, daar geloven ze niet aan. Zelfmoord is helaas ook vrij gangbaar onder de Itelmenen. De stap van de ene naar de andere wereld is niet zo groot.’

(Lees verder onder de foto)

Georgij Kiseljov

Sjamaan oom Boris kende alle tradities en rituelen van de Itelmeense cultuur en (natuur)godsdienst.

Bestaat er inmiddels een opleving van de Itelmeense cultuur?
‘Die was er vanaf het begin van de jaren negentig. Vooral onder de sjamaan Boris Zjirkov die door iedereen oom Boris werd genoemd. Die man heeft heel veel betekend voor zijn volk. Hij kende alle tradities, alle rituelen. Helaas is hij al enige tijd geleden overleden. Gelukkig hebben we het een en ander met hem op foto en film. Andrej Karpenkov heeft de functie gedeeltelijk van oom Boris overgenomen, maar hij is natuurlijk niet van Itelmeense afkomst. Verder is er nog het muziekensemble ‘Elvel’. Zij hebben ook al veel in het buitenland opgetreden. En er is in Korvan een leraar die Itelmeense taalcursussen geeft. Een Rus. Hij heeft de taal geleerd en is gebleven.’

Hard leven in een hard klimaat

Hoe ziet het dagelijkse leven eruit?
‘Dat is niet gemakkelijk. In principe zijn er maar twee culturele instanties in Kovran, de nederzetting waar de meeste Itelmenen leven. De lagere school en de kleuterschool. De mensen die daar werken zijn ook de enigen die een vast salaris krijgen. En de feldsjer (medische hulp op het platteland, nvda), maar dat is altijd een Rus van het vasteland. Behalve de visvangst, de jacht en het houden van elanden is er op Kamtsjatka namelijk geen werk.’

(Lees verder onder de foto)

Georgij Kiseljov

Itelmenen zijn eenvoudige mensen die leven van de jacht en de visvangst.

Het klimaat zit ook een beetje tegen?
‘Het is er alleen in augustus en september warm. In de winter is het heel zwaar. In Petropavlovsk-Kamtsjatki wordt na de eerste sneeuwstorm slechts één enkele weg geruimd. Die loopt dwars door de stad. Voor de ambulance. Als je vergeten bent waar je auto geparkeerd stond, ben je hem tot de lente kwijt. Vaak zie je alleen nog het rode stoplicht, de andere kleuren zijn ondergesneeuwd… Wij hadden daar een keer een paar Amerikanen ontmoet. Ze maakten een reportage over “Russische indianen”. Die konden echt niet tegen de kou. En drinken konden ze ook niet.’

Amerikanen zijn natuurlijk sowieso wat gevoeliger… En hoe gaat het ’s winters in de nederzetting, op het land?
‘Daar komen ze wel door de sneeuw. Met scooters en de hondenslee. Ze zeggen dat de honden zo snel draven in de winter, omdat ze de hele zomer op een plek moeten staan. Die honden krijgen trouwens vis, alleen maar vis. In de zomer worden kuilen gegraven, daar gooien ze grote hoeveelheden vis en een paar kruiden en planten in, zodat het gaat gisten. Gedurende de winter krijgen de honden daarvan te eten.’

Steun voor uitstervend volk

Worden de Itelmenen ondersteund door de overheid?
‘Er bestaat zelfs een speciaal financieringsprogramma voor de oerinwoners van Kamtsjatka. Maar zoals dat altijd gaat in Rusland: Eerst pikt een of andere hooggeplaatste ambtenaar een gedeelte van het budget in Moskou, dan een tweede in Chabarovsk en bij de Itelmenen zelf komen misschien een paar kopeken aan.’

Verlaat de jeugd de nederzetting? Vertrekken er velen voor altijd naar de stad?
‘Eigenlijk niet. Er zijn naar mijn weten twee handige meiden die in Sint-Petersburg studeren, maar normaal gesproken komen de Itelmenen niet verder dan Petropavlovsk-Kamtsjatski. Je moet weten dat de bevolking echt heel eenvoudig is. Het zijn gewone vissers.’

(Lees verder onder de foto)

Georgij Kiseljov

Ondanks vrije relaties en grote gezinnen blijven er toch nog slechts een 1500-tal Itelmenen over.

Hoe zie je de toekomst van de Itelmenen?
Het enige dat een uitsterven zou kunnen verhinderen is nieuw bloed. In de nederzetting Kovran hebben bijna alle mensen dezelfde achternaam. Dat is niet echt bevorderlijk, natuurlijk. En dan is er nog het alcoholisme. En het rauwe klimaat. Door de opleving in de afgelopen decennia is er een nieuw bewustzijn voor de eigen cultuur ontstaan. Maar een keer zal het afgelopen zijn.’

natuurreligie

Op bezoek bij de Russische indianen