Charles de Gaulle wordt dit jaar drie keer herdacht. Hij werd 130 jaar geleden geboren. Hij stierf 50 jaar geleden. En daarbovenop viert Frankrijk de 80ste verjaardag van zijn ‘Appel van 18 juni 1940’. Wat betekende die 18 juni in België? Was hij een groot man? En wat blijft er van het gaullisme over?

Luc Pauwels vroeg het gisteren aan de Franse filosoof Alain de Benoist en vandaag aan de Vlaamse journalist en Frankrijk-kenner Alain Mouton (Trends).

Waalse beweging

Heeft De Gaulle invloed gehad op de Belgische politiek?

‘Zeker wel. Vooral in de periode kort na de Tweede Wereldoorlog binnen de Waalse beweging. De Gaulle was de icoon van het verzet tegen de Duitse bezetter. De Waalse beweging beschouwde zichzelf als één van de belangrijke vertegenwoordigers van het verzet in België. Het toeval wil dat de wallingantische organisatie Wallonie Libre werd opgericht op 18 juni 1940. Wallonie Libre stond dicht bij het latere verzet tegen de Duitse bezetter. En 18 juni was net de datum dat Charles de Gaulle vanuit Londen zijn legendarische radio-oproep deed om de strijd verder te zetten.

In België zaten we bovendien met de Koningskwestie. Dit stimuleerde het wallingantisme dat vreesde voor een Vlaamse dominantie in België. Men pleitte op een Waals Congres in oktober 1945 in eerste instantie voor een aanhechting bij Frankrijk. Daarna werd er “realistischer” gestemd voor een federalisme in België. De wallinganten waren maar emotionele rattachisten en hoopten dat De Gaulle als sterke man in Frankrijk een gebaar richting Waalse bevolking ging stellen. Maar Frankrijk heeft zich altijd gehoed om zich te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van België. Althans toch voor zover we weten…

Tweede element: België was in de naoorlogse periode een trouwe NAVO-bondgenoot en als stichtend lid van talrijke Europese organisaties een voortrekker van de Europese eenwording. De Gaulle stond op een andere lijn en liet dat graag merken. Dat zorgde regelmatig voor spanningen met de Belgische regering.’

Waalse liberalen

Zijn er bijvoorbeeld in de MR mensen die een beroep doen op het gaullisme?

‘Vandaag niet meer, denk ik. Wel in de jaren 80 en 90, ten tijde van Jean Gol (1942-1995). Hij profileerde zich als zeer pro-Frans en was eigenlijk een neogaullist. Niet enkel Fransgezindheid op zich, maar ook de rest van de erfenis van Charles de Gaulle. De Franstalige liberalen zijn altijd uitgegaan van de nood aan een sterk staatsgezag en controle over de instellingen. Een vergeten element in de reden waarom de MR als enige Franstalige partij in 2014 in een federale regering stapte heeft net te maken met dat etatisme. Het was de kans om allerlei figuren uit eigen rangen in de overheidsinstellingen te benoemen. Dat is vintage gaullisme. Van de generatie-Didier Reynders en vader en zoon Michel is bekend dat ze goede contacten hebben met Parijs. Tijdens de financiële crisis zou zeker Reynders de Franse bancaire belangen niet hebben gehinderd. Maar dat is geen neogaullisme, eerder francofilie.’

Neogaullisme

En hoe ziet dat neogaullisme er in Frankrijk uit? Wat rest daarvan bij de Républicains?

‘Het neogaullisme was gebaseerd op een twee pijlers: de nationale soevereiniteit en het principe van de sterke president als leider met een directe band met de bevolking. De opvolgers van de gaullistische partij van De Gaulle (RPR, UMP, vandaag Les Républicains) hebben die principes erg uitgehold. Ten eerste door een zeer pro-Europese en supranationale houding. Dat heeft geen voeling meer met het oude gaullisme. Ten tweede is de figuur en functie van de president nog altijd zeer machtig. Maar De Gaulle had een truc om telkens weer via een referendum de bevolking achter zich te scharen. De huidige generatie presidenten waagt zich niet meer aan referenda.

Anno 2020 proberen verschillende politici de erfenis van Charles de Gaulle te claimen. Tot huidig president Macron toe. Hij bezocht vorige maand in het departement Aisne de plaats waar toenmalig kolonel De Gaulle in de zomer van 1940 een tankslag verloor. Alle Franse presidenten na De Gaulle hebben geprobeerd zijn grandeur te instrumentaliseren en zich eigen maken. Maar dat lukt niet echt bij Macron. Op zijn statieportret staat Macron aan zijn bureau in het Elysée. Op tafel liggen ostentatief twee boeken. Deel 1 en 2 van De Gaulles memoires. Velen vonden dat belachelijk.

Les Républicains is een kleine partij geworden die zich amper nog beroept op de gaullistische erfenis. De partij die dat nu het meest doet is paradoxaal genoeg het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen. Zij verwijst regelmatig naar De Gaulle die vocht voor Franse grootheid en nationale eenheid. Dit is paradoxaal omdat het Front National, de voorganger van het RN, werd opgericht door felle tegenstanders van Charles de Gaulle. Aanhangers van het Vichy-regime, oud-kolonialen uit Algerije die De Gaulle heeft laten vallen. In zijn memoires schrijft Jean-Marie Le Pen dat hij De Gaulle zag na het einde van de Tweede Wereldoorlog en dat het in zijn ogen een lelijke kerel was. Die aversie voor De Gaulle is bij de nieuwe generatie van het RN weg.’

Wat stelt die partij van Nicolas Dupont-Aignan voor, Debout la République, nu Debout la France?

‘Zeer weinig. Hij zit geprangd tussen het Rassemblement National en Les Républicains. De man wordt in Frankrijk niet echt ernstig genomen. Laat staan daarbuiten.’

Quebec

Wat weten we precies over de belangstelling van De Gaulle voor Wallonië? Is er een parallel te trekken met zijn interesse voor een “Quebec libre”?

‘Sommige Walen hadden inderdaad gehoopt dat De Gaulle naar Luik zou komen (waar men ook nu nog elk jaar 14 juli viert, de Franse nationale feestdag) en daar “Vive la Wallonie libre!” zou roepen. Dat is nooit gebeurd, om twee redenen. Ten eerste was zijn kreet “Vive le Quebec libre” een provocatie van een oude man die graag keet wou schoppen. In Europa lagen de diplomatieke verhoudingen gevoeliger.

Ten tweede kent De Gaulle zijn geschiedenis goed. Hij weet dat de Franse interesse verder ging dan louter het Franstalige deel van de zuidelijke Nederlanden. De haven van Antwerpen was het doel, niets anders. Enkel Wallonië aanhechten had weinig zin in zijn ogen.

Al zegt hij wel tegen zijn minister Alain Peyrefitte dat “een democratische Waalse meerderheid gehoord moest worden indien ze naar Frankrijk lonkte.” De Gaulle zag in België een constructie van de Britten. Dat zei hij ook in volle woorden: “België is een Engelse uitvinding om de Fransen te pesten.”

Nog een weetje: in de brieven aan zijn moeder tijdens de Eerste Wereldoorlog had De Gaulle het als jonge officier soms over België. Hij vond het Belgisch leger maar niets. “Te veel beïnvloed door flaminganten,” beweerde hij. En dat terwijl De Gaulle zelf Vlaamse wortels had, vermits zijn familie uit Rijsel kwam. Hij is ook daar geboren. Sommigen beweren dat zijn familienaam doorheen de eeuwen een verbastering en verfransing was van het Vlaamse “Van de Walle”. Het zal je lot maar wezen.’

neogaullisme

Charles de Gaulle, Waalse hoop tegen flaminganten