De campagne rond het nieuwe capaciteitstarief is begonnen. De eigenlijke boodschap is: aanpassen of betalen. Voor veel huishoudens met dag- en nachttarief vormde het capaciteitstarief al het voorwerp van slapeloze nachten in deze energiecrisis. De belofte van distributienet-beheerder Fluvius en de regulator VREG is: wie zijn verbruik aanpast zonder grote extra kosten, zal de tariefverandering overleven. Maar klopt dat wel?

Minister van energie Zuhal Demir is alvast niet van plan om haar juridische stappen tegen het capaciteitstarief terug te trekken: ‘Ik heb gepleit voor een redelijke oplossing, de VREG zag er helaas geen probleem in dat de kleinste verbruikers het gelag zouden betalen. Ik wel. Daarom trok ik naar de rechtbank. Het enige alternatief dat ik had. En we gaan de procedure niet stopzetten omdat er geen uitspraak is voor 1 januari,’ aldus Demir.

De Vlaamse regulator van de Elektriciteits- en Gasmark (VREG) startte dinsdag 22 november een communicatiecampagne over het capaciteitstarief. Tegelijk gaf de VREG een studie vrij, besteld bij de UGent. Die studie is zeer degelijk en geeft in het eerste deel een uitmuntend overzicht met duidelijke uitleg over de problematiek. Maar de conclusie die de VREG er uit trekt dat de ‘nieuwe tariefstructuur leidt tot lagere lasten op elektriciteit’ is wishful thinking of wensdenken, dat bij lezing van de studie zelfs zeer onwaarschijnlijk blijkt.

Bestudeerde periode was nog voor energiecrisis

In 2021 onderzocht UGent de impact van de nieuwe nettarieven op verschillende types van eindgebruikers en het effect op de energietransitie. Volgens de VREG kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat de nieuwe nettarieven winnaars en verliezers hebben, maar dat het capaciteitstarief op langere termijn het elektriciteitsverbruik goedkoper maakt en verdere elektrificatie stimuleert. Dat is zonder meer een zeer gekleurde lezing. Bovendien lag de bestudeerde periode voor de energiecrisis.

Jammer genoeg zijn de eerste persartikels over die campagne zeer gekleurd. Ze zijn duidelijk niet gebaseerd op de studie, maar op het persbericht. Op de nieuwssite van VRT bijvoorbeeld begon het aldus: ‘Als we de klimaatdoelstellingen willen halen, moeten we overstappen op CO2-neutrale energievormen. Elektriciteit zal fossiele brandstoffen, zoals gas of mazout, meer en meer vervangen.’ De VRT-redactie vervolgt daarop met ‘Het is de bedoeling dat we de omschakeling maken zonder dat we miljarden moeten investeren in een zwaarder elektriciteitsnet. De Vlaamse regulator VREG wil daarom dat we ons verbruik beter spreiden, zodat we elektriciteit kunnen verbruiken wanneer windmolens en zonnepanelen die produceren.’ Een op zijn minst ideologisch zeer gekleurde duiding.

Vanaf 1 januari 2023

Nadat de invoering van het capaciteitstarief in Vlaanderen al twee keer met 6 maanden werd uitgesteld, gaat het plan vanaf 1 januari 2023 toch in voege.

Mensen met een snellader voor hun elektrische auto zullen alvast duurder af zijn. Zuinige gebruikers zullen alvast duurder af zijn. Bepaalde grote verbruikers krijgen een klein voordeel. Mensen die nachttarief hadden voor accumulatiekachels of die hun was deden in daluren zijn de sigaar. Toch loont het de moeite even verder te lezen, want hoewel erg ingewikkeld, vallen enkele interessante weetjes op te tekenen.

De vraag is: hoeveel op de 3,5 miljoen aansluitingen waarvan 2,8 miljoen huishoudens behoren bij de grote verbruikers en hoeveel bij de kleine? Wie de grafiek bekijkt ziet de bui meteen hangen. Bijna iedereen behoort bij de groep die nadelen zal ondervinden. De rode streep geeft aan waar de grote verbruikers beginnen binnen het klantenbestand. Iedereen links is duurder af, iedereen rechts van die streep is soms goedkoper af.

De impact op de gemiddelde afnemers, de kleine afnemers en de zeer kleine afnemers zal zowel bij klassieke meter als bij digitale meter negatief zijn door de wijzigende tariefstructuur. Hoeveel gezinnen zijn dat? Die vraag kon niemand beantwoorden ondanks de zeer ruime datasets waarop het onderzoek gebaseerd is.

Distributienet

De eerste belangrijke boodschap bij het hele verhaal is dat de hele verandering niks te maken heeft met de stroomprijzen. De verandering telt enkel voor de distributienetkosten of nettarieven. Het gedeelte dat naar de intercommunales gaat die het netwerk beheren, en dus niet de leveranciers van de elektriciteit. Die prijzen van de intercommunales worden gereguleerd door de VREG voor de distributienetkosten en door de federale regulator CREG wat betreft de transmissienetkosten van Elia.

De huidige nettarieven zijn goed voor zo’n 13 % van de totale stroomfactuur. Het gebruik van het distributienet betalen de huishoudens en bedrijven op basis van de hoeveelheid kWh elektriciteit die ze verbruiken. Door het capaciteitstarief gaat die transparante methode op de schop. De helft van de nettarieven zullen nu bepaald worden op basis van het zogenaamde ‘piekvermogen’. Op papier is het capaciteitstarief dus geen extra kost, maar een andere berekeningsmethode.

Overbelast stroomnet door verwarming en auto’s

Het gedeelte distributienetwerkkosten in de energiefactuur van de huishoudens en bedrijven ondergaat vanaf 1 januari 2023 een belangrijke verandering. Het is de bedoeling om het energieverbruik te elektrificeren. De politieke consensus is dat de huishoudens en bedrijven met elektrische auto’s moeten gaan rijden, dat ze warmtepompen moeten installeren en dat ze af moeten van fossiele brandstoffen. Vooral benzine, diesel, stookolie en aardgas waren lange tijd ‘goedkoop’ en vooral heel efficiënt. Fossiele brandstof was de motor van de welvaart. Omwille van ‘klimaatverandering’ moet koste wat kost die ‘verslaving’ aan fossiele brandstoffen afgebouwd.

De consequentie van die visie is dat het bestaande elektriciteitsnet drastisch herbekeken moet worden, maar dat de middelen voor die investeringen natuurlijk beperkt zijn.

De aanname is dat door de elektrificatie van de verwarming en het transport het verbruik van stroom zal stijgen. Met de oude tarifering zou de factuur voor de nettarieven dus ook stijgen. Volgens de distributienetbeheerder Fluvius zou het nadeel echter zijn dat het stroomnet overbelast dreigt te raken. De stroom die elektrische wagens en warmtepompen uit het net trekken op momenten dat het piekverbruik sowieso al optreedt, zou gigantische problemen kunnen veroorzaken. De enige manier om dat te voorkomen zijn immense investeringen in het elektriciteitsnet.

Kunstgrepen

Die investering rekenen ze normaal met instemming van de VREG door aan de eindgebruikers. Maar om die enorme prijsstijging te voorkomen, kiezen VREG en Fluvius voor een andere remedie. De VREG wil met het capaciteitstarief dus aan ‘nudging’ doen. Dat wil zeggen dat ze de gebruikers met zachte dwang willen ‘stimuleren’ om het verbruik te spreiden. Om de nodige investeringen dus te milderen en de dividenden aan de steden en gemeenten niet in gevaar te brengen.

Eigenlijk is het capaciteitstarief dus het uitstellen van de factuur voor de ‘energietransitie’ met kunstgrepen die de vraag moeten aanpassen. In hoeverre VREG, Fluvius en de politiek invloed hebben op de vraag naar stroom die ze met alle ander beleid fors aanjagen is de grote onbekende. Enerzijds moet alles elektrisch en duwen ze huishoudens en bedrijven richting meer stroomverbruik. Anderzijds dwingen ze tot verminderen of spreiden om praktische redenen of fors extra betalen voor stroom.

Duurder zonder digitale meter

Het capaciteitstarief is gebaseerd op de gemiddelde maandpiek van de afgelopen 12 maanden. Een maandpiek is het hoogste piekvermogen dat een eindgebruiker tijdens een kwartier in een bepaalde maand verbruikt. Die maandpieken zijn enkel te registreren via een digitale meter. Daarom is het systeem zo uitgewerkt dat het altijd duurder moet zijn dan met digitale meter.

De eerste conclusie die veel mensen trekken is: laat geen digitale meter installeren. Het rapport meldt ‘In tegenstelling tot de klassieke Ferrarismeter, is de digitale meter immers in staat om deze pieken op te meten.’ Dus capaciteitstarief is enkel voor bezitters van digitale meters een gegarandeerde meerkost. Helaas hebben ze daar ook aan gedacht en komt er een forfaitaire vaste kost voor klanten zonder digitale meter. Die is altijd duurder.

Mattheuseffect

Het is niet, zoals vaak gezegd wordt, dat het capaciteitstarief zorgt voor de afschaffing van dag- en nachttarief. Het onderscheid tussen piekuur- en daluurtarief verdwijnt voor het deel dat zit in de distributienetkosten. Voor het verbruik kunnen leveranciers nachttarief blijven aanbieden, maar het verschil op de afrekening zal quasi nihil blijken. De bezitters van een ‘uitsluitend nachtmeter’ met bijvoorbeeld elektrische accumulatieverwarming blijven voorlopig wel een lager nettarief genieten, dat geleidelijk aan zal worden afgebouwd om volledig te verdwijnen in 2028.

De auteurs van het rapport beweren dat het Mattheuseffect zou beperkt worden voor wie in een batterij investeert om pieken af te vlakken. Het beroemde Mattheuseffect van professor Herman Deleeck (ooit gecoöpteerd senator voor de CVP en geestelijke vader van het armoedeonderzoek in Vlaanderen) stelt dat wie veel heeft nog meer zal krijgen (de verwijzing naar een passage in het Evangelie waar de naam Mattheus van de evangelist dus vandaan komt). Dus dat sociale maatregelen vaker de middenklasse i.p.v. onderklasse bereiken. Blijkbaar hebben de onderzoekers dat concept niet zo goed begrepen.

Niet tegelijk oven en vaatwasser gebruiken….

De studie heeft echter ook enkele vreemde vooroordelen. Zowel de beleidsmakers als de UGent-onderzoekers denken blijkbaar dat de meerderheid van de Vlaamse gezinnen zonnepanelen heeft en ook vrij budget beschikbaar voor het kopen van thuisbatterijen enzovoort. Alleen al in de steden lijkt dit zeer betwistbaar. Wie dit niet heeft is onherroepelijk de pineut. In de studie lijkt het modale gezin zonder zonnepanelen dus quantité négligeable.

Welke apparaten zijn buiten elektrische auto’s bronnen van piekverbruik? Een niet exhaustieve opsomming: droogkast, wasmachine, heteluchtoven, vaatwasser, waterkoker… Geen van die apparaten kan dus nog tegelijk gebruikt wil een huishouden niet extra betalen. Het verschil zou wel maar 100 tot 150 euro op jaarbasis zijn.

Zuhal Demir

Zuhal Demir liet Doorbraak nog weten waarom ze zo tegen het plan is: ‘Het huidige capaciteitstarief is vooral een theoretisch verhaal uit de ivoren toren. Het beoogt zogezegd gedragsverandering, maar die kan je niet succesvol teweegbrengen als niemand het systeem kent. Uit een bevraging van de VREG eerder dit jaar bleek al dat slechts 9% van de gezinnen op de hoogte van de invoering van het capaciteitstarief en van deze 9% kon vervolgens slechts 66% een correcte definitie geven. Ook slechts 15% van de kleine bedrijven en 13% van de kmo’s voelde zich voldoende geïnformeerd over deze nieuwe berekeningsmethodologie. Dat wil zeggen dat dot niet zozeer impact zal hebben op het gedrag, maar wel op de factuur.’

Conclusie? De timing van de invoering is fout. De energiemarkt wordt bovendien door het capaciteitstarief nog ondoorzichtiger dan ze al was. Alles draait rond de zogenaamde energietransitie. Een fata morgana ergens in de verre toekomst, terwijl de huishoudens en bedrijven nu wel extra mogen betalen voor een transitie die Fluvius de facto zelf niet heeft voorbereid met investeringen, want het hele capaciteitstarief gaat over het spreiden van verbruik om geen enorme investeringen in die transitie te moeten doorrekenen aan de eindverbruiker. Eigenlijk betaalt de eindgebruiker dus aflaten die de distributienetbeheerder en de regulator kopen om hun eigen onvermogen af te kopen.

netbeheerders

120 euro per jaar aan extra nettarieven in 2025

Capaciteitstarief bezorgt bijna ieder huishouden hogere elektriciteitsfacturen