Met de vzw klimaatzaak trekt film- en documentairemaker Nic Balthazar ten strijde tegen klimaatverandering. In november dwong Klimaatzaak via de rechter af dat Vlaanderen in 2030 55% minder broeikasgassen mag uitstoten. Maar wat te doen met het protest van de bevolking tegen die versnelde afbouw? Moeten we het zomaar aannemen? ‘Politici nemen mensen niet mee in een wervend verhaal’, zegt Balthazar.

‘Er moet meer gepraat worden tussen de kampen van de klimaatbelievers en de klimaatsceptici’, vindt Nic Balthazar, de in Vlaanderen bekende mediafiguur van onder anderen het tv-programma Vlaanderen Vakantieland en de succesfilm Ben X. Sinds 2006 is Balthazar dé bekendste klimaatactivist.

Nic Balthazar: ‘Mijn activisme is terug te voeren op de film An inconvenient truth van de Amerikaanse politicus Al Gore. Gore is er in 2006 in geslaagd waar het VN-klimaatorgaan IPCC nooit in geslaagd was: de ongemakkelijke waarheid over de opwarming van ons klimaat brengen op een onderbouwde en overtuigende manier.’

‘De wereld wordt anders wanneer je kinderen hebt. Plotseling werden de simpele statistieken die Gore aandroeg voor mij rauwe werkelijkheid. Ik kon nadien niet meer doen alsof er niets aan de hand was. We weten al sinds eind 19de eeuw dat broeikasgassen de aarde warmer maken. De olieconcerns wisten dat ook al sinds de jaren ’70 en hebben het al die tijd proberen verzwijgen.’

‘Al Gore heeft ook een positieve boodschap: we hebben de klimaatcrisis veroorzaakt, maar als we het probleem al erkennen, dan kunnen we het als mensheid ook oplossen. En we lossen het al deels op: we zetten windmolens in zee, en we plaatsen massaal zonnepanelen.’

‘De energietransitie staat ons toe om een stabielere, meer soevereine economie te hebben. We zijn immers minder afhankelijk van de invoer van olie en gas uit Rusland en de Arabische wereld. We hebben de knowhow om die transitie te maken. Op die manier zullen we tegen onze kinderen kunnen zeggen: “het was even spannend, maar we hebben jullie een betere wereld nagelaten”.’

‘Ik durf het gevaar in de ogen te kijken. Het gevaar is als volgt (neemt een boek vast en schuift dat langzaam naar de rand van de tafel, red.): we zitten nu al twaalf maanden aan een stuk aan anderhalve graad opwarming. Minstens. De wetenschap zegt dat je met zo’n stijging in de nabije toekomst een omslagpunt zult bereiken. Vanaf dat punt zal de aarde nog sneller opwarmen uit zichzelf.’

Maak ik mensen bang? Oké, maar hoe kunnen we anders mensen overtuigen? De brandweer rukt uit met de sirene als er brandgevaar is, toch?

‘Vanaf dan weten we dus niet of we de boel nog kunnen beheersen. Nu al maak ik me zorgen dat wij nog tijdens ons leven al het noordpoolijs zullen zien smelten. Want die noordpool-kap kaatst zonlicht terug de ruimte in, en als dat niet meer gebeurt heb je nog zo’n omslagpunt.’

‘U mag opschrijven dat ik uit een soort vaderlijk instinct van dit probleem wakker lig tegenover mijn eigen kinderen. Vandaar dat ik mensen probeer te overtuigen van het gevaar. Vandaar uiteindelijk ook – helaas – door de Klimaatzaak, en onze strijd voor de rechtbank. Ik bescherm mijn nest. En we doen dat door onze overheden op hun plichten te wijzen. De plicht om hun burgers te beschermen. Daar zijn ze nu ook tot twee maal voor veroordeeld na het bekijken van tonnen bewijsmateriaal.’

‘Maak ik mensen bang? Oké, maar hoe kunnen we anders mensen overtuigen? De brandweer rukt uit met de sirene als er brandgevaar is, toch?’

Er zijn ook wetenschappers die het doembeeld dat u schetst nuanceren.

‘Ik zeg dit niet voor mijn plezier hé, of om me interessant te maken. Ik zou niet weten welk plezier ik hier aan beleef. Ik heb hiervoor de helft van mijn professionele leven opgegeven. En ik vlieg ook al lang niet meer.’

‘Maar stel dat er 50 procent kans is dat het inderdaad allemaal zever is, en 50 procent kans dat dat wat 97% van alle klimaatwetenschappers al decennia beweren, toch waar is. Willen we dan het risico nemen? Nee, toch? Wel, willen we dan in het echte leven het risico nemen dat drie procent sceptici gelijk hebben? Zeker omdat je hun beweringen steevast kan terug voeren op de fossiele belangengroepen achter hen.’

‘Toch word ik om de oren geslagen met het argument dat ik niet te alarmistisch mag zijn, en dat de mensen afhaken omdat het nu eenmaal moeite kost om de omslag te maken. Waarom zou dat zo problematisch zijn, vraag ik me af, terwijl de urgentie zo duidelijk is?’

Omdat zelfs de website klimaat.be van de overheid moet toegeven dat de uitstoot van broeikasgassen in België sinds 1990 met meer dan 20 procent gedaald is. Hetzelfde met vele andere vervuilende stoffen. Er is verbetering. Maar met Klimaatzaak wil u dat er 55% minder uitstoot van broeikasgassen is tegen 2030. Dat is onrealistisch. Tegen 2050 of 2060 zou toch realistischer zijn als we kunnen blijven verbeteren aan het huidige tempo?

‘We zijn nu al de vierde grootste producent van windenergie op zee, en dat zorgt binnenkort dat één op twee Vlaamse families elektriciteit haalt uit de wind. Ons kleine land kan dit aan. Dat is best om trots op te zijn. Het brengt ook werkgelegenheid. Fantastisch toch? Maar dat kwam alleen maar omdat er een zekere urgentie was in de hoofden. Die urgentie moeten we behouden.’

Het risico dat u neemt, is dat u met Klimaatzaak duidelijk beleidsstandpunten inneemt. Zeker wanneer u niet naar de mensen luistert die nu aangeven dat de verplichte omslag te snel gaat en te duur is op korte termijn. U moet daar toch oren naar hebben?

‘Ik begrijp dat mensen zeggen dat ze niet kunnen volgen. We horen niet graag dat we moeten veranderen, ook al weten we dat de zaken slecht gaan. Als je je hele leven hard hebt gewerkt en al meer dan een decennium met je dieselauto rijdt, dan snap ik wel dat je even vloekt als je me bezig hoort.’

Daar gaat Klimaatzaak over. De politiek vergeet de gewone man mee te nemen in het klimaatverhaal

‘Die dieselbezitter is niet de misdadiger. Maar hij wordt door het beleid wel onvoldoende mee genomen in een wervend verhaal. Het is nu altijd: “het gaat te snel, het is te duur, het gaat niet”.’

‘De Aarde sluit helaas geen compromissen. We moeten – dat hebben we met z’n allen beslist in Parijs – naar nul uitstoot in 2050. Daarom hebben we helaas geen tijd meer. Ik hoor al jaren dat er geen draagvlak is. De politiek neemt daarom onvoldoende verantwoordelijkheid op. Daar gaat Klimaatzaak over. De politiek vergeet de gewone man mee te nemen in het klimaatverhaal.

Wat zegt u dan tegen de gewone man om hem te overtuigen?

‘Niet meer met een dieselauto rijden betekent betere lucht, en dus een beter leven voor allen. Er zijn nu zovele kinderen met allergieën. Door schonere lucht zal dat verdwijnen. Dat is toch een mooi vooruitzicht? Werkgelegenheid? Hetzelfde: we kunnen hier innoveren doordat we een kenniscentrum van duurzame energie kunnen worden, en dat model exporteren. Dat alles kan met de meer dan 13 tot 20 miljard euro subsidies die vandaag nog naar fossiele brandstoffen gaan, bijvoorbeeld. Die investering zal zich dubbel en dik terugverdienen.’

‘Vraag aan ieder mens waar het hem of haar om te doen is, en hij of zij zegt: onze kinderen en kleinkinderen. Zo moeilijk is het toch niet om voor hen te veranderen? Als ministers nu al zeggen dat we allemaal gaan verarmen en ‘walloniseren’, ja, dan creëren we inderdaad geen collectief draagvlak. Dat vereist echte leiders, mensen durven meenemen. We moeten sowieso veranderen. Ofwel doen we dat omdat we het nu nog kunnen, ofwel omdat we het na vele klimaatrampen gewoonweg zullen moeten doen. De keuzes zijn in dat laatste scenario veel beperkter, want dan is het chaos alom.’

Maar twijfelt u nu nooit? Wat u bijvoorbeeld zegt over rampen: men kan vandaag aantonen dat het aantal doden door natuurrampen wereldwijd is gedaald.

‘Met statistiek kan je vele kanten op. Daarmee moeten we opletten.’

Dat is waar. Maar u begrijpt waar ik heen wil: ook wetenschappers vergissen zich. Of kunnen overdrijven. Dat heeft de covidcrisis ons toch geleerd?

‘Kijk, u doet het nu weer. Ik heb me zeventien jaar ingelezen in de klimaatmaterie. De mondiale wetenschap, alle universiteiten, alle kmi’s van de wereld, alle energie-agentschappen, zelfs het Internationaal Energie Agentschap: iedereen is het er over eens dat we nú moeten handelen om een totale klimaatchaos te voorkomen. De tijd om nog te handelen raakt op. Dat kan je toch moeilijk terzijde schuiven? De thermometer heeft geen politieke kleur. Zowel PVDA’ers als VB’ers zitten in hetzelfde schuitje.’

Wat mensen aan het klimaatbeleid doet twijfelen, is dat legitieme opmerkingen over de implementering van hernieuwbare energie vaak niet gehoord worden. Twintig procent van onze energievoorziening is nu al hernieuwbaar. Maar als ingenieurs er dan op wijzen dat je zeker nog 50% productie uit kernenergie nodig zal hebben om onze elektrificering op te vangen, dan luistert de milieubeweging niet. Waarom niet?

‘We hebben in België fors geïnvesteerd in kernenergie. We zijn daar zelfs een pionier in. Maar zonnepanelen zijn op amper 10 jaar 90% in prijs gezakt, en nu de goedkoopste manier om energie te produceren. Ik zie vooral de opportuniteit voor iedereen, omdat nog 95 % van alle daken zonnepanelen missen. Gaan we zonnepanelen en windmolens bouwen echt aan de Chinezen laten, en hopeloos achterblijven in de derde internationale revolutie?’

‘Een kerncentrale bouwen wordt net alsmaar duurder. Vanwege de stijging van de zeespiegel, bijvoorbeeld, want kerncentrales staan vaak aan zee. Ik durf het woord “Fukushima” bijna niet uit te spreken. Het omgekeerde wordt ook realiteit: in sommige landen zal er te weinig water zijn om kernreactoren af te koelen. Zo is de investering in kernenergie alleen maar duurder geworden. En over de militaire dreiging durf ik amper na te denken.’

‘Zaporitsja, de grootste kerncentrale van Europa, ligt aan een frontlijn van de Oekraïens-Russische oorlog die we ook niet zagen komen. Maar als we morgen uit veilige kernenergie, uit kernfusie bijvoorbeeld, nog goedkopere energie halen, dan heb ik daar geen probleem mee.’

‘Maar misschien krijgen we daar ook niet meteen tijd voor. 2023 is nu al het warmste jaar ooit gemeten. Elke maand breekt wel een hitterecord, maar met ongeziene cijfers. Ik hoop oprecht dat we nog tijd genoeg hebben om rustig na te denken over hoeveel hernieuwbare energie of hoeveel kernfusie we nodig hebben. Maar we kennen het probleem van de broeikasgassen al sinds 1897!’

Maar zegt u dan niet: we moeten het gewoonweg met minder doen? Want als een land bijvoorbeeld ook niet investeert in kernenergie of gascentrales, dan heeft het met de energiewende ernstige capaciteitsproblemen. Kijk maar naar Nederland, een land met veel hernieuwbare energie. Bedrijven kunnen er nu moeilijk aansluiten op het netwerk omdat er te weinig elektriciteit is. Het resultaat is dan toch: minder?

‘Natuurlijk zullen er nog problemen opduiken. Het is de grootste omslag die de mensheid ooit heeft moeten doen. Maar laat ons die niet uitvergroten. Laat ons kijken wat het ons zal opbrengen: een veiligere wereld, die gezonder en stabieler is. Wat gaan we anders doen als grote delen van Afrika en Azië onbewoonbaar zijn geworden vanwege de hitte en de droogte. Waar denken we dat die mensen naartoe zullen trekken? We kunnen dan hekkens bouwen van prikkeldraad, en dijken tegen de zeespiegel die zal stijgen. Of we kunnen nu nog samen het onheil proberen afwenden.’

‘Of we kunnen een toffer leven hebben. Een beter leven. Een rustiger leven. Neem auto’s. We kunnen met z’n allen blijven stilstaan in de files die alsmaar langer worden. Terwijl al onze auto’s 96% van de tijd stil staan. In de toekomst zullen we bijvoorbeeld auto’s delen. Vooraf steigeren mensen bij de gedachte. Ik begrijp dat. Van zodra je dat uitprobeert zie je alleen de voordelen, niet in het minst omdat het ook zo veel goedkoper is. Achteraf geeft men vaak toe dat veranderen ook verbeteren betekent.’

‘Kijk naar Gent: ook hier hoorde ik vaak “ge kuunt ier nie meer veur euj deure parkeren” toen het nieuwe mobiliteitsplan werd voorgesteld. Maar achteraf moeten velen wel toegeven dat Gent enorm aantrekkelijk is geworden. Groener, gezonder, veiliger. Is men dan zoveel slechter af? Neen, toch? Is dat een verarming? Neen, toch? Wel, dát is draagvlak creëren.’

Nic Balthazar

Klimaatactivist Nic Balthazar: ‘Stel dat 50% zever is, dan nog. Willen we voor de andere 50% dat risico nemen?’