2024 is een gezegend verkiezingsjaar, waarin op alle niveaus politici om uw stem bedelen. Die periodieke vorm van gespeelde nederigheid boeit me enorm, en daartoe bieden de affiches interessant materiaal.

Zoals steeds presenteren de kandidaten zich voor het overgrote deel met een brede glimlach. Wat zit daar achter, en wat valt er eigenlijk te lachen? Een korte antropologie van de grijns.

Geslachtsrijpe mannetjes

De chimpansee lacht om zijn gebit te tonen, vooral ter attentie van rivalen.

De chimpansee lacht om zijn gebit te tonen, vooral ter attentie van rivalen.

Reeds de wijsgeer Aristoteles sprak van de mens als ‘het politieke dier’. Sindsdien is Darwin gepasseerd, en zouden we beter spreken van de ‘politieke aap’. Het boek van Desmond Morris The Naked Ape uit 1967 is al meer dan een halve eeuw oud, en blijft boeien als een zeer leesbare studie over de gelijkenissen tussen wat wij doen en het gedrag van mensapen.

De mens is een aap zonder beharing die zich krampachtig probeert als een intelligent wezen te gedragen, maar net daardoor overdrijft en onderuit gaat. Ons gedrag is dierlijk, maar met een masker van hypocrisie en eigenwaan. Waarbij we in beestachtigheid soms alle lagere diersoorten ver achter ons laten.

De mens is een aap zonder beharing die zich krampachtig probeert als een intelligent wezen te gedragen, maar net daardoor overdrijft en onderuit gaat

In die zin ziet Morris seksuele patronen en attitudes als oeroude fenomenen die altijd terugkeren, in allerlei variaties. Het mannetje dat het wijfje wil imponeren om te paren, het wijfje dat met hormonale nestdrang is behept en een valide partner zoekt die het nest kan beveiligen. In dat imponeren spelen status en rangorde een cruciale rol: je klimt in de ranking dankzij je goede genen, en dat succes levert weerom seksuele attractiviteit op.

Mensapen doen twee zaken die wij als ‘lachen’ interpreteren: luid schreeuwen (gieren) en grijnzen. Het schreeuwen gebeurt als groepservaring en teken van teamspirit onder mannetjes, vergelijkbaar met onze supporterskoren, strijdleuzen allerhande en dus ook oorlogskreten.

De grijns houdt al evenzeer verband met agressie: de tanden worden ontbloot in situaties waar rivaliteit speelt en/of de rangorde op het spel staat. In de eerste plaats onder geslachtsrijpe mannetjes die willen paren en de wijfjes onder elkaar verdelen. De underdogs krijgen niks en mogen enkel toekijken, dixit Morris én zijn verre discipel Jeff Hoeyberghs.

Wolf in schaapskleren

De blik op oneindig: mannen weten waarom.

De blik op oneindig: mannen weten waarom.

Met dat intimidatiegedrag zitten we onmiddellijk in het politieke halfrond. Desmond Morris zegt het met zoveel woorden in een Humo-interview uit 2018: politiek is van origine pure mannelijke aanstellerij.

Toen kiezen nog een mannelijke aangelegenheid was (in België tot 1948), was bovenstaande lichaamstaal van de chimpansee helemaal van toepassing. Politici waren alfa’s die leiderschap uitstraalden, meelopers aanmoedigden (het geschreeuw in de meetings) en hun tanden lieten zien aan tegenstanders. De grijns dus.

Alleen geboren dictators als Hitler kijken van de kiezer weg, ergens naar de horizon, waar de ‘Grote Missie’ in de wolken geschreven staat. Vreemd genoeg heeft Vooruit deze setting overgenomen.

Zowat de helft (v) van het electoraat gaat voor zachtere boodschappen en zoekt de man die nestwarmte kan geven, niet alleen billenkoek. De kiesstrijd wordt hybride en biseksueel

Dat harde imago verandert grondig bij de invoering van het vrouwenstemrecht. Mannelijke power en simpele motto’s doen het nog — jawel — maar ook minzaamheid wordt nu van de kandidaat verwacht. Zowat de helft (v) van het electoraat gaat voor zachtere boodschappen en zoekt de man die nestwarmte kan geven, niet alleen billenkoek.

De kiesstrijd wordt hybride en biseksueel. Pas op dat moment verschijnt de lachende politicus op de affiche. De grijns wordt gemodificeerd tot glimlach van de sympathico, de monkellach, de smile van de verleider. Het is de wolf in schaapskleren tegenover Roodkapje, de gecamoufleerde jager-kandidaat versus de kiezer als prooi. De jacht is geopend.

Koketterie

Anna is er voor u.

Met de invoering van het vrouwenstemrecht neemt de politieke leugen dus toe. Maar wat als ook de dames deelnemen aan de machtsstrijd en op de affiche verschijnen? Blijft het schema van Desmond Morris nog overeind, in een tijd van vrouwenrechten, ritsprincipes en woke-ideologie?

Wel, laten we dat moment als het sluitstuk van de evolutie zien. De mannelijke mensaap wordt almaar meer toeschouwer en naar de coulissen verdrongen. De vervrouwelijking van de politiek keert heel het antropologisch schema om, en maakt van de democratie een schoonheidswedstrijd.

Ook de politica moet zich ‘verkopen’ aan de kiezer, maar een vrouwelijke lach is iets anders dan de mannelijke grijns. Het is de lach van de verleidster, de parade van de sensuele mond die volgens Desmond Morris met behulp van lipstick de vagina repliceert. Verdere associaties met de vrouw als ‘repos du chasseur’, de moederfiguur, zijn onvermijdelijk.

En raar maar waar: de vrouwelijke kiezers gaan voor een groot deel mee in deze koketterie.

Ook vrouwen kunnen onder mekaar fameus hun tanden laten zien. Dan wordt het pas echt volksvermaak, en kunnen wij mannen rustig uit de cataloog kiezen, terwijl de dames moddergevechten houden

Zeldzaam zijn de vrouwen als Le Pen en Meloni die echt leiderschap uitstralen. De grote meerderheid wil vooral charmeren. Nu pas kan het echte verleidingswerk beginnen. Op de verkiezingsaffiche staat een vamp die minister wil worden. Wie zou niet voor haar stemmen? Haal die pikante lingerie maar terug uit de kast, Zuhal.

In datzelfde interview verklaart Morris dat verkiezingen het best zouden voorbehouden blijven aan vrouwelijke kandidaten. Een stap vooruit naar de wereldvrede? Misschien, maar zoals u weet: ook vrouwen kunnen onder mekaar fameus hun tanden laten zien. Dan wordt het pas echt volksvermaak, en kunnen wij mannen rustig uit de cataloog kiezen, terwijl de dames moddergevechten houden.

Ik hoop dat ik nu de laatste twijfelaars heb overtuigd om te gaan stemmen. Wat valt er te lachen? Dit dus.

niveaus

Politici op de affiche: het lachen houdt niet op