Choquerend, immoreel en bijzonder gewelddadig! Zo worden de drie seizoenen van de Noorse tragikomische serie Exit (2019-2023) van Øystein Karlsens meestal omschreven. De reeks is nu te zien bij VRT MAX.

Sex & Drugs & Rock & Roll

Hoe zou je anders de obscene en schurftige uitspattingen van de vier schatrijke, onsympathieke hoofdpersonages William, Adam, Jeppe en Henrik bestempelen? Expliciete seksscènes met hordes prostituees, bedrieglijke illegale beursbeleggingen met voorkennis van zaken en brutale agressie waarin een van hen in stukken gezaagd wordt en met een hamer de tanden uitgeklopt om als kreeftenvoer te dienen.

Bij deze vier Noorse miljonairs is, ogenschijnlijk, elk spoor van goed gedrag en zeden verstrikt geraakt in het verderfelijk credo van een über-kapitalisme. Vergeleken met deze vier stinkend rijke, vraatzuchtige wolven lijkt aandelenhandelaar Jordan Belfort (Leonardo DiCaprio) uit Scorceses The Wolf of Wall Street een, weliswaar weinig aaibaar, welpje.

Waargebeurde verhalen

Echt angstaanjagend is het feit dat zowel Jordan Belfort als de vier Noorse beursgoeroes gebaseerd zijn op echte geldmagnaten. Regisseur-scenarist Øystein Karlsen beweert twee derde van de verhaallijnen geput te hebben uit anekdotes gebaseerd op waargebeurde verhalen van Noorse topinvesteerders, en daarom begint elke aflevering van Exit met de mededeling dat wat we te zien krijgen gebaseerd is op interviews en dus erg ‘documentarisch’ is.

De wereld van deze Noorse Wall Street yuppies staat wel heel erg ver van ons bed. Die wereld bestaat uit bergen grof geld en ‘Sex & Drugs & Rock & Roll’. Zijzelf zijn de onaantastbare, nieuwe ‘Masters of the Universe’. Alle anderen zijn losers of hulpjes die Kim of Pim heten en die slaafs zorgen voor hun verwaarloosde kroost. Hun respectievelijke echtgenotes dienen onvoorwaardelijk te gehoorzamen en zijn misschien wel decoratief maar veel minder essentieel dan hun Porsche. ‘Het gênantste moment van mijn leven was toen er een nieuwer model van míjn auto de parking opreed!’, beweert een van de financiële ‘wizards’ die aardig op weg is om door zo’n decadente levensstijl weg te zinken in het slijk der aarde.

Filosofische bespiegelingen

De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer vergeleek rijkdom met zeewater: hoe meer je ervan drinkt, hoe dorstiger je wordt. Wanneer we oudere citaten over rijkdom lezen, dan blijkt dat men er maar weinig achting voor had. Geld is slijk en stinkt. ‘Maar alleen als het in andermans zakken zit’, voegde schrijver Willem Frederik Hermans daaraan toe.

Ook de recente Zweedse Gouden Palmwinnaar Triangle of Sadness was een genadeloze frontale aanval op rijkdom en status. Een pikzwarte komedie over de uitwassen van hen die alleen de mammon dienen. Typisch Scandinavisch, zo’n niets ontziende satire, maar het Noorse Exit is toch wel wat fijnzinniger en subtieler, occasioneel doorweven met diepzinnige bespiegelingen. Vandaar dat elke serie wordt afgesloten met introspectieve songs die de emotionele impact van een scène versterken en de innerlijke conflicten en worstelingen van de personages weerspiegelen.

Schuldgevoelens

Nummers als The man I am van Tim Scott McConnell en Prisoner of the road van Sivert HØyem. En natuurlijk Leonard Cohens You Want It Darker. Die maken van de serie een aangrijpende kijkervaring. Vandaar dat ik ook schreef dat de vier mannen ‘ogenschijnlijk’ elk spoor van goed gedrag en zeden kwijt waren. In de derde reeks van Exit merken we dat de vier hoofdrolspelers uiteindelijk geconfronteerd worden met hun immoreel gedrag en dat loontje om zijn boontje komt.

Henrik, die gaandeweg blind wordt, stapt mee in het bad waar de prostituee Magdalena haar polsen heeft overgesneden en wordt geplaagd door schuldgevoelens haar niet geholpen te hebben. De agressieve, vechtlustige Jelle heeft zijn stervende vader geëuthanaseerd en Adams moe getergde vrouw Hermine neemt uiteindelijk wraak op haar manipulatieve echtgenoot. Last but not least, zal de suïcidale William zijn moordenaar als een geest achtervolgen en hem duidelijk maken, Fly me to the moon zingend, dat er nog zoiets bestaat als een geweten.

Van de Noormannen, verlos ons, Heer

De rol van William, met een enorm litteken op zijn wang, wordt vertolkt door acteur Pål Sverre Hagen die zowel Thor Heyerdahl (1914–2002) in Kon-Tiki (2012) als Roald Amundsen (1872-1928) In Amundsen (2019) speelde, twee Noorse helden die de eeuwenoude reputatie van zeevarende Vikingen in ere herstelden.

Heyerdahl en Amundsen waren nog echte Vikingen: grote, ruige mannen die tussen 800 en 1100 steden plunderden. We kunnen er niet genoeg van krijgen: tv series, Vikings (2013-2020) en talrijke spin-offs, en de speelfilm The Northman (2022) voeren bloeddorstige rovers ten tonele voor wie het sneuvelen in de strijd de hoogste eer was, want dan werden zij door Odins krijgsmaagden, de Walkuren, van het slagveld naar het Vikingparadijs, het Walhalla, gebracht. Hier werden ze onthaald, nee niet door 72 maagden, maar op eetfestijnen met varkensvlees, zuippartijen en dodelijke gevechten.

Zijn William, Adam, Jeppe en Henrik nu de hedendaagse Noormannen? Of zijn het alleen maar nihilisten die enkel in geld geloven en daardoor zichzelf en hun omgeving ten gronde richten? Hedonisten die geen greintje respect kunnen opbrengen voor anderen en in bijna elke conversatie het woord ‘penger’ ( geld) laten vallen. En dat in een van de rijkste en gelukkigste landen van Europa. Het is de sekswerkster Magdalena die, net voor haar zelfdoding, de Wall Street yuppies juist typeert: ‘Sommige mensen zijn zo arm dat ze alleen maar hun geld hebben.’ Van deze ‘nieuwe’ Noormannen, verlos ons, Heer!

Noormannen

Streamingtip: ‘Exit’, arme rijkelui in Oslo

Orkney, waar Noormannen thuis zijn