Inval van de oude stempel

De Russische Federatie (kortweg Rusland) viel vier weken geleden Oekraïne binnen. Alhoewel het qua oppervlakte reeds mijlenver het grootste land ter wereld was, volstond dit nog niet en wilde Poetin Oekraïne terug inpalmen. Maar de blitzkrieg stokte redelijk snel, en het ‘grote’ leger kreeg te kampen met logistieke problemen (zoals gebrek aan voedsel en gebrek aan brandstof). Het gevolg is dat Rusland overschakelt op terreur, zoals een bombardement op een kraamkliniek of een theater.

De Sovjet-Unie was rond 1990 uiteengevallen omdat het communistische regime met zijn planeconomie en gebrek aan ondernemersinitiatieven aan de rand van het bankroet stond. Gorbatsjov zag dit in en wilde het roer radicaal omkeren. Er kwam in Rusland een democratie. Maar zijn opvolger president Jeltsin, die gezondheidsproblemen had, pistoneerde Vladimir Poetin die in 2000 president werd. Geleidelijk aan schroefde die de democratie terug, en trachtte hij het oude Sovjet-rijk weer in te stellen. Zijn aanvallen in Tsjetsjenië en Georgië waren al een bloedig voorsmaakje. De afgelopen jaren ondersteunde hij militair de dictatoriale marionettenregimes in Wit-Rusland en Kazachstan.

Rusland is dus weer een dictatuur geworden, en de voorwendsels en propaganda naar aanleiding van de Oekraïense inval doen ons sterk terugdenken aan het Duitse naziregime in de jaren ’30.

Enkel welvaart door democratie

De economische evolutie van de westerse landen bewijst ruimschoots dat democratie de beste staatsvorm is voor goede economische groei en welvaart. Als mensen vrij kunnen denken en handelen ontstaat er meer een creatieve ondernemingsgeest, die de bron is van alle welvaart. Er is slechts één uitzondering: China (zie verder).

Wat de Russen nu doen zal zich finaal tegen hen keren, en leiden tot een versplintering van het grote rijk. Door het internet en de evolutie van de sociale media weten de Russen en andere volkeren dat het anders en veel beter kan dan de huidige toestand, ondanks alle propaganda. Daarbij kost een dictatuur, die daarnaast nog tal van andere landen en vazalregimes onder de knoet wil houden, pakken geld. Daarvoor is een sterke economie nodig, en je kan je daar vragen bij stellen voor Rusland.

Russische economie op niveau van Benelux

In 2020 bedroeg het bruto binnenlands product (bbp) van Rusland 1.483 miljard euro, met een bevolking van 144 miljoen inwoners. Dat is zowat op het niveau van de veel kleinere Benelux met 30 miljoen inwoners: België (515,3 miljard euro), Nederland (912,2 miljard euro) en Luxemburg (73,2 miljard euro). De Benelux heeft ook amper grondstoffen (buiten Nederland dat nog een beetje gas heeft).

Rusland neemt volgens de Wereldbank slechts de tiende plaats in qua bbp, ver achter de Verenigde Staten (20.940 miljard), China (14.720 miljard), Japan (5.050 miljard) en Duitsland (3.806 miljard). Voor de ganse Europese Unie (EU) spreken we over een bbp van rond 15 000 miljard euro.

Rusland komt er dus bekaaid af. Er is relatief weinig ondernemersinitiatief. Er zijn veel grote grondstofmaatschappijen zoals Gazprom (gas) of Lukoil (olie), maar weinig industriële. De autoproducent Lada, waarin het Franse Renault wel 61% heeft, is er een van die het Sovjet-tijdperk wist te overleven.

Technologische achterstand

De logistieke problemen die het Russische leger bij de inval in Oekraïne blijkbaar ondervindt, wijzen er reeds op dat het land qua organisatie en logistiek achterloopt. Wie had dat ooit kunnen denken van zulk een machtig leger?

Men zou dit kunnen doortrekken voor de ganse Russische economie. Voor de exploitatie van haar omvangrijke grondstofvoorraden is het land afhankelijk van westerse technologie. Door de economische sancties worden er echter geen wisselstukken meer opgestuurd, en hebben de westerse vaklui het land verlaten. Dat zou vroeg of laat kunnen leiden tot, bijvoorbeeld, een belemmering voor de Russische olieproductie.

In het verleden heeft het land aangetoond om, indien nodig, technische hoogstandjes voor te brengen zoals de eerste satelliet (Spoetnik) en bemande ruimtevlucht. Maar globaal gezien is het beeld niet schitterend.

Macht op basis van grondstoffen

De natuurlijke rijkdommen zijn de grootste kracht van Rusland, en ondersteunen het bbp. Als gevolg daarvan kent het sinds 20 jaar een overschot op de lopende rekening, ook gedurende de crisisjaren 2009, 2015-2016 en 2020. Het land heeft een lage openbare schuld, en omvangrijke monetaire reserves waaraan het niet meer aan kan door de sancties.

De grondstoffen financieren dus de militaire kracht van Rusland. De EU betaalt Rusland dagelijks 600 miljoen euro voor fossiele brandstoffen, en gedurende de eerste drie weken na de inval USD kreeg het zo 14 miljard euro cadeau van Europa: 9,5 miljard voor gas, 5,1 miljard voor olie en 0,4 miljard voor steenkool. Ze staan in voor ca. 45% van de Russische export.

De grootste Europese economie, Duitsland, hangt voor 55% af van het Russische gas, en voor 35% van hun petroleum. De EU haalt 40% van haar gas uit Rusland: het is de achilleshiel om krachtdadig tegen Rusland op te treden. Het is dan ook positief dat men nog meer gaat inzetten op hernieuwbare energie.

Rusland heeft een marktaandeel in de wereldoliemarkt van 10%. Het is dan ook logisch dat de prijzen sterk stijgen. Maar ineens vallen er enkele dogma’s, en doen er geruchten de ronde dat Venezuela en zelfs Iran olie zouden kunnen leveren.

Groene economie

Naast deze fossiele brandstoffen is Rusland ook cruciaal voor andere grondstoffen:

Nikkel wordt gebruikt voor roestvrij staal en batterijen. Het Russische bedrijf Nornickel beheerst 10% van de wereldmarkt;
Aluminium wordt toegepast voor vliegtuigen, raampanelen, blikjes en folies. Daarvan komt 10% van de wereldwijde productie uit Rusland;
Palladium komt voor in katalysatoren, maar wordt ook gebruikt in de tandheelkunde en chirurgisch materiaal. Het reeds vermelde Nornickel staat in voor 44% van de wereldproductie.

Rusland neemt dus met haar grondstoffen ook een sleutelpositie in bij de transitie naar een groenere economie. We moeten dus wel behoedzaam te werk gaan met de sancties.

Andere zwakke punten

We wezen reeds op het relatief lage bbp. De Russische economie heeft nood aan verregaande structurele hervormingen. De grondstoffen zijn een geluk, maar tegelijkertijd zijn ze daardoor afhankelijk van iets als de olieprijsschokken. Het land is vatbaar voor kapitaalvlucht, waardoor de koers van de roebel erg volatiel is en het voorwerp kan worden van scherpe depreciaties: de inval in Oekraïne duwde de roebel onmiddellijk 30 tot 40% lager. Dit hangt ook samen met een klimaat van rechtsonzekerheid, waarbij er veel corruptie is. Tot slot wijzen we op de geopolitieke risico’s van het uitgebreide imperium, en de dure militaire interventies die Rusland overal in de wereld voert tot in Noord-Afrika en Syrië.

Lage kredietwaardigheid

Door de inval in Oekraïne, en daaraan gebonden economische sancties, verlaagde S&P de kredietbeoordeling van Rusland tot Ca en Moody’s tot CCC. Het valt te vrezen dat een faillissement onafwendbaar is. Het is dan ook een half wonder dat Rusland op 16 maart erin slaagde om voor 117 miljoen USD rente op dollarobligaties te betalen.

China: de lachende derde

We wezen er reeds op dat China qua bbp de tweede economische macht is geworden, en iedereen gaat ervan uit dat het binnen twintig jaar de Verenigde Staten zal bijgebeend hebben. Dit ondanks het feit dat het land geen democratie is. Het is toe te schrijven aan de sterke discipline van de Chinezen, en meer in het algemeen hun cultuur.

Het land heeft sinds de jaren ’80 het westerse economische model omarmd (kapitalisme met socialistische trekjes), wat leidde tot een sterke reductie van de armoede. Er zijn nu 400 miljoen Chinezen die behoren tot een middenklasse die dezelfde koopkracht heeft als in het Westen. En men wil die groep nog verder uitbreiden.

Het economisch beleid van Rusland is totaal anders: hier draaide het om de verrijking van een select en machtig groepje (de oligarchen), terwijl in China de ganse bevolking baat heeft bij de economische groei. In China is er ook meer ondernemersgzindheid, tenminste, voor wie niet te groot en machtig wordt in de ogen van de communistische partij.

Rusland rekent op steun van China, maar de Chinezen zullen wel de kat uit de boom kijken. Ze willen niet het voorwerp worden van sancties die hun groei kunnen fnuiken. Anderzijds is het goed mogelijk dat Peking de oorlog in Oekraïne wil aanwenden om de achteruitgang van de Verenigde Staten te versnellen.

Besluit

Het kan zijn dat Poetin zijn hand overspeeld heeft door Oekraïne binnen te vallen. Het zou ideaal zijn dat hij vertrekt na twintig jaar bewind: hij heeft blijkbaar alle realiteitszin verloren.

Het Westen heeft in ieder geval een vertrouwensschok ondergaan tegenover Rusland. Europa zal er alles aan doen om voor gas en olie er minder afhankelijk van te zijn. De Russische economie zal op termijn zo een zware klap krijgen, met als gevolg dat dure militaire interventies moeilijker te dragen zullen zijn. Dit kan tot breuken leiden in het grote Russische imperium. De enige veiligheidsklep die Rusland heeft is haar status als kernmogendheid, zodat we behoedzaam te werk moeten gaan.

Ook in het Westen en in ons land zullen de economieën klappen krijgen. Er zijn eerst en vooral de hoge energieprijzen, maar plantaardige oliën en granen schieten ook als een raket omhoog. Oekraïne is immers de graanschuur van Europa.

Laat ons dus hopen dat het conflict niet te lang aansleept en de rede zal terugkeren. Na twee jaar corona hadden onze bedrijven behoefte aan een rustiger periode, en geen oorlog in Oost-Europa.

Nornickel

De Russische militaire beer is economisch een dwerg