Donderdag 29 april vond in de Tweede Kamer het ‘notulendebat’ plaats. Afgelopen januari trad de Nederlandse regering af als gevolg van de toeslagenaffaire. Verleden week onthulde RTL Nieuws gelekte notulen van de ministerraad, die suggereerden dat het kabinet bewust informatie had achtergehouden voor het parlement. In reactie daarop eiste de Kamer dat alle informatie alsnog vrijkwam. Waarop het kabinet besloot om van de betreffende vergaderingen de passages over de kindertoeslagproblematiek vrij te geven. Staatsrechtelijk relevant: normaal blijven die 25 jaar geheim.

Was het zinvol om het debat te voeren? Het kabinet was immers al vanwege die kwestie afgetreden. Het is mogelijk om een demissionaire bewindspersoon per direct weg te sturen, maar staatsrechtelijk had de regering al de ultieme consequentie getrokken. Indien de getroffen ouders zo snel mogelijk geholpen moeten worden, kan best zo snel mogelijk een nieuwe regering aantreden. Een dag debatteren houdt niet enkel de demissionaire bewindspersonen van het werk, het vertraagt ook de formatie. Indien door de uitkomst van het debat de persoonlijke verhoudingen nog verder vertroebelen, wordt het enkel moeilijker om snel een regering te krijgen.

Woede van het parlement

Vier weken geleden werd al over de kwestie gedebatteerd. Premier Mark Rutte schoot zich onnodig in de voet, waardoor de woede van het parlement zich tegen hem persoonlijk keerde. Ook de andere coalitiepartijen en zelfs de orthodox-protestantse SGP (een partij die opbouwend wil zijn en regeringen in principe steunt) steunden de motie van afkeuring tegen hem. Dit debat ging echter over het kabinet-Rutte III als geheel. Voor de coalitiepartijen viel weinig te winnen bij het afvallen van de VVD. Moties van wantrouwen en afkeuring haalden het niet.

Het weerhield fractievoorzitter Farid Azarkan (Denk) er niet van om gelijk al in zijn eerste bijdrage een motie van wantrouwen in te dienen, gesteund door vier andere oppositiepartijen (waaronder twee eenpersoonsfracties). De oppositie lijkt zich bewust geweest van de geringe slagingskansen. Namens Forum voor Democratie en JA21 voerden niet fractievoorzitters Thierry Baudet en Joost Eerdmans het woord, maar de nummers twee, Wybren van Haga (in 2017 verkozen voor de VVD; hij verliet de fractie) en Nicki Pouw-Verweij.

Sophie Hermans en Anne Kuik

Toegegeven, de drie grootste regeringspartijen werden evenmin vertegenwoordigd door hun huidige fractievoorzitters. Om geldige redenen. In Nederland geldt één uitzondering op de regel dat regeringsleden niet gelijktijdig parlementariërs kunnen zijn. Demissionaire bewindspersonen die bij de eerstvolgende Kamerverkiezingen verkozen worden, kunnen de functies combineren voor de duur van de formatie. Rutte van de rechts-liberale VVD, Sigrid Kaag van het links-liberale D66 en Wopke Hoekstra van het christendemocratische CDA zaten in ‘vak K’, in hun hoedanigheid als minister. Voor D66 werd het debat gevoerd door Rob Jetten, nummer twee op de kandidatenlijst en de afgelopen jaren fractievoorzitter. De nummer twee van de VVD is zelf minister en de nummer twee van het CDA, Pieter Omtzigt (een van de twee Kamerleden die de toeslagenaffaire boven tafel kreeg) zit overspannen thuis. Dus werden de nummers drie afgevaardigd, Sophie Hermans en Anne Kuik.

Hermans en Kuik zitten allebei sinds 2017 in de Kamer. Hun bijdragen volgden direct na elkaar. Kuik oogde kalmer en zelfverzekerder dan Hermans. Dit bleek vooral bij de interrupties door Geert Wilders (PVV), naast oppositieleider ook een van de meest ervaren Kamerleden. Die opperde dat Hermans zich nog steeds opstelde als politiek assistent van premier Rutte. Waarop Hermans antwoordde: ‘Ik sta hier als fractievoorzitter van de VVD en in de afgelopen vier jaar was ik Kamerlid voor de VVD.’ Van Kuik vond hij dat ze wel lef moest hebben om als CDA-lid te zeggen dat het zielig is voor de heer Omtzigt dat hij thuiszit omdat hij is tegengewerkt, terwijl het de eigen ministers Hoekstra en Hugo De Jonge (CDA-vicepremier) waren die dat deden. Waarop Kuik dankte voor het compliment dat ze lef heeft. Ze vond het knap van de heer Wilders dat hij wist wat de intentie is van Hoekstra.

Voordat Kuik Kamerlid werd, zat ze in de gemeenteraad van Groningen. Hermans was werkzaam als politiek assistent van VVD-ministers, waaronder Rutte. Zou lokale politiek een betere leerschool kunnen zijn? Indien ja: op de VVD-kandidatenlijst werden assistenten hoger geplaatst dan plaatselijke mandatarissen.

‘Niets nieuws onder de zon’

Bestaat een grammaticaal correct enkelvoud van het woord ‘notulen’? Het hele debat ging puntje bij paaltje vooral om de notulen van één enkele ministerraadvergadering, die van 12 juli 2019. Daar werden inderdaad uitspraken gedaan die geïnterpreteerd kunnen worden als negatief over het parlement.

Volgens Cees van der Staaij, fractievoorzitter van de SGP, was er ‘niets nieuws onder de zon’. Dat zei de Bijbelvaste niet enkel omdat het ‘eeuwenoude woorden uit het wijsheidsboek Prediker’ betreft. Als beginnend Kamerlid hoorde hij al van ervaren collega’s uit regeringsfracties dat sommige schriftelijke Kamervragen niet goed uitkwamen. Van der Staaij werd parlementariër in hetzelfde jaar als Wilders. Met het verschil dat de eerste er ononderbroken lid van is gebleven.

Het enige opbouwende van het debat was uiteindelijk een aangenomen motie van GroenLinks en de sociaaldemocratische PvdA om de sociale advocatuur te versterken. Die werd aangekondigd als een motie voor ‘verandering van de bestuurscultuur’. Cultuur is een abstract begrip. Iedereen vult het anders in.

notulendebat

Weinig opbouwend ‘notulendebat’ in Nederland