Vrijdag gaan de stembussen open voor de ‘presidentsverkiezingen’ in Iran. De spannende vraag is niet wie de verkiezingen zal winnen, maar hoeveel mensen de weg naar stembussen zullen vinden. De roep om een boycot van de verkiezingen klinkt harder dan ooit.

Om meer mensen naar de stembus te bewegen worden er meerdere verkiezingen tegelijk gehouden. Zoals de verkiezingen voor de ‘Assembly of Experts‘, de gemeenteraden en de tussentijdse parlementsverkiezingen.

Khamenei heeft de kandidaten verboden om over buitenlands beleid te praten. Of over de staat van internet, dat zwaar gecontroleerd en gefilterd wordt. Ze moeten het over armoede, corruptie en de economie hebben, beveelt hij. En zonder elkaar aan te vallen en onderuit te halen. Dat laatste is niet gelukt. Een van kandidaten zei over Raisi dat hij met zijn basisschooldiploma niet geschikt is als president. En met de religieuze lessen die hij wel heeft gehad, kan hij geen land besturen. De rest van kandidaten maakt elkaar ook niet zelden voor rotte vis uit.

De ‘koude verkiezingen’ is een nieuwe term die laatste dagen opdook. Hij schetst de sfeer van deze verkiezingen, die tot in de puntjes geregisseerd zijn.

Eenvoudig?

De verkiezingen in Iran lijken eenvoudig: het regime houdt verkiezingen en het volk zegt niet te gaan stemmen. Iraniërs lijken niet meer mee willen spelen met het geregisseerde theater die deze verkiezingen moeten voorstellen. Ze willen niet kiezen tussen zeven kandidaten die allemaal een lange staat van dienst hebben op het vlak van massamoord, onderdrukking en censuur.

Alles wijst erop dat Raisi uit de stembus gaat komen. En niet zomaar als winnaar, maar met een hoog percentage van de stemmen.

Retoriek

Maar de retoriek van de verkiezingen gaat door. De staatstelevisie heeft drie verkiezingsdebatten georganiseerd. Daarin mochten zeven kandidaten vragen van de presentator beantwoorden. Op de vraag ‘wat houdt mensen bezig, waar maken ze zich zorgen om?’ mocht elke kandidaat een betoog van 7 minuten houden. Ze houden het echter allemaal bij algemene uitspraken en dragen simpele oplossingen voor. De één wil de uitkeringen (omgezet ongeveer anderhalve euro per maand) vertienvoudigen zonder te melden hoe hij aan het geld komt. Een ander wil de armoede uitbannen. Een derde zal de ‘importmaffia’ bestrijden. Raisi, nu het hoofd van de rechtelijke macht, wil corruptie aanpakken.

Voorafgaand aan de debatten, na het verbod van Khamenei op discussie over buitenlands beleid en internet, waarschuwde Justitie de kandidaten dat hun uitingen tot vervolging kunnen leiden. Typerend voor de sfeer was de vraag van een van de kandidaten (hoofd van de centrale bank, Hemmati) aan Raisi (hoofd van rechtelijke macht). Hij vroeg aan Raisi of hij wil beloven dat hij later niet vervolgd wordt als hij in het debat zaken over hem bekendmaakt.

Nucleaire deal en de verkiezingen

Het beeld rond de verkiezingen in Iran weerspiegelt de miserabele toestand van het regime. Zijn machtsbasis krimpt immers, en zijn hoogbejaarde leider is op sterven na dood. Opmerkelijk genoeg lijkt deze situatie de laatste dagen een opleving teweeg te brengen bij de westerse partners die in Wenen mee onderhandelen over de nucleaire deal van 2015 (JCPOA). Op weg naar de presidentsverkiezingen leken die even te stagneren.

Bidens regering en de EU-partners komen met ‘signalen’ om het hart en vertrouwen van Khamenei te veroveren. Zo heeft Oostenrijk op 13 juni aangekondigd de vluchten vanuit Wenen naar Teheran te hervatten. De week daarvoor heeft de VS enkele personen en bedrijven uit Iran van de sanctielijst geschrapt. De wereldmachten op de G7-top spraken hun steun uit voor een terugkeer naar de JCPOA (nucleaire deal met Iran, nvdr). Amerikanen willen hun goodwill tonen. Zij hopen dat hun terugkeer naar de JCPOA de weg vrijmaakt naar onderhandelingen over Irans rol in de regio en het raketprogramma van het regime.

Na ruim 40 jaar lijken de Amerikanen en Europeanen hardleers. Ze lijken niet te begrijpen dat het imago van Khamenei en zijn regime gebouwd is op antiwesterse retoriek, die zich vooral uit als anti-Amerika en anti-Israël. Dat staat een normale relatie met de VS in de weg. Als Khamenei een normale relatie met Amerika toestaat, verliest hij zijn aanhang. Die bevindt zich vooral buiten Iran en dient als proxy zijn regionale en globale agenda. Desondanks hoopt de Amerikaanse delegatie in Wenen dat ze nog voor de verkiezingen van vrijdag de instemming van Khamenei krijgen dat als de VS de sancties opheft, Iran bereid is om onderhandelingen over de Iraanse rol in de regio en het raketprogramma op te starten.

Dualiteitsnarratief

Het feit dat Iran nu uranium verrijkt boven 60% is te danken aan Obama. Iran had überhaupt geen uraniumverrijkingsrecht en -capaciteit. Obama beloofde echter in 2012 in een geheime brievenwisseling met Khamenei dat hij het recht op uraniumverrijking voor Iran zou erkennen als Khamenei ermee instemde deel te nemen aan de onderhandelingen die in 2015 uiteindelijk tot de Iran Deal leidden.

Nu lijkt president Biden opnieuw voor een pact met de duivel te gaan. Hij wil Khamenei paaien met het opheffen van sancties als hij over andere thema’s wil onderhandelen. Biden lijkt het uit het oog te verliezen dat juist deze sancties Iran naar de onderhandelingstafel hebben teruggebracht. Anders was de officiële positie van Khamenei, maar ook die van Zarif: we hebben in 2015 een uitonderhandelde deal ondertekend. Waarom zouden we opnieuw gaan onderhandelen?

Al decennialang houdt het regime een schijnbare dualiteit in stand. Khamenei kijkt naar het Oosten en zijn presidenten kijken naar het Westen. Deze schijnbare dualiteit kennen we hier in Europa als hardliner/gematigden-narratief. Sinds de opstand in 2018 hebben Iraniërs daarmee afgerekend. En sinds de onthulling van Javad Zarif, minister van Buitenlandse Zaken van Iran, dat het beleid van zijn ministerie niet door hem maar door Ghasem Soleymani van de Revolutionaire Garde (IRGC) werd bepaald, die op terreurlijst van de VS stond, is het dualiteitsnarratief officieel begraven. Deze verkiezingen vegen de laatste restanten van die dualiteit af en openbaren het ware gezicht van het regime. De vraag is of Biden en de EU met het opheffen van sancties en meer, zonder tegenprestaties, Khamenei uit zijn benarde positie willen redden? Dat zou immers alleen tot meer geweld en bloedvergieten leiden. Zowel binnen als buiten Iran.

nucleaire deal

Enkele pittige energieweetjes op een rijtje

Begint met Raisi een nieuw tijdperk voor Iran?

Verkiezingen in Iran zijn geënsceneerd theater