Er wordt vaak gesuggereerd dat president Obama te vriendelijk was voor het schrikbewind van de ayatollahs in Iran. En dat hij op zeker moment zelfs letterlijk containers met euro’s en dollars naar de islamistische dictators liet vliegen. Dat laatste klopt, al wordt meestal verzwegen dat Iran officieel recht had op dat geld, en zelfs op nog veel meer. Het land had onder de sjah 400 miljoen dollar aanbetaald op wapens die het na de islamitische revolutie niet kreeg. Daar was alleen al 1,3 miljard dollar aan rente bijgekomen. Omdat Iran van het bankensysteem was gegooid, kon betaling alleen cash…

Vreedzame Obama-doctrine

Obama zag de nucleaire deal met Iran, die hij aan het eind van zijn presidentschap eindelijk gedaan kreeg, als enige begaanbare weg naar een neutrale relatie met de islamitische republiek. Hij vond de ayatollahs nog zulke ‘autoritaire theocraten, anti-Amerika, anti-Israël en sponsors van terrorisme’. Maar toch hoopte hij de Amerikaanse aanwezigheid in het Midden-Oosten te beëindigen en de terrorismedreiging in eigen land te bezweren, met zijn vreedzame ‘Obama-doctrine’.

Het tragische is dat Obama tijdens zijn acht jaar als president praktisch niets heeft kunnen betekenen voor het Iraanse volk. Met de regelmaat van de klok komt dat in opstand tegen de boven hen geplaatste godsdienstwaanzinnigen. Om iedere keer opnieuw bloedig de mond te worden gesnoerd.

Bijvoorbeeld met de ‘groene beweging voor democratie’ in 2009, het eerste jaar van Obama’s presidentschap. En het jaar waarin hij de eerste van zijn geheime, maar ook weer niet zó geheime brieven verzond aan de Opperste Leider van de Islamitische Republiek van Iran, ayatollah Ali Khamenei.

De oorzaak van deze groene beweging was dat geen Iranees de uitslag van de Iraanse presidentsverkiezingen serieus nam. Die kwam neer op een flinke winst en een tweede termijn voor de meedogenloze en alom gehate president Ahmadinejad. Uiteraard werd ook deze opstand keihard neergeslagen door het regime.

Kernenergie of kernbom

Obama hield zich muisstil; misschien had hij de nucleaire deal die hij met Iran wilde maken al in zijn hoofd. Het land rommelde al sinds de eeuwwisseling met kernenergie en uranium. En niemand heeft er ooit aan getwijfeld dat Khamenei de bom wilde. Al was het maar om zijn twee grootste zelfverklaarde vijanden — na Amerika — een lesje te leren. Het gaat dan om Saoedi-Arabië en Israël. Of, zoals de ayatollah zelf regelmatig verklaart over ‘de zionistische entiteit’: om het van de kaart te vegen.

In 2012 deed president Obama Iran toezeggingen over het recht op verrijking van uranium. Uiteindelijk kwam de nucleaire deal er. Eerst kwam dat als ‘Joint Plan of Action’ — JPOA — gezamenlijk actieplan, later als ‘Joint Comprehensive Plan of Action’ — JCPOA: het gezamenlijk allesomvattend actieplan. Dat JCPOA werd januari 2016 van kracht. Dat was te kort dag voor president Obama om het verdrag tegen de Republikeinse weerstand in te laten ratificeren door het Congres. Daarom kon zijn opvolger Trump — die in 2017 aantrad, het verdrag bij de vuilnisbak zetten. Die deed dat in 2018: Trump vertrouwde het Iraanse regime voor geen cent en draaide het de duimschroeven aan met steeds meer sancties.

Theocratisch regime

Had hij gelijk of niet? Een theocratisch regime dat zo’n beetje alle terroristische organisaties in het Midden-Oosten financieel steunt en gratis raketten stuurt. Een regime dat een prijs heeft staan op het hoofd van een schrijver uit een ander land. En een regime dat een tot Amerikaanse genationaliseerde Iraanse journaliste in de Verenigde Staten herhaaldelijk probeert te vermoorden of te ontvoeren — om maar wat te noemen. Zo’n regime lijkt iedere geloofwaardigheid te hebben verspeeld.

Om nog maar te zwijgen over hoe het de helft van de eigen bevolking behandelt. Vrouwen moeten niet alleen hun haar verbergen, ze mogen zonder toestemming van mannelijke familieleden geen bankrekening openen, geen contract tekenen en wat al niet meer. Ze tellen voor een rechtbank als een halve persoon. Enzovoort. En dat allemaal terwijl Iraanse vrouwen gemiddeld hoger opgeleid zijn dan mannen…

Maar geen kwaad woord over Iraanse mannen, voor zover ze niet betrokken zijn bij het regime. Het zijn de enige mannen in de hele moslimwereld die voor vrouwen op de bres staan tegen religieuze dwingelandij. Zij gaan met vrouwen de straat op om te demonstreren voor hun rechten. Geen islamitische man ter wereld zou ooit zelf een hidjab aantrekken uit solidariteit met vrouwen. Behalve Iraanse mannen.

Halfslachtige deal

Of de harde aanpak van Trump effectiever was dan de Obama-doctrine, zullen we nooit weten. Zo ongeveer een dag na zijn aantreden draaide president Biden op zijn beurt per decreet alles terug wat Trump had gedaan. Hij verklaarde de JCPOA nieuw leven in te willen blazen, maar er deed zich een probleempje voor: Iran wilde niet meer tekenen.

Biden reageerde met een reeks ongevraagde tegemoetkomingen aan het regime in Teheran, dat pas na veel gemor weer aanschoof aan de onderhandelingstafel. Als uiteindelijk resultaat kwam er een halfslachtige deal die Iran meer rechten geeft dan de JCPOA. De deal is dat het land over vijf jaar net zoveel uranium mag verrijken als het wil, wat het zeer waarschijnlijk al lang doet. Iedere poging van het Internationale Atoomenergie Agentschap om dat te controleren wordt door het regime ongestraft gedwarsboomd. Analisten denken dat Iran, sinds Biden aantrad, het verrijkingsproces van uranium sowieso al in een aanzienlijk hogere versnelling heeft gezet. Ayatollah Khamenei noemde Trump een oorlogszuchtige gek, maar toch zou het kunnen dat Biden’s voorganger meer ontzag inboezemde dan hijzelf.

Ongehinderd

Iran kan van de Amerikaanse president en de EU in praktisch alles zijn zin krijgen. Denk aan ongelimiteerde inkomsten uit olie-export en vernieuwde handel met het Westen en Azië. En een arsenaal van kernwapens in het verschiet, zij het met wat omwegen en uitstel. Het land mag ongestoord doorgaan met allerlei terroristische organisaties te financieren en te bewapenen.

Toch wil Khamenei nog steeds niet tekenen. Misschien ziet hij meer in het vat zitten dan wat hem wordt voorgehouden. De opperste leider, die net als zijn voorganger Khomeini een nazaat van de profeet zou zijn, lijkt niets meer te vrezen. Niet van binnen het land en niet van buiten. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de winst in de recente nep-presidentsverkiezingen van hardline moordenaar Ebrahim Raisi, ook wel de ‘beul van Teheran’ genoemd. De man die als rechter honderden mensen liet ophangen en weigert zich te laten interviewen door ongesluierde westerse journalistes. Voor de zoveelste keer bewijst Khamenei met deze benoeming onder het mom van verkiezingen zijn eigen volk als vijand te zien, en wars te zijn van enige vorm van verzoening.

Geen revolutie maar onrust

Op sociale en andere media beweert de ayatollah dat Amerika en ‘de zionisten’ achter de huidige opstand zitten — of ‘onrust’, zoals hij het noemt. Wat betreft Amerika had hij in zekere zin nog gelijk ook. Zowel Facebook als Twitter trokken recent aan de bel bij het Pentagon over een paar honderd nepaccounts die ze hadden ontdekt. Die waren gericht op Iran en gelieerd aan het Amerikaanse leger. Die hoeveelheid stelt niks voor, zeker niet vergeleken bij de grootschalige socialemedia-activiteiten van landen als China, Rusland, en Iran zelf.

Het opmerkelijke is dat onderzoek van de Stanford University uitwees dat deze nepaccounts van het Amerikaanse leger twee kanten opgingen. Zij waren net zo vaak tegen als vóór het Iraanse regime. Daaruit zou je kunnen concluderen dat de Amerikaanse overheid vooral geïnteresseerd is in onrust stoken, en niet in een geslaagde revolutie.

Deskundigen roepen bij iedere volksopstand in Iran weer dat ‘het deze keer anders is’… Zoals letterlijk in dit artikel van januari 2020: ‘Why this time the Protests in Iran are Different‘, van een Iraanse hoogleraar aan een Amerikaanse universiteit. Geschreven na de opstand in 2019, veroorzaakt door een verdubbeling van brandstofprijzen.

Taai bewind

Nu Khamenei niet eens wil tekenen kan president Biden zijn deal beter aan de wilgen hangen. Waarom moet de man een atoombom krijgen én de gelegenheid om de Verenigde Staten een poot uit te draaien? Omdat het bewind misschien ooit minder kwaadaardig wordt, zoals president Obama hoopte?

De theocratie die Margaret Atwood inspireerde tot haar inmiddels verfilmde boek Het verhaal van de dienstmaagd (The handmaid’s tale), heeft iedere tegenstand en politieke hervorming tot nog toe in de kiem weten te smoren. Misschien kunnen de voornamelijk jonge vrouwen en mannen die nu de straat opgaan het verschil maken — maar waarschijnlijk is het niet.

Gezien zijn beroerde gezondheid lijken de dagen van tachtiger Khamenei geteld, maar in principe kan hij zelf een opvolger aanwijzen. Ook dat geeft weinig hoop…

Obama-doctrine

Iraans volk wil van regime af, maar wil Amerika dat ook?