De aankondiging van deze reportage op de Franstalige zender RTBF was veelbelovend: ‘Eén jaar na de verkiezingen waarin het Vlaams Belang hoge toppen scheerde, onderzocht #investigation [de titel van het duidingsprogramma] de electorale strategie van deze Vlaams-nationalistische partij.’ Maar wat Justine Katz ons toont, is een ondermaats product, inhoudelijk zeer zwak en met duidelijke ideologische bedoelingen die niet te verenigen zijn met de normen van journalistieke objectiviteit.

Natuurlijk mag men het Vlaams Belang aan een kritische analyse onderwerpen, graag zelfs, maar het is in Ieders Belang dat dit fair gebeurt. Dat mag men toch verwachten van een openbare zender die per definitie neutraal hoort te zijn. Quod non.

Amalgaam

De gebruikte techniek is die van de ‘amalgame’, de mengelmoes of het allegaartje, waarop langs Franstalige kant zo zware kritiek wordt geuit als het over moslims gaat. Hoe dat werkt heb ik jaren geleden ooit perfect horen uitleggen door een Amerikaanse journaliste van een ‘alternatieve’ radiozender. Op een lange vlucht naar San Francisco vertelde ze aan een jonge collega in opleiding gedetailleerd hoe die techniek wordt toegepast. Ze had een priemende blik geworpen op mijn boek — geen Engels? — en stak van wal. De kunst bestaat erin, leerde ze, het onderbewustzijn van je toehoorders aan te spreken, door suggesties, beelden, associaties. Dat werkt veel krachtiger dan een rationele analyse. Bovendien heeft men daar juridisch geen greep op.

Stel, je wil president Bush in een kwaad daglicht stellen, zei ze grijnzend. Dan neem je een personage waarvoor niemand een goed woord over heeft, zoals Adolf Hitler. Daarop laat je een zin eindigen. De volgende zin begin je met de naam van de persoon waarmee je die wil relateren, zonder het te zeggen, hier dus Bush. Het voorbeeld dat ze gaf: ‘…het beleg van Berlijn eindigde met de zelfmoord van Adolf Hitler. President Bush bracht vanmorgen een bezoek aan…’ Let erop dat je Hitler en Bush op dezelfde toon uitspreekt en dat je de kleine pauze die in gesproken taal het punt weergeeft, iets korter maakt dan gewoonlijk. Wat de toehoorder subliminaal moet meekrijgen, is ‘Bush = Hitler’, iets wat je nooit zó kan zeggen.

Beïnvloeding

Nog krachtiger werkt de beïnvloeding (berichtgeving is het allang niet meer) als je beelden en muziek kunt inschakelen. Veel suggestiever dan woorden en juridisch zeer moeilijk vast te prikken. Zo begint dan ook de uitzending van de RTBF. In beeld komt een zwarte vrouw, waarvan we alleen achterhoofd, handen en rug te zien krijgen. Ze was onlangs in een Vlaams café en wilde naar het toilet. Er werd haar gevraagd te betalen, 50 cent. Andere mensen (blanken?) mochten dat blijkbaar gratis. Onder het hoongelach van de aanwezige Vlamingen heeft ze de zaak verlaten.

De suggestie is duidelijk: (alle?) Vlamingen zijn racisten. Dat gegeven wordt dan, vertrekkend van een anoniem, niet gedateerd wc-incident, uitgesponnen via drie, vier verhaallijnen. Die volgen allemaal hetzelfde schema:

het Vlaams Belang is een gevaar, wat wordt ‘geïllustreerd’ met beelden van gebeurtenissen waarmee het VB niets te maken heeft;
N-VA gaat dezelfde weg op. Kijk naar de lange onderhandelingen die beide partijen hebben gevoerd na de laatste verkiezingen. En naar het carnaval van de Aalsterse N-VA burgemeester;
Het zit in de Vlaamse mentaliteit. Niet te verwonderen, want zowel Wilfried Martens (CD&V) als Bart De Wever (N-VA) en Dries van Langenhove (VB) komen uit hetzelfde nest: het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV).

Een pamflettenactie van Voorpost, tegen een verplicht moskeebezoek van een school in Landen, wordt voorgestel als een illustratie van het feit dat het Vlaams Belang ‘de la victoire à la menace’ gaat; van de overwinning naar de dreiging. Met beelden uit Bilzen van een in brand gestoken migrantencentrum-in-opbouw wordt gezegd dat we ‘à la veille de quelque chose d’autre’ zijn, op de vooravond van iets anders. Van wat dan wel? Van de Reichstagsbrand in Berlijn (1933) natuurlijk. Dat zeggen de RTBF-reportagemakers voorzichtigheidshalve niet zelf, maar ze brengen Bart Somers in beeld die daar indringend op wijst. Waarna de RTBF stilzwijgend kan suggereren: zie je wel, de Vlamingen zeggen het zelf…

Getuigen ten laste

En onmiddellijk worden daar nog enkele Vlaamse getuigen ten laste bijgehaald. Sluit uw ogen, beste lezer, de namen zijn zo te voorspellen: Jos Geysels, Ico Maly en Marc van Ranst. Jos Geysels, u nog bekend als Groen-politicus en voorzitter van 11.11.11, ziet zijn ‘cordon sanitaire’ meer bedreigd dan ooit. Ico Maly, politiek docent aan de universiteit van Tilburg en gewezen KifKif-coördinator, laat vanuit de Gentse stadsbibliotheek De Krook het PVDA-klokje luiden. Van Ranst is voorzichtiger. Hij spreekt wel over de ’twee bedreigingen’ corona en extreemrechts, hem door de interviewer in de mond gelegd, maar rekent blijkbaar op het amalgaam-effect bij de kijker.

Ook Bart Maddens komt even in beeld, maar heeft blijkbaar niet gezegd wat de RTRBF wilde horen. Hij vertelt kort wat we al wisten: hoe het hem verwonderd heeft dat na de verkiezingen van 19 mei 2019 de gesprekken tussen de N-VA en het Vlaams Belang zo lang hebben geduurd, terwijl het vanaf het begin duidelijk was dat er voor die twee partijen geen regeringsmeerderheid inzat. Tussendoor wordt de Waalse kijker met sprekende diagrammen nog eens verontrust met het vele geld dat het Vlaams Belang in propaganda op de sociale media investeert, vergeleken met de andere partijen. Wat men nalaat te vertellen is dat het Vlaams Belang haast geen andere keuze heeft, omdat de traditionele media, de kranten voorop, al jaren alle VB-advertenties weigeren.

Van Grieken

Over heel de uitzending komt Tom van Grieken uitgebreid aan het woord en trekt zich goed uit de slag. Waarom hij een das met doodshoofd-motiefjes draagt, is mij een raadsel, maar op het gepaste moment wordt er door de RTBF-camera natuurlijk fel op ingezoomd. Waarover hij niet aan het woord komt, wat hem niet gevraagd wordt is het essentiële: wat wil het Vlaams Belang? Wat is uw communautair programma? Wat is uw sociaal programma?

De Waalse kijker mag het blijkbaar niet weten. Hij moet bang zijn, vrezen dat het Vlaams Belang zal ‘basculer dans la violence’, overgaan tot geweld, want men ‘n’exclut plus l’attentat’, een aanslag is niet meer uitgesloten. Waarop men beelden toont van de aanslag in Hanau, Duitsland. Daar opende op 9 februari 2020 een eenzame racist het vuur op twee shishalounges en doodde negen mensen.

Wie zich niet laat manipuleren, het dient gezegd, is Paul van Tighelt, de baas van het OCAD (Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging). Justine Katz spreekt van 200.000 personen die bij de politie op een verdachtenlijst staan. Van Tighelt brengt dat terug tot de ware proporties: het gaat over dertig individuen. Partijen zijn er niet bij. En het coronavirus, probeert de RTBF-journaliste nog eens, versterkt dat niet het gevaar van extreemrechts? Gaan die er niet van profiteren? Het gevaar dat corona de samenleving ontreddert is reëel, stelt de OCAD-baas, en daarvan zou kunnen geprofiteerd worden door linkse extremisten, rechtse extremisten of moslimextremisten.

Insinuaties

Al bij al een ergerlijke, partijdige uitzending, vol insinuaties. Als kijker, vraag je je twee dingen af: zou de PVDA of de PS zoiets laten passeren als het over hen ging? En vervolgens: hoe is het mogelijk dat een openbare zender de journalistieke deontologie zodanig heeft laten verschalen? Met een parafrase op een befaamde discussie tussen twee bekende Britse historici wordt men verleid over de RTBF te denken: ‘Their methods might do harm to their reputation as a serious newscast, if they had one.’ Hun methodes zouden hun reputatie als ernstig nieuwsmedium in gevaar kunnen brengen, gesteld dat ze die hadden.

OCAM

RTBF verslikt zich in Vlaams Belang