Het was de Gentse politoloog Lorenzo Terrière die op Doorbraak TV wees op een politieke nieuwigheid: voor de allereerste keer in vijftig jaar vragen een aantal politieke partijen nadrukkelijk de herfederalisering van een aantal bevoegdheden. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die vraag er in een verre achtergrond wel altijd is geweest, maar nooit is daar echt een issue van gemaakt. Nu wel. Dat is vooral bij de Vlaamse liberalen een merkwaardige evolutie.

Van gedacht veranderen is een mensenrecht — het wijst op enige geestelijke activiteit — maar in de politiek moet je dat dan wel uitleggen. Bij de Open Vld is dat soort uitleg ook voor wie goed zoekt niet te vinden. Wie goed zoekt, komt zelfs op het tegendeel: straffe Vlaamse uitspraken.

Straffe Vlaamse uitspraken

Karel De Gucht bijvoorbeeld. De man die het gisteren in De Morgen ook opneemt voor het tricolore vaderland: stop met te zeggen dat België hopeloos is, is de titel. België is wél bestuurbaar, zegt hij, het wordt alleen niet bestuurd. Een nuance die mij doet denken aan een jeugdvriend die ooit een grote hond mee naar huis bracht, waar ze alleen een piepklein tuintje hadden. Zijn vader zei meteen: dat beest is veel te groot voor onzen hof. Nee, zei mijn vriend, onzen hof is te klein. Het probleem bleef wel even groot.

Voor De Gucht is die keuze voor België een volte face. Hij was het die de verdamping van België als een onontkoombare fysische wet heeft aangekondigd. Hij was het die België omschreef als een permanente diplomatieke conferentie, en dus onwerkbaar. Hij was het die in Het einde der Pilaren (2001) schreef dat Vlaanderen in Europa een veel belangrijker rol kon spelen dan in België. En dat die rol zou verdwijnen als België er niet meer zou zijn, noemde hij in één en dezelfde adem totaal onjuist.

En in hetzelfde boekje staat ook nog een zin die je als N-VA-er maar beter niet uitspreekt: ‘Op een bepaald ogenblik zal Vlaanderen de moed moeten hebben om te zeggen dat wij de meerderheid vormen in dit land. Ofwel volg je onze normen, ofwel…’

Zelfs op het niveau van de symboliek heeft De Gucht een niet onbelangrijke rol gespeeld: hij heeft ervoor gezorgd dat we over het Vlaams Parlement spreken en niet meer over de Vlaamse Raad. Idem met Vlaams volksvertegenwoordiger. Daarvoor ging het om leden van de Vlaamse Raad. Hij vond dat zeer belangrijk.

Een feitelijke separatis

En ik zal tot bekentenissen overgaan: De Gucht is één van de politici die — zonder dat ze dat zelf wisten — ervoor hebben gezorgd dat ik ben teruggekeerd naar het Vlaams-nationale gedachtegoed. Door mij uit te leggen hoe de verschillen tussen noord en zuid zoveel tegenhielden. En hij was lang niet de enige.

Wijlen Steve Stevaert noemde zichzelf een feitelijke Vlaamse separatis [Limburgers schrappen vaak de eind-t], maar ik mocht dat wel niet in het nieuws brengen. Hij zou het ontkennen. Maar het effect was er wel: ik begreep dat de voorvaderlijke romantische strijd, waarvan ik totaal afstand had genomen, hyperrelevant was als je tenminste fatsoenlijk wil besturen.

En voor alle duidelijkheid: De Gucht was in de VLD lang niet de enige. En neen, ik heb het niet over Verhofstadt die het in een van zijn Burgermanifesten heeft over de bevrijdende kracht van het democratisch nationalisme. De Burgermanifesten zijn de meest verloochende geschriften uit de Belgische geschiedenis. En dus wel invloedrijk, maar niet ernstig.

De hele Open Vld heeft zelfs resoluut en expressis verbis voor het confederalisme gekozen. Gwendolyn Rutten heeft dat met het enthousiasme dat haar typeert dik tien jaar terug met vuur verdedigd in Terzake. Dat ze niet wou stilstaan bij het status quo, zei ze. Dat er behoefte was aan beleid dicht bij de mensen. En was het niet Alexander De Croo die de regering liet vallen omdat BHV niet snel genoeg gesplitst raakte? Overigens toen een mooi voorbeeld van een puur symbooldossier.

Maar dat is dus passé. Zonder uitleg. Al valt op dat die Vlaamse gedachten zijn gestopt op het moment dat de N-VA aan zijn opmars begon. In 2010.

Octopus

Het jaar daarvoor nog namen in het Vlaams Parlement ook de liberalen (in eenklank met christendemocraten, socialisten en nationalisten) de zogeheten Octopusnota aan. In De Morgen heeft Tine Peeters die nota nog eens van onder het stof gehaald. En haar conclusie klopt: ze is verrassend actueel; het heeft er zelfs alle schijn van dat de Octopusnota De Wever en Magnette heeft geïnspireerd.

En voor de liberalen is de nota vervelend: ze vraagt meer Vlaamse bevoegdheden uitgerekend om te doen wat de liberalen willen: meer efficiëntie. Maar dat is nu kennelijk een argument om… te herfederaliseren. Quid Open Vld?

En natuurlijk wordt er naar de coronacrisis verwezen; De Gucht doet dat ook: het is een voorbeeld van het Vlaamse falen. En het klopt natuurlijk dat Vlaanderen toen beslist geen goede beurt heeft gemaakt. Maar kan het dat de zeer complexe bevoegdheidsverdeling daar ook mee te maken had? Heeft het federale niveau toen wél een goede beurt gemaakt (en ik heb het niet eens over ons wereldrecord coronadoden)? Hoe komt het dat in veel Europese landen waar men het merkelijk beter heeft gedaan uitgerekend de gezondheidszorg aan de kleinere entiteiten is toevertrouwd? In Zwitserland de kantons; in Denemarken de provincies; in Duitsland de Länder… Telkens met één en hetzelfde argument: om beleid op maat mogelijk te maken. Is daar iemand tegen?

Al van in het begin van zijn toespraak in 2008 zegt toenmalig minister-president Kris Peeters in het Vlaams Parlement waar die Octopusnota om draait:

‘Om de uitdagingen en problemen van de mensen op een afdoende wijze aan te pakken, moet Vlaanderen over de nodige bevoegdheden of hefbomen beschikken. Dat kan gaan over totaal nieuwe bevoegdheden of over bevoegdheden die momenteel verspreid zijn over verschillende beleidsniveaus. In beide gevallen heeft de vraag naar meer bevoegdheden geenszins de bedoeling België op te heffen. Ze vloeit integendeel voort uit de logica van de federale staat. Het is immers noodzakelijk voor alle geledingen en voor het goed functioneren van het federale België dat er een bevoegdheidsverdeling tot stand komt die een welvaarts- en welzijnsbevorderend beleid mogelijk maakt in alle Gewesten en Gemeenschappen.’

Efficiëntie

Zijn de liberalen daar nu tegen? En waarom waren ze daar toen voor? Na die cruciale passage heeft Peeters het nog een keer of tien over de roep naar mee efficiëntie, over teveel versnippering, over adequate antwoorden op verschillen inzake arbeidsmarkt, economie, verkeer, het denken over politie en justitie. Iemand tegen? Wel vijf keer herhaalt Peeters dat we solidair blijven binnen België. Iemand tegen? Quid Open Vld?

Dat nadien de staatshervorming van 2011 die versnippering en complexiteit alleen maar heeft aangezwengeld, kunnen we alleen maar zien als een argument en plus om daar iets aan te doen, en wel nu.

Streven naar veel meer efficiëntie lijkt gezond verstand. Maar niet voor de liberale vrienden: nu géén staatshervorming zeggen én De Gucht én ook de Gentse burgemeester De Clercq in een opiniestuk dat hij ondertekent samen met een Kamerlid van Groen.

Groen en Open Vld: één front

De entente tussen de Open Vld en Groen gaat dus door. Net zoals die met de MR. En dat is zeer verrassend nu Egbert Lachaert voorzitter is. In Het Laatste Nieuws — voor veel liberalen nog altijd de huiskrant — verschijnt op 3 maart een artikel over hoe de Open Vld de wereld ziet als Lachaert voorzitter wordt. Dit is de eerste alinea.

‘Een kernuitstap in 2025? Niet haalbaar. Een federale kieskring? Kunstmatig. Een formatie laten aanslepen? Voorzie een stok achter de deur. Een staatshervorming? Geef de regio’s meer fiscale autonomie. Als Egbert Lachaert [..] voorzitter wordt [..] belooft hij geen heilige huisjes uit de weg te gaan.’

Zeer merkwaardig is ook de op vandaag onverwoestbare band met de MR. Er worden gezamenlijke partijbureaus aangekondigd, een gezamenlijk congres ook, over België. George-Louis Bouchez moet dienen als stemmenmagneet voor de Vlaamse liberalen. (Bron: Newsmonkey)

Dat is des te merkwaardiger omdat Lachaert in bovengenoemd krantenstuk ook het volgende zegt: ‘Er zijn geen nationale partijen meer en hen verplichten om lijstverbindingen aan te gaan, lijkt mij kunstmatig en staat ver van de huidige realiteit. ‘

Begrijpe wie kan…

Opvallend is wel dat De Gucht aankondigt dat er geen grote herfederalisering komt. Dat is ahistorisch, zegt hij. Ik versta dat als tegen de gang van de geschiedenis, en ik kan mij daar iets bij voorstellen. Maar net daarom is die Belgische move van Egbert Lachaert zo vreemd.

Het is al even bizar als Vlamingen die pleiten voor meer homogene bevoegdheden (ook dat is meer efficiëntie, en dat is ok) maar daar dan wel een sens unique van maken: bevoegdheden die terug naar België gaan zijn daar per definitie uitgesloten. Dat is dwaas, heb ik lang geleden van Dehaene geleerd. Maar dat is voor een andere keer.

Octopusnota

Bleu et belge