Nu de federale fase voor het aanmelden en registreren van Oekraïense vluchtelingen in zijn plooi valt, ligt er een zware taak klaar voor de deelstaten. De Vlaamse regering maakt zich sterk de crisis het hoofd te kunnen bieden. Ze heeft collegiaal beslist om de eigen bevoegdheden ten volle uit te oefenen. Die collegialiteit is ook nodig, want de opvang overstijgt de verschillende departementen en ministerportefeuilles.

Om de zaak te coördineren werd er een taskforce opgericht, met aan het hoofd administrateur-generaal van het Agentschap Binnenlands Bestuur Jeroen Windey (N-VA-signatuur) die alles in goede banen moet leiden. Tijdens de coronacrisis werd de Vlaamse regering opzij gezet door het federale niveau. De regering Jambon wil dit scenario nu ten allen prijze vermijden en hoopt door een kordate uitoefening van de eigen bevoegdheden de opgelopen imagoschade herstellen.

Verkokering tegengaan

‘De taskforce is opgericht omdat bijna alle departementen bij deze crisis betrokken zijn’, verklaart woordvoerder Arthur Orlians. ‘Om te vermijden dat er “verkokering” (ieder op zijn eigen eilandje, nvdr) optreedt, heeft Jeroen Windey als voorzitter van de taskforce de opdracht gekregen alle diensten bij elkaar te brengen om één lijn te krijgen in de aanpak. De samenwerking loopt vlot en erg praktijkgericht. Windey heeft meteen druk bijgewoonde toelichtingsmomenten gegeven voor de lokale besturen om hen zo snel mogelijk duidelijkheid te bieden over wat er van hen verwacht wordt en wat ze van Vlaanderen mogen verwachten.’

Orlians: : ‘Van de lokale besturen verwachten we opvangplaatsen. Het kabinet van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) initieerde de campagne #PlekVrij, die een beroep doet op burgers om plaatsen aan te bieden. Daarnaast focussen we ons vanuit de Vlaamse regering op duurzamere huisvesting. Daarvoor werken we samen met de lokale besturen. Als zij zelf een plaats creëren, voorzien wij financiering. Zij kunnen rekenen op een eenmalig bedrag van € 1000 per plaats. Dat kan gaan over gehuurde hotelkamers, leegstaande sociale woningen die opgeknapt worden of gehuurde wooncontainers.‘

‘Ook als burgers in hun gemeente iemand opvangen via #PlekVrij krijgt het bestuur € 400. De Oekraïners die zo opgevangen worden, moet je namelijk ook begeleiden. Op die manier willen we de initiële financiële last van de opvang lenigen. Verder hebben we een datasysteem op poten gezet waarin de beschikbare plaatsen per gemeente te raadplegen zijn.Dat instrument is beschikbaar sinds donderdag.’

Plaats gezocht

Hoeveel plaatsen zijn er nodig en hoeveel zijn er al beschikbaar?

‘In het slechtste geval zou het voor Vlaanderen kunnen gaan over 120.000 vluchtelingen. Op dit moment is dat zeker niet het geval. Er zijn tot nu toe ook minder mensen toegewezen aan lokale besturen. Bij de aanmelding op de Heizel blijkt dat twee derde van de aangekomen Oekraïners al over onderdak beschikken bij vrienden of familie. Slechts één derde geeft aan nergens terecht te kunnen. Die kunnen we dan via de databank een plaats toewijzen.’

‘Wat de beschikbare plaatsen betreft staat in Vlaanderen de teller nu (vrijdagmiddag, nvdr) op 19.000 bij particulieren en een 2.500 via lokale besturen. Die laatsten gaan de komende dagen zeker nog toenemen. Het kan even duren voor effectief beschikbare plaatsen in het systeem komen.’

‘Maar de Vlaamse regering gaat er van uit dat we er zo niet gaan komen. De opvang bij particulieren zal sowieso eerder kortstondig zijn. De definitieve huisvesting bij steden en gemeenten zal niet toereikend zijn indien de voorspellingen uitkomen. Daarom werkt Vlaanderen ook aan een vijftiental nooddorpen. Per locatie zullen we om en bij de driehonderd (container)woningen bouwen om nog eens duizenden plaatsen beschikbaar te maken. Het is een hele uitdaging die we samen met particulieren, met lokale besturen, nooddorpen en leegstaande gebouwen gaan beantwoorden.’

Heeft u al zicht op mogelijke locaties?

‘We hebben aan de gouverneurs gevraagd om samen met de burgemeesters die locaties in kaart te brengen. Tegen midden volgende week hopen we daar een beeld van te hebben. We mikken op één locatie per regio.’

Vlaanderen neemt grootste deel kosten op zich

Wie gaat dat allemaal betalen?

‘De financiering zal voornamelijk uit Vlaanderen komen. Het kan niet zijn dat de lokale besturen er alleen voor moeten opdraaien. Ik weet niet of we op federaal geld gaan kunnen rekenen, maar Vlaanderen wil zijn bevoegdheden ten volle gebruiken. Daarover bestaat binnen de Vlaamse regering geen discussie. Gezien het Europese niveau besliste om de Oekraïners automatisch de beschermde status toe te kennen, zijn de regio’s bevoegd voor de opvang. Dat gaat moeilijk zijn, maar we gaan er alles aan doen om hier een succes van te maken.’

‘We hebben op dit moment nog geen zicht op de begroting van de crisisaanpak. Dat zal afhangen van hoeveel vluchtelingen hier uiteindelijk gaan neerstrijken.’

Hoe zit het met de discussie over het toekennen van een leefloon? De Europese richtlijn is daar duidelijk over: Oekraïners hebben dankzij de beschermde status recht op alle sociale voordelen, wat bij ons dus ook een leefloon inhoudt.

‘Inderdaad. Dat is toch een beetje een non-discussie. Door de activering van de richtlijn hebben deze vluchtelingen minstens voor een jaar recht op toegang tot de sociale zekerheid. Die kan nog twee keer met een jaar verlengd worden.’

‘Er is wat verwarring ontstaan door foute informatie. De discussie gaat over de vraag of gratis opvang én een volledig leefloon wel een goed idee is. Iedereen is het er over eens dat dat niet wenselijk is. Zo werkt het ook niet voor autochtone hulpbehoevenden. Die krijgen een leefloon en betalen dan huur voor hun sociale woning, of ze krijgen gratis opvang waarbij het OCMW dan op hun leefgeld kort.’

‘In het geval van de Oekraïners opteren we voor het uitkeren van een leefloon – indien nodig – en gaan we huur aanrekenen voor het onderdak. Zo kunnen ze ook terecht op de private huurmarkt. Eens geregistreerd zijn het erkende burgers die vrij kunnen gaan en staan waar ze willen.’

Eeuwige racismeklacht

Er is nog een heet topic dat druk besproken wordt. De bevolking krijgt het verwijt racistisch te reageren omdat er meer enthousiasme is voor de opvang van Oekraïners dan van eerdere vluchtelingenstromen uit het Midden Oosten.

‘We hebben weinig zin om aan dat debat mee te doen. Het is toch mooi en goed dat we nu zoveel solidariteit zien? En ergens is dat ook logisch. Dit is een oorlog op het Europese continent. De afstand tot Kiev is kleiner dan die tot Athene. Het is prachtig dat zoveel burgers bereid zijn hun steentje bij te dragen en zo gastvrij hun huizen open stellen.’

Oekraïense vluchtelingen

Woordvoerder taskforce vluchtelingenopvang: ‘Opvang bij particulieren zal sowieso kortstondig zijn’